تاریخشخصیت ها

فرازی از زندگانی امام ابوالاعلی مودودی

امام ابوالاعلی مودودی

گزارش اجمالی از مفسر بزرگ اسلامی معاصر«امام ابوالاعلی مودودی» صاحب تفسیروزین « التفیم القرآن»
تهیه وتنظیم : بیان عزیزی / دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات عرب
استاد مربوطه : دکتر نامداری / درس : تفسیر ادبی قرآن

تولد ونسب :

استاد اَبُوالاعلی مودودی در سال ۱۹۰۳ م در شهر اورنگ آباد یکی از شهرهای ایالت مسلمان نشین حیدرآباد دَکَن هندوستان در  درخاندانی شریف، اصیل و معروف به علم، ورع و تقوا دیده به جهان گشود. نسب این خاندان به جدّ بزرگ مودودیها یعنی قطب الدین مودود، شریخ طریقه چشتی، برمیگردد. این خاندان یکی از آن چند شاخه بزرگ مودودیها است که در نیمه آخر قرن نهم هجری در عهد اسکندر لودهی از هرات افغانستان به هندوستان مهاجرت کردند. شیخ این شاخه از طریقه چشتیها، ابوالاعلی مودودی نام داشت. این خاندان در طول مدت اقامت در هندوستان، همواره در بین مردم به کنارهگیری از دنیا و پایبندی به زهد و تقوا معروف بوده و هستند، به همین دلیل سید احمد حسن (پدر استاد) ، فرزند خویش را پس از تولد، هم نام جد بزرگ این طریقه، ابوالاعلی نام نهاد.
در سال ۱۹۲۷ نخستین اثر مهم خود را با عنوان «جهاد در اسلام» در شماره‌های متوالی یک روزنامه می‌نوشت. چند سال بعد، او ماهنامه‌ای تحت به نام «ترجمان القرآن» که به ترجمه و تفسیر قرآن اختصاص داشت منتشر کرد و تا پایان زندگی خود در سال ۱۹۷۹ به انتشار آن ادامه داد. وی به دعوت اقبال لاهوری از حیدرآباد به لاهور مهاجرت کرده بود.

نشات علمی و تحولات اجتماعی وسیاسی :

استاد مودودی علوم ابتدایی (همچون عربی، قرآن، حدیث، فقه و زبان فارسی) را از محضر پدر بزرگوارش آموخت و نزد او کتاب موطأ امام مالک را نیز از برکرد. علاوه بر این ، سید احمد حسن به اخلاق و آبادا و رسوم فرزند خویش اهتمام فراوان داشت و به نحو احسن در تربیت او کوشید.
استاد مودودی بعدها برای ادامه تحصیل در شهر اورنگ آباد، وارد دبیرستان شد و تحصیلات خود را از سال دوم شروع کرد و به خاطر هوش و ذکاوت خاصی که داشت، در سن چهارده سالگی از دبیرستان فارغ التحصیل شد. سید احمد حسن در ابتدا به وکالت اشتغال داشت، اما به توصیه یکی از صالحان خاندان مودودی وکالت را رها کرد و در خانه به ذکر و دعا و عبادت مشغول گردید که این خود باعث تضعیف بنیه مالی وی شد و دیگر نتوانست در اورنگ آباد اقامت کند؛ بنابراین از آنجا رهسپار شهر بهوپال شد و ابوالاعلی و مادرش را تا پایان تحصیلات فرزندش در حیدرآباد ترک کرد. استاد مودودی همچنانکه خود بعدها تعریف می کرد در ایام زندگی در شهر اورنگ اباد در فقر مالی شدیدی به سر می برد. خانه آنان پانزده کیلومتر از دارالعلوم دور بود و هر روز با پای پیاده این مسیر را دو بار طی میکرد. گاهی اوقات نیز پیش میآمد که چیزی برای خوردن نداشت. این وضعیت شش ماه ادامه داشت تا اینکه پدر در اثر ابتلا به بیماری فلج شد و به کلی خانه نشین گشت. استاد نیز درس و مدرسه را رها کرد و همراه با مادرش رهسپار بهوپال شد و در آنجا تا زمان فوت پدر (۱۹۱۷م) کمر به خدمت او بست.
استاد مودودی بعد از رحلت پدر سختی که و مصایب فراوانی به چشم دید و دریافت که اکنون وقت آن فرا رسیده است که برای خویش کار و باری دست و پا کند و از این وضع ناخوشایند رهایی یابد؛ به همین منظور از شهری به شهر دیگر سفر می کرد تا اینکه سرانجام در سال ۱۹۱۸ م به شهر بجنور هندوستان رسید. او به واسطه تبحر در زمینههای ادبیات، تالیف و ترجمه، حرفه روزنامه نگاری را برگزید و ابتدا به روزنامه المدینه و بعد از یک ماه و نیم به هفته نامه تاج پیوست. در آن زمان هندوستان متاثر از جنبش های سیاسی و در راس آنها جنبش «محافظت از خلافت اسلامی» بود. استاد در روزنامه تاج به قلمی آتشین مقاله می نوشت و احساسات و عواطف مسلمانان را به شدت تحریک می کرد. کار وی فقط به همین حد ختم نمی شد، بلکه در جنبش «محافظت از لافت اسلامی» نیز فعالانه شرکت داشت. در اوائل سال ۱۹۲۱م جمعیه العلماء نخستین روزنامه خود را با عنوان المسلم منتشر کرد و مودودی ۱۷ ساله رئیس بخش تحریریه آن شد. انتشار المسلم تا سال ۱۹۲۳ م ادامه یافت تا این که در سال ۱۹۲۴ [معیه العلماء تصمیم گرفت روزنامه دیگری با عنوان الجمعیه منتشر سازد، بااین هدف که سخنگوی مکتوب این جمعیت و بیانگر آراء و نظرات جماعت دیوبند باشد. استاد مودودی بازهم به عنوان رئیس تحریریه انتخاب شد و این کار را تا سال ۱۹۲۸م ادامه داد. استاد مودودی در اداره مجله تک وتنها بود و همه مسئولیت ها را یک تنه برعهده داشت؛ همزمان سرمقاله ها را مینوشت و به سوالهای رسیده نیز پاسخ میداد؛ برای چاپ مجله به چاپخانه رجوع میکرد و شخصاً تمام مجلداتش را دسته بندی میکرد؛ برآنها تمبر میزد و به اداره پست میبرد و عنوان مشترکین را بر روی بسته های پستی مینوشت و همه آنها را ارسال میکرد. لذا دعوت استاد در اوائل آن دو رکن داشت: مودودی و مجله.

در بیست و چهارم اگوست ۱۹۴۱م با دعوت استاد مودودی جمعی از افرادی که شور و اشتیاق فراوانی به فکر، اندیشه و دعوت وی داشتند، گردهم جمع شدند تا در مورد تأسیس جماعتی اسلامی با هدف برپایی نظام اسلامی، به بحث و تبادل نظر بپردازند.حاضران در پایان به اتفاق بر تأسیس چنین جماعتی تا مرحله اجرا تأکید کردند و در همان جمع نیز اساسنامه جماعت، که اهداف و عقاید آن را بیان میداشت، تدوین شد در سال 1932 ماهنامه«ترجمان القرآن»را منتشر ساخت.در سال 1937 به دعوت علامه اقبال لاهورى در تنظیم مجموعه‏اى از فقه همکارى کرد و در سال 1938 به ریاست موسسه تحقیقات اسلامى در لاهور رسید.در سال 1941 حزب«جماعت اسلامى»را بنیان گذاشت و هدف آن را تلاش براى استقرار یک دولت اسلامى اعلام داشت.پس از تقسیم شبه قاره هند با مقامات دولتى در افتاد و بارها به ایجاد اغتشاش متهم گشت.بر اثر مبارزه‏اش با سیاستمداران لیبرال دستگیر و یک بار در سال 948 و بار دیگر در سال 1953 در ارتباط با اغتشاشات ضد جامعه قادیانى زندانى شد.

سرانجام در سال ۱۹۷۹ سید مودودی به برای جراحی قلب، به ایالات متحدۀ امریکا جایی که فرزندش به عنوان طبیب معالج کار می‌نمود، رفت و پس از چند عمل جراحی، سرانجام به تاریخ ۲۲ سپتمبر ۱۹۷۹ به عمر ۷۶ ساله‌گی جهان فانی را وداع گفت. جنازه اش به امامت علامه یوسف قرضاوی در لاهور ادا به خاک سپرده شد.از استاد شش پسر و سه دختر به جای مانده است، پسرانش به ترتیب عمرفاروق، احمد فاروق، محمد فاروق، حسین فاروق، حیدرفاروق و خالد فاروق و دخترانش حمیرا، اسماء و عایشه نام دارند.
تصانیف مودودی به ۲۲ زبان ترجمه گردیده و در چندین کشور اسلامی وغیر اسلامی منتشر گردیده اند مهمترین این آثار عبارتند از: تفهیم القرآن – رسایل و مسایل – مبادی اسلام – دیدگاه سیاسی اسلام – حقوق اساسی – اصول اقتصاد اسلامی – عدالت اجتماعی- حقوق زن و شوهر – مرزهای عقیده – خلافت و ملوکیت

اندیشه های برجسته مودودی :

ضرورت تشکیل دولت اسلامى :

وى در مورد ضرورت تشکیل دولت مطلوب خود بارها تأکید کرده است و خصوصیات این دولت را در زمینه‏هاى گوناگون بیان داشته است.درباره تمامیت و وحدت اسلام مى‏گوید:
«اصول و قوانین اسلام به هم پیوسته و تجزیه‏ناپذیر است و نمى‏توان برخى را اجرا و برخى را اهمال کرد…اجراى قانون جزاى اسلامى پس از گسستن آن از دیگر قوانین اسلام و با حفظ این نظام پلید * در این جامعه منحرف، ستم و زورگویى است.» بنابراین اولین گام براى احیاى اسلام تشکیل دولت اسلامى است، این دولت توسط عده‏اى از معتقدان به اسلام و وارستگان که حزبى اسلامى تشکیل داده‏اند، به وجود مى‏آید.براى ایجاد دولت از مسجد و منبر کارى ساخته نیست بلکه باید قیام به سیف کرد.

1-3- سلوک قرآنى :
قرآن در نظام فکرى مودودى از جایگاه خاصى برخوردار است؛وى قرآن را یکى از دو منبع فهم دین مى‏داند، براى فهم قرآن شرایطى قائل است که بدون آنها نمى‏توان به حقیقت آن دست یافت و معتقد است که این کتاب به تمامى سئوالات پاسخ مى‏گوید. وی در این باره می گوید : «بنا به تجارب خودم مى‏گویم:هیچ سئوالى نیست مگر آنکه جوابش و هیچ مشکلى نخواهد بود، مگر آنکه راه حلش را در دومین بررسى عمیق‏تان در قرآن بیابید، جز در موارد بسیار نادرى که فهم مردمان بدان نرسد…قرآن حاوى نظریات مجرد و افکار انتزاعى نیست، تا آنکه بر تخت بنشینى و آن را بررسى کنى و سپس تمام مطالب آن را بفهمى، همچنان قرآن کتابى نیست که به بحث از لاهوت بپردازد، تا آنکه همه اسرارش در مدارس و زاویه‏ها آشکار شود. این کتاب…کتاب دعوت و حرکت است…پس چگونه انتظار دارى به مجرد…خواندن کلماتش تمامى حقایق آن را دریابى…امکان فهم مطالب قرآن را…ندارى مگر آنکه این کتاب را حاکم کنى و به سوى خدا دعوت کنى و آن گونه که قرآن به تو مى‏آموزد، گام بردارى…این روشى یگانه است که من آن را«سلوک قرآنى»مى‏نامم.»

2-3- اسلام دین جامع :
از نظر مودودى اسلام مجموعه‏اى از مناسک یا مسائل کلامى نیست، بلکه نظام کاملى است که تمام شؤون زندگى بشرى را فرا مى‏گیرد و براى تمامى پرسشها پاسخ آماده دارد.
«بر خلاف آنچه امروزه از معناى دین فهمیده مى‏شود، اسلام صرفا مجموعه‏اى از عقاید کلامى و پاره‏اى مناسک و شعائر نیست، بلکه در حقیقت اسلام نظام فراگیرى است که خواهان از میان برداشتن نظامهاى باطل موجود در جهان و جایگزین ساختن نظام صالح و روشى میانه است که آن را براى انسانیت بهتر از نظامهاى دیگر مى‏داند، نظامى که بشریت را از بیماریهاى شر و طغیان نجات مى‏دهد و سعادت آجل و عاجل را برایش به ارمغان مى‏آورد.»
براى اثبات کلیت دین، او به مفهوم لغوى این واژه و کاربرد آن در قرآن استناد مى‏کند، دین در لغت چهار معناى مستقل دارد:1)چیرگى و تسلط، 2)اطاعت و بندگى، 3)شرع و قانون، و4)قضاوت و پاداش.

3-3- شیوه برخورد با توهین مخالفان :
مودودی در باره اهمیت نقد میگوید: «من در تمام طول زندگی از سوی مخالفان ناسزا شنیده ام ولی الحمد لله هرگز ناسزا نگفته ام. من اصولاً خط مشی هر کس را که صحیح تشخیص داده ام تایید کرده ام و هر خط فکری را که مخالف آن بودم با صراحت مورد نقد قرار دادم. نه تملق عادت من بوده است و نه ناسزا گویی. بلکه احترام همه کسانی را که در مسایل قومی یا دینی با آنان اختلاف نظر داشته ام، رعایت کرده ام من معتقد به انتقاد سازنده هستم و به نظر من غیر از خدا و رسول خدا هیچکس برتر و بالا تر از نقد نیست. »

4-3- صبر و استقامت در راه خدا :
مودودی در مورد واکنش اعضای زندانی شده جماعت اسلامی در برابر زندانیان میگوید: «آری صدها تن از مردم به خاطر هوس های نفسانی و شیطانی و به جرم قتل، سرقت و غیره سالهایی را در زندان سپری میکنند. آنان نه در دنیا آرامش دارند و نه در آخرت. اما، ما که کارمان نه برای خود بلکه برای دین خداست و از او انتظار پاداش دائم داریم، آیا زیبنده است که در برابر دشمنان خود به واکنش های انتقام جویا نه دست بزنیم و خونسردی خود را از دست بدهیم و مضطرب باشیم؟ من برا این باورم که بندگان حق اگر دچار مصائب شدیدی هم بشوند، باز هم نباید خم به ابرو بیاورند»

پیرامون خلافت و تحلیل سیاسی خلفا :
مودودى درباره مشروعیت خلافت از این نقطه آغاز مى‏کند که پیامبر اکرم(ص)«درباره جانشینى خود حکمى صادر نکرده بودند اما افراد جامعه مسلم مى‏دانستند که اسلام خواهان خلافت مشورتى است، از این رو آن جا به بناى پادشاهى دودمانى پایه گذارى شد و نه شخصى با استعمال نیرو بر اریکه قدرت نشست، نه شخصى براى کسب خلافت سعى و کوششى کرد و نه کوششى براى حصول آن به راه انداخت.بلکه چهار اصحاب پشت سر یک دیگر با رضا و خواسته مردم به مقام خلافت رسیدند.امت مسلمه، این خلافت را به نام خلافت راشده(خلافت راست‏رو)خواندند.این روش خود دال بر این حقیقت است که طرز واقعى خلافت در اسلام همین است.»
به اعتقاد وى نخستین مرحله این دگرگونى به قدرت رسیدن عثمان است.وى درست خلاف روش پیامبر و سنت شیخین، خویشان خود را بر گرده مردم سوار کرد و تعصبات نژادى را زنده کرد:«خلافت با گذشت آن بالأخره به پادشاهى و ملوکیت عوض شد…آغاز این دگرگونى درست از وقتى منشأ مى‏گیرد که از وقوع آن عمر اندیشه داشت.در زمان قرین وفاتش بیشتر از همه بیم از آن داشت که مبادا جانشین در مورد قبیله و اقرباى خود سیاستى را تغییر دهد که از عهد رسول اللّه(ص)تا زمان خلافت وى در پیش گرفته شده بود…اما پس از وى… عثمان…پا از این سیاست فراتر گذاشت.او اقوامش را یکى بعد از دیگرى به عهده‏ها و مقامهاى حساس دولتى مقرر ساخت…پنجم حصه(پانصد هزار دینار) کل مال غنیمت آفریقا را به مروان بخشید…برادر خوانده خود ولید عتبه را…به عنوان استاندار کوفه مقرر ساخت…معاویه در عهد خلافت عمر تنها استان دمشق را اداره مى‏کرد.اما عثمان دمشق، حمص، فلسطین، اردن و منطقه کامل لبنان را نیز در قلمرو اداره وى در آورد.بعد پسر عموى خود مروان بن الحکم را به حیث معاون وى گماشت که به علت آن اثر و نفوذ وى بر تمام سلطنت مستقر گردید.
بدین ترتیب عملا در دست یک دودمان کلیه اختیارات تجمع یافتند…این اعمال نه تنها در مردم بلکه در اکابر صحابه نیز واکنش خوبى نداشت…سعد بن ابى وقاص گفت:من مى‏دانم، واقعا شما آن را به پادشاهى در خواهید آورد، نظریات مشابهى را حضرت عبد اللّه بن مسعود ابراز مى‏داشت…علل دیگرى که بنا بر آن در وضع کشور نابسامانى به وقوع پیوست.

2- حکومت شورایى. 3- اندیشه امانت بودن بیت المال. 4- تصور حکومت. 5-برترى قانون.
6- حکومتى دور از تعصبها. 7- روح جمهوریت.
مودودى با استناد به اعمال و اقوال خلفاى راشدین به تفصیل اصول فوق را مسجل و مسلم مى‏سازد و از هر یک از آنان شواهدى نقل مى‏کند.لیکن این خلافت ایده‏آل چندان دوام نیافت و به سرعت به سلطنت بدل شد.در باره این دگرگونى مودودى در جایى افزایش مسلمانان اسمى و کاهش مسلمانان واقعى را عامل آن مى‏داند. اما در این کتاب وى عوامل این دگرگونى را یک به یک احصاء مى‏کند و براى این استحاله مراحلى را بر مى‏شمارد.

تفسیر تفهیم القرآن:
تفسیر تفهیم القرآن تألیف ابوالاعلی مودودی، یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین تفاسیر اهل سنت در شبه قاره هند می پردازد و نحوه استفاده ابوالاعلی مودودی در این تفسیر از عقل و نقل را بازنگری می کند. نویسنده در پنج فصل روش های مفسر کتاب مذکور، اعم از روش تفسیر روایی، روش تفسیر علمی و روش تفسیر عقلی و اجتهادی را با ذکر نمونه هایی از تفسیر کتاب تفهیم القرآن بررسیده و نقاط ضعف و قوت آن ها را شرح می دهد. وی در فصل اول کلیاتی از مفهوم تفسیر، مفهوم تأویل، روش های تفسیری و برخی واژه ها و اصطلاحات به کار رفته در این نوشتار پرداخته است. در فصل دوم به تفصیل از زندگی نامه، شخصیت علمی و فرهنگی ابوالاعلی مودودی و کتاب تفسیری وی تفهیم القرآن سخن می گوید. در فصل سوم معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر و تأویل و تفاوت آن ها را به صورت مشروح بیان کرده و دیدگاه مفسران و قرآن پژوهان و علمای لغت را در این زمینه جویا شده است. نگارنده در فصل چهارم نخست به بحث درباره تاریخ تفسیرپرداخته؛ و داستان تفسیر از دوران پیامبر اسلام، عصرامام علی( و پس از آن صحابه و تابعین را بررسیده و نخستین کتاب های تفسیر را معرفی می کند. آن گاه به شرح مهم ترین روش های مفسران در تفسیر قرآن کریم، مانند روش تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی (مأثور)، تفسیر عقلی و اجتهادی و تفسیر به رأی می پردازد و ویژگی های هر کدام را توضیح می دهد. وی در ادامه با ارائه تاریخچه هر یک از نوع تفاسیر از صدر اسلام تا عصر کنونی، شرایط به کار گرفتن هر یک از روش های تفسیری را بیان می کند. در فصل پنجم روش های به کار گرفته شده توسط مولانا ابوالاعلی مودودی در تفسیر تفهیم القرآن را بررسیده و معتقد است: ایشان در این تفسیر تقریباً از همه روش های تفسیری مذکور استفاده می کند، ولی رویکرد غالب وی در تفسیر همان روش تفسیر عقلی و اجتهادی است که در تفسیر آیات قرآن به ویژه تفسیر آیات الاحکام بهره می گیرد. نویسنده با توجه به ویژگی های تفسیر تفهیم القرآن به دیدگاه های تفسیری ابوالاعلی مودودی درباره شأن نزول آیات مربوط به اهل بیت( نیز پرداخته و تفسیر و روش تفسیری وی را نقد و ارزیابی می کند.

این تفسیر بارها در شش جلد وزیری به چاپ رسیده است اصل کتاب به زبان اردو می باشد اما به زبانهای دیگری از جمله عربی ، انگلیسی وفارسی ترجمه شده است روش تفسیری تفهیم القرآن تا حدودی می توان گفت روش منثور است اما در حد تفاسیر اهل حدیث ودیوبندیها. اما در عین حال از نتیجه گیریهای عقلی ونظرات فلسفی و توجه به روح قرآن هم بهره برده است .
مودودی در استفاده از روایات ، تنها به نقل آنها بسنده نمی کند بلکه روایات را به تیغ جراحی درایه وروایه می سپارد وگاهی روایتی را با وجود نقل آن از سوی بسیاری صحابه وتابعین نمی پذیرد.
گاهی اوقات مودودی در تفسیرش روش تطبیقی در پیش می گیرد وآیات قرآن را با متون دینی اهل کتاب مورد مقایسه ومداقه قرار می دهد او حتی به انجیل برنابا که مورد قبول مسیحیان نیست هم استناد می کند.
از امتیازات خاص تفسیر مودودی پرداختن مفصل به سبب نزول آیات وفضای صدور سوره است که بدون توجه بدان فهم آیات مشکل به نظر می رسد.
پایان

از طريق
بیان عزیزی
منبع
https://sozimihrab.org/
نمایش بیشتر

بیان عزیزی

استان کرمانشاه - پاوه مترجم - نویسنده

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا