خانواده

قانون «درخت ممنوعه» در تربیت کودکان

د. جاسم المطوع

اولین داستان موجود در قرآن، داستان درختی است که آدم وحوا از آن خوردند  و ازمعنا و هدف بزرگی نسبت به تربیت برخوردار است ؛ به خصوص که در اول طولانی ترین سوره قرآن (سوره بقره ) ذکر شده است .

داستان درخت (ممنوعه) نخستین رویداد تاریخ بشریت و اولین حادثه خانوادگی و خطا و اشتباه انسانی است و همچنین نخستین فعالیت اجتماعی بود که زن و مرد با هم در آن شرکت کردند و به عنوان آخرین نکته در این مقدمه می توان گفت که قانون درخت، نخستین قانون تربیتی پرورشی انسان مکلف بود تا آمادگی حمل رسالت در کره خاکی را پیدا کند .

قانون درخت( ممنوعه) چیست؟

چگونه این قانون را برای تهذیب درون و تنظیم اخلاق ومنش کودکان خود به کار گیریم ؟

با طرح ده نکته تربیتی برگرفته از این قانون به سوال ها پاسخ خواهیم داد، که در زیر به آنها اشاره می کنیم:

1-واضح بودن نقطه امر و توجیه در تربیت.

دستور خداوند به آدم خیلی واضح و روشن بود آنجا که فرمود :وقلنا یا آدم اسکن انت و زوجک الجنه و کلا منها رغدا حیث شئتما ولا تقربا هذه الشجره ) وگفتیم ای آدم تو با همسرت در بهشت سکنی گزین و درآنجا ازهر جا که می خواهید گوارا میل کنید و به این درخت نزدیک نشوید.

به طور دقیق و با جمله (هذه الشجره) مشخص کرده که از چه درختی و کدام مورد دوری کنند و بجز آن از هر درختی می توانند استفاده کنند و بخورند.

2 – خداوند جایگزینی به جای درخت ممنوعه برای آدم تعیین فرموده است «وکلا منها رغدا حیث شئتما» از هر آنچه در بهشت است به جز این درخت می توانی استفاده کنی ؛  تازه جایگزین ها بسیارند و آنچه ممنوع شده است تنها یکی است .

3 – گفتگویی آرام با شخص خاطی .

 خداوند بعد از ارتکاب گناه آدم و حوا را به امر پیشین متذکر نمود که قبلا فرموده (وناداهما ربهما الم انهکما عن تلکما الشجره و اقل لکما ان الشیطان لکما عدو مبین ) وپروردگارشان آنها را ندا داد که مگر شما را از آن درخت نهی نکرده بودم ؟ و گفتم شیطان برای شما دشمن آشکاری است ؟

این گفتگویی است آرام ؛ نه تندی در آن هست و نه خشمی .

4 – به گناهکار فرصت جبران داده شده است

 تا بدین وسیله هر دو پیش خدایشان معذرت خواهی کنند و پشیمان شوند « قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین » گفتند پروردگارا برخویشتن ظلم کرده و اگر مارا نیامرزی و بر ما رحم نکنی قطعا از زیان کاران خواهیم شد »

5 – شنیدن و پذیرفتن معذرت خواهی شخص خاطی .

 خداوند می فرماید : ( فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم ) آدم علیه السلام کلماتی را از خداوند دریافت نمود و( درنتیجه دعا و نیایشی که خدا به او یاد داده بود و به سوی او بازگشت ) خداوند بازگشتش را پذیرفت، همانا او بسیار توبه پذیر مهربان است .

آدم (ع) برگناهش اصرار نورزید و خطایش را نیز گردن شیطان که او را وسوسه کرده بود نینداخت ؛ بلکه مسئولیت کامل کارش را به عهده گرفت و بدین ترتیب خداوند توبه اش راپذیرفت . (ثم اجتباه ربه فتاب علیه و هدی ) سپس پروردگارش او را برگزید و توبه اش را قبول و هدایتش کرد ).

6 – شناخت دلایل ارتکاب گناه .

شیطان دلیل اصلی این اشتباه بود که با استفاده از حیله ی عشق به جاودانگی و ملک فنا ناپذیر،آدو و حوا را وسوسه کرده بود «فوسوس الیه الشیطان قال یا آدم هل ادلک علی شجره الخلد و ملک لایبلی ) شیطان آدم را وسوسه کرد و گفت آیا تو را به درخت جاودانگی و ملک فنا ناپذیر رهنمود کنم »

آدم با اینکه می دانست که شیطان دشمن اوست، وسوسه و دسیسه اش را پذیرا شد،به همان صورت دستوروتوجیه پروردگارش مبنی بر نخوردن از درخت ممنوعه را فراموش کرد، و معمولا اشتباه انسان یا از روی جهل است یا شهوت ( و آرزوی نفسانی ) .

7 – تنبیه و ادب کردن .

