معنای عصری کردن دین چیست؟
? جواب بخش اول:
در ابتدا لازم است برای یافتن پاسخ درست به سوال مذکور تعریفی از دین داشته باشیم، سپس معنای عصری کردن را بیان کنیم. تا از این طریق تعریفی روشن از موضوع درخواستی داشته باشیم.
۱. تعریف دین از دیدگاه عرفی: در این دیدگاه به مندرجات موجود در وحی و متعلقات دین گفته می‌شود. که موضوعات دیگر از جمله علوم تجربی و انسانی در حیطه‌ی دین قرار نمی‌گیرند. در ضمن، اجزای دین به صورت غیر سیستماتیک معرفی می‌شوند. و دین به عنوان دستگاه واحدی جهت مدیریت زندگی مادی و معنوی بشر مطرح نخواهد شد.
۲. تعریف قرآنی از دین: از این منظر دین عبارتست از مجموعه قوانینی که خداوند آن را در دو کتابش (علوم تجربی وانسانی – علوم وحیانی) برای مدیریت زندگی مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت تنظیم نموده و دانشمندان این دو حوزه را مامور شناخت و معرفی قوانینش به انسان‌ها نموده است. که بر اساس این تعریف خاص، ما با دو دستگاه مختلف از دین روبرو هستیم که بایستی در کنار یکدیگر نسبت به تأمین نیازهای مادی و معنوی انسان اقدام نمایند.که البته در این تعریف، اجزای متنوع دین به صورت سیستماتیک در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند؛ نه قطعاتی مجزا از هم. و به هر دو حوزه، به صورت جداگانه، دین گفته می‌شود. (ما در کانال‌مان طی پاسخ به پرسشی درباره‌ی اینکه آیا حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی نیز حوزه‌ای دیگر از دین است یا نه، این موضوع را با ارائه‌ی 22 دلیل عقلی و نقلی اثبات نموده‌ایم.).
نیازهای انسان در دو حالت نمود پیدا می‌کنند:
۱. نیازهای ثابت: نیازهایی که در هر عصری بدون نیاز به تغییر، با رشد انسان تناسب دارند و قابل مصرف هستند. مانند آب، هوا، نور، صداقت، محبت و … .
۲. نیازهای متغیر: نیازهایی که در هر عصری به گونه‌ای خاص و متغیر خود را نشان می دهند. و بایستی در هر عصری به تناسب آن احکامی خاص را تنظیم نمود. تا به صورت شایسته به تنظیم آن اقدام نمود. مانند معادن و منابع موجود در زمین که به صورت خام در طبیعت وجود دارند و در هر عصری به تناسب استعداد و نیاز بشر از آنها برای رفع نیازهای جدید، مصنوعاتی متنوع ساخته می‌شود.
نکته‌ی اساسی در این مورد این است که در هر دو حوزه‌ی دین، به هر دو نوع از نیازهای ثابت و متغیر انسان توجه ویژه شده است. یعنی خداوند، همچنان‌که در عالم آفرینش، نعمات را در دو صورت خام و قابل مصرف (که نیازمند تغییر نیستند) و خام و غیر قابل مصرف و نیازمند به تغییر خلق نموده است ، در کتاب وحی نیز به همین صورت راهکارهای معنویش را در دو صورت خام و قابل مصرف بدون نیاز به تغییر و خام و غیر قابل مصرف و نیازمند به تغییر تنظیم نموده است. تا دین خدا با نیازهای ثابت و متغیر انسان همخوانی داشته باشد.
تعریف عصری کردن دین: هرگاه در هر عصری به تناسب فهم رایج، دین را به صورتی معرفی نمود که پاسخگوی نیازهای جدید باشد و راهکارهای دینی از قابلیت اجرایی لازم در زمان معاصر برخوردار باشند، دین به صورت عصری معرفی شده است. در غیر این صورت زبان دین غیر قابل فهم بوده و از لحاظ عملی نیز غیر قابل تطبیق خواهد بود.
دیدگاه‌های موجود درباره.ی عصری کردن دین عبارتند از:
۱. دیدگاه طرفداران تعریف عرفی از دین: کسانی که براساس تعریف‌شان از دین چنین می‌اندیشند که دین نمی‌تواند از لاک تاریخ‌مندی خارج شده و بدون تغییر در مندرجات اساسی دین، نمی توان پاسخگوی مقتضیات جدید شد. لذا ایشان معتقد به کمال دین نبوده و سعی می‌کنند با تکلف زیاد محتوای دین را در جهان معاصر ، توانمند نشان دهند. که البته این‌ها طرفدار تعریف عرفی از دین هستند. و قوانین قطعی علوم تجربی و انسانی را در زمره‌ی حوزه‌ی دیگر از دین محسوب ننموده و کار این حوزه را به بشر سپرده و یا نسبت به این حوزه‌ی گسترده از زندگی انسان اهمال می ورزند. چنان‌که این گروه در تاریخ اسلام، نسبت به محصولات علوم تجربی و انسانی بی‌اعتنایی نموده و امت اسلامی را در زمینه‌ی عمران و آبادانی زمین (که از وظایف اصلی مسلمین است) دچار عقب ماندگی نموده‌اند.
۲. طرفداران تعریف قرآنی از دین: این گروه با تجمیع دو حوزه‌ی مختلف از دین (علوم تجربی و انسانی – علوم وحیانی) کار هر حوزه را به حیطه‌ی خاص خود سپرده و بر اساس نیازهای متغیر انسان، نسبت به پاسخگویی به آنها به منابع و معادن موجود در هر دو حوزه مراجعه نموده و محصولاتی جدید را در اختیار بشر قرار می‌دهند. که در این صورت، دین مقام پیشوایی خود را از دست نداده و با مدیریت هر دو نوع از نیازهای بشر (ثابت – متغیر) بدون نیاز به تغییر مندرجات وحیانی ، نسبت به عصری کردن دین در حوزه‌ی اندیشه و عمل اقدام می‌کند. که در این حالت هم پیشوایی دین را حفظ نموده و هم عقل بشری را تعطیل نمی‌نماید. بلکه با انضمام هر دو حوزه (علوم تجربی و انسانی – علوم وحیانی) به یکدیگر زندگی بشر را با بهترین صورت ممکن در هر عصری مدیریت می‌کند.
محمد حامدی