بعد از اعتراف و پذیرفته شدن معذرت آن دو نوبت به تادیب می رسد که در ادامه خداوند خطاب به آن ها می فرماید: قال اهبطا منها جمیعا ) فرمود از آنجا – بهشت- فرود آیید .

8 – بعد از اعتراف به خطا و اشتباه سخن از سرنوشت خاطی شده است.

بعد از خطا (گناه ) و اتمام کار تربیتی از بندگی خداوند و سرپیچی از شیطان در آینده بحث شده است (بعضکم لبعض عدو فاما یاتینکم منی هدای فلا یضل و لایشقی )بعضی با بعضی دیگر دشمن خواهید شد، و هنگامی که از جانب ما هدایتی رسید هر که از هدایتم تبعیت کند نه گمراه می‌شود و نه بدبخت.

به این صورت آینده بشر را در زمین بیان می دارد ( قلنا اهبطوا بعضکم لبعض عدو ولکم فی الارض مستقرومتاع الی حین ) و برایتان در زمین محل سکون و قرار و معیشتتان تا روز قیامت هست .

9 – یادگیری مهارت تعامل و رفتار مناسب در برابر تبلیغات دروغ.

شیطان با به کارگیری تبلیغات دروغین وفریب و وسوسه این زوج برای خلود و ملک جاودانه، عقل و نفسشان را به بازی گرفت

اما بعد از سرپیچی از امر خداوند و پیامد کشف عورت، حقیقت آشکار شد ( فاکلا منها فبدت لهما سوآتهما و طفقا یخصفان من ورق الجنه و عصی آدم ربه فغوی ) از آن درخت خوردند و شرمگاهشان آشکارشد و با برگ درختان شروع کردند به پوشاندن خود ، آدم از پروردگارش سرپیچی کرد و گمراه شد .

شیطان دروغی به کار گرفت و او را قانع کرد که با این کار فرشته خواهد گشت ؛ هر چند که می دانست بشر است و ممکن نیست که ملک شود در حالی که ملائکه برایش سجده کرده اند اما با این تبلیغات و مکر و حیله متاثر گشت .

10 – شناسایی ذات افراد و و توانایی ها و استفاده از استعدادها

آدم با این تجربه حقایق بسیاری را دریافت ؛ مثلا فهمید که نفس از شهوات تبعیت می کند و ممکن نیست که هر فردی پاک، صادق و صالح باشد . ( وقاسمهما انی لکما لمن الصالحین )

و  همچنین فهمید که انسان هراز گاهی به خود ظلم می کند (قالا ربنا ظلمنا انفسنا )

 و اینکه انسان فراموشکار است ( ولقد عهدنا الی آدم من قبل فنسی و لم نجد له عزما ) ما پیش از این از آدم پیمان گرفتیم ولی فراموش کرد و ما عزم استواری را از او نیافتیم.

فراموش کاریش از این جهت که خداوند قبل از رفتن به بهشت به او خبر داده بود که ابلیس دشمن او است ( فقلنا یا آدم ان هذا عدو لک و لزوجک فلا یخرجنکما من الجنه فتشقی).

اما خداوند غفور و رحیم است (ثم اجتباه ربه فتاب علیه وهدی )

این قانون تربیتی درختی است که باید برای تربیت خود و فرزندان به خوبی از آن استفاده کرد .

– آنان را مگر بعد از بیان و روشن کردن خطا و اشتباه معاقبه و مجازات نکنیم .

– به آنان اجازه دهیم تا آرا و نظراتشان را اظهار دارند

– بدون عصبانیت وکتک کاری به حرف هایشان گوش دهیم و عذرشان را بپذیریم .

– به کارگیری وسایل تادیبی و تنبیهی بلا مانع است ، اما باید حکمت و دلیل کار را برای شخص خاطی بیان کرد و توضیح دهیم که در صورت استمرار خلافکاری سرانجام چه خواهد بود .

– ارتباط و علاقه بین والدین و کودکان باید باقی بماند و آنان را ببخشند .

ممکن است سوالی پیش بیاید اینکه چرا خداوند هرچند از گناه آدم و حوا گذشت ولی از آن ها چشم پوشی ننمود و نگذاشت که در بهشت بمانند؟

پاسخ : چون آن ها از ابتدا برای خلافت بر روی زمین خلق شده بودند و امتحان و آزمایش در بهشت به وسیله درخت تمرینی عملی و میدانی بود تا شیوه برخورد و تعامل با خویشتن، خدا و شیطان را بیاموزند و درک کنند و برای نسل های بعدی عبرت و پند باشد.

این تنها یک آزمایش بسیط و ساده و تک ماده ای بود و قطعا داشتن برنامه و منهج و دیدگاه وسیع تری برای تعامل با زندگی در دنیا لازم دارد .

ترجمه : ابوبکر مامشی

نمایش بیشتر

ابوبکر مامشی

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : امام جماعت و خطیب و فعال دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا