نویسنده : محمد احمد راشد
در عرصه اصلاح
دکتر قرضاوی در عرصه اصلاح و تربیت، جانب اولویت ها را نیز به شیوه زير دنبال کرده است.
– درون سازی قبل از سازمان سازي
تربيت یک انسان صالح، مهم ترین اهداف انبیاء و جانشینان و وارثین ایشان بوده است. انسان تنها به وسیله ایمان ساخته و کامل می‌شود؛ به عبارت ديگر کاشتن عقید‌ه‌ای صحیح و سالم در درون فرد، انسان را كامل مي‌سازد؛ سیره نبوي و دوران مکی شاهد بر این مطلب است.
اصل باور انسان در پرتو تصورات کلی او از هستی و قانوني متكامل و متمدن سازاست ؛ اگر افراد جامعه بر اساس يك ديدگاه صحيح و قانوني كامل و شامل، پرورش يابند آنگاه تمام تشیكلات و موسسات از قبیل ( دانشگاه و مجتمعات، کتاب و روزنامه، تلويزيون و رادیو و ادارجات و … ) بر اساس آن تنظيم و هماهنگ می‌شوند.
– وجوب تقدم تربیت بر جهاد، و تقدم تکوین بر تمکین
تقدم تربیت بر جهاد و تقدم تکوین و شکل‌سازی افراد بر تمکین و استقرار قدرت، یک امر واجب و ضروری است و باید انجام گیرد ؛ مدرسه‌ی شبانه‌ی سوره مزمل یاد آور و گواه بر این امر است ؛ زيرا جهاد مؤجل و در زمان معین، تنها جهاد مسلحانه و جهاد با شمشیر و نیزه است، اما جهاد با دعوت و تبلیغ و جهاد با قرآن كريم، در نخستين روزهاي دعوت بوده و هميشه پا برجاست.
علت وجوب تربیت قبل از جهاد این است که جهاد تنها در راه خدا انجام مي‌گيرد و این تجرد و انحصاری جهاد، لازمه‌اش تربیت طولانی است ؛ از طرف دیگر، ثمره جهاد، تمکین و نصرت است و اين تمکین و نصرت بدون دستان مؤمنين صادق و مخلص – که مستحق آن هستند – به دست نمی‌آید. ( کسانی که قبل از رشد کامل و تربیت، به قدرت و پیروزی مي رسند، بیشتر به فساد و خرابکاری دست می‌زنند تا به اصلاح و خدمتکاری)، سنت خداوند اين است که تمکین و استقرار قدرت بعد از محنت ها و سختی ها تحقق یابد، كه خود نوعی از تربیت عملی است.
اصلاح ایده‌ها
از دیگر اولویت ها در زمینه اصلاح، تقدم اصلاح فکری و اندیشه و تصحیح ایده ها و درست کردن روش نظری و عملی افراد است. ( فردی که نسبت به کاری بد بین است، انتظار می رود که رفتارش نیز نسبت به آن کار بد باشد ؛ چرا که رفتار خوب و بد فرد، ناشی از تصور و برداشت های اوست. ) [31]
از این رو ( مبارزه فکری، هم در خارج از عرصه اسلامی با ملحدهای که مهاجم و مانع ظهور اسلام هستند و هم در داخل ، برای اصلاح منهج و روش گروههای اسلامی، يك امر ضروري است.
مبارزه با جریانات خرافی و بدعت گذار که جمود فکری و تقلید محض بر آن حاکم است، مبارزه با جریاناتی که تنگ نظری و خشک مذهبی و عدم روحیه دین بر آن غالب است، مبارزه باجریانات متعصب و تندرو و خشونت طلب، که سوء ظن و کوتاه فهمی در فهم دین و عدم درک واقعیت ها در او جای گرفته است و قدرت را تنها عامل تحقق اهداف مي داند، بايد انجام گيرد.
در اين ميان جریان اعتدال و میانه رو ، یک جریان امید بخش ( برای امت اسلام ) است ؛ زیرا این حرکت از هر جهتی کامل و شامل است، که فقه اولویات، فقه موازنات، فقه اختلاف، ترکیبی از سلفیت و تجدد، موازنه بین ثوابت شرع و تغییرات عصر و ارائه دادن اسلام به عنوان قانون متمدن و متکامل و جهاد به عنوان دفاع از دیار و کیان اسلام در آن وجود دارد. [33].
بدون شک، چون این حرکت ( اعتدال و میانه روی ) جای امید و آرمان ( مسلمین ) است ؛ دشمنان، با نغمه‌های تازه وارد مبارزه شده اند و ندا سر می دهند که از اسلام معتدل بپرهیزید که خطرناکترین جریان برای غير خود و دیگران است!
دشمنان؛ هوادارانی دارند که نام مسلمانی را به خود گرفته اند ولی باتمام قدرت و توانایی با قانون متمدن ساز اسلام مقابله می کنند .
( مبارزه اصلی ما در داخل سرزمین مان با این افراطی های متعصب گراي لائیک و سکولاريسم و بازماندگان مارکسیستی است که امروزه لباس لیبرالیسم غربی را به تن کرده اند ، باید مبارزه ما با آنان بسیار جدی و عملي باشد، مبارزه با کسانی که تمام قلم و نوشته و قدرت و سلاح هایشان را علیه بیداری و خیزش های نو اسلامی بسیج کرده اند، آنانی که دعوت و داعیان اسلام را با تبلیغات نحسشان، بدنام و زشت جلوه می دهند تا مردم را از ( حرکت های بیداری اسلامی) متنفر سازند، اقدام به جعل اصطلاحاتی چون اسلام سیاسی، اسلام بنیاد گرا و… كرده اند، تا بين آنان و سیستم حاکمیت شکاف و تفرقه ایجاد شود و همه نیروی کشور ، صرف جنگ و جدال و تفرقه گردد و همین که خواسته شده این تفرقه افکنی ها پایان گیرد از نو با شکل و نام دیگری بروز مي دهند.
مسلماَ؛ هرنوع تغییر مبارزه از اين راه و هرگونه تلاش و اقدامی از طرف خود گروه های اسلامی جهت دامن زدن به اختلافات در فروع دین و یا در در امور فرعی عقیده و یا در اولویت های کار ی و یا در تصمیم گیری نسبت به مسائل جزئی و مورد اختلاف ، این کارها ناشی از این است که از ماهیت دشمن، بسی ناآگاه و غافل هستند ؛ غافل از دشمنانی که با تمام ابزار و امکانات در کمین مسلمان نشسته اند و هرلحظه چشم بانتظار این هستند که بدون وقفه مسلمان به جنگ و جان يكديگر بتازند و خود از پشت پرده، برادر کشی ما را تماشا کنند و سرانجام در یک فرصت و با يك بهانه، ضربه شدیدي بر پيكره بی جان آنان وارد كنند و از بین شان ببرند.
آري ؛ هر دعوتگر یا مبلغی، اگر از روی جهل و نا آگاهی دست به چنین کاری بزند، فاجعه ای جبران ناپذیر برای مسلمانان به بار آورده است ؛ زیرا جهل به این قضیه، خطری بس بزرگ است و اگر از روی علم و عمد این کار را بكند، آسیب آن بسیار بزرگ تر و خطرناک تر است ؛ چون این نوع رفتار خیانت به اسلام و خيانت به امت و بیداری اسلام است. )[34]
از ديگر ضروریت های منهج اعتدال و میان روی، تلاش صادقانه و با اخلاص در راستای اتحاد و یکپارچگی امت اسلام و وحدت عاملان و تلاشگران اسلامی است، اتحاد و يكپارچگي كه در اساس آن اختلاف نباشد ؛
البته اختلاف در فروع و یا نظرات و اجتهادات مانعی ندارد و پذیرفتنی است و همچنين؛ مانعی برای تعدد احزاب اسلامی وجود ندارد البته بشرط اینکه تعدد براساس تنوع و تخصص باشد نه بر مبنای تعارض و تناقض .
تفوق و اهداف بزرگ امت
دکتر قرضاوی در زمینه اولويت ها و برتري اهداف بزرگ ا مت اسلامی موارد زیر را بسیار ناشایست و ناپسند دانسته است :
– اکثر مسلمانان برای انجام حج عمره و انجام سنت ها و اداب لباس پوشیدن و نحوه غذا خوردن، بسیار حریص و مشتاق هستند ؛ ولی نسبت به مسائل عمومی که جزو فرض عین و متعلق به عامه امت اسلامی است بسیارغافل و بی توجه هستند.
-مسلمانان نسبت به اولويت ها و برتري هاي علمی و صنعتی و نظامی که بدون شک خودکفایی و سروری را بطور حقیقی و عملی برای امت اسلام به ارمغان می آورد، بی توجه اند.
– نسبت به اجتهاد در فقه و استنباط احکام، در بپا داشتن حکومت شورایی که برمبنای بیعت و انتخاب آزاد استوار است، در مبارزه و مقاومت با حکام جبار و مستبد و منحرف از اسلام و … بي توجه‌اند و چنين مواردي را كه از اولويت هاي اساس اسلام است یک امر ضروری و واجب نمی‌دانند.
– برخی از فرائض و واجبات عینی همچون ( فریضه امر به معروف و نهی از منکر ) را به باد فراموشی سپرده‌اند و ارزشی برای آن قائل نیستند.
– بیشتر مردم با گناهان صغیره مقابله می‌کنند، ولی نسبت به گناهان کبیره بی توجه‌اند، برای آنان فرق نمی‌کند که این گناهان کبیره از نوع گناهان عقیدتی باشد مانند جادوگری، ساحری، تبدیل مقبرها به مساجد، نذر و ذبح برای مردگان، استعانه و استغاثه از صاحبان قبور و طلب دفع بلا و مصیبت از ایشان و غیره… که در حقیقت صفا و زلال توحید را تیر و تار کرده است یا از نوع گناهان اجتماعی و سیاسی باشد، مانند: از بین بردن اصل شوری و تأمین عدالت اجتماعی، نادیده گرفتن آزادی و حقوق ملت ها، هتک حرمت و کرامت و ارزش انسانها، سپردن امور مملکت به نا اهلان، تقلب و تزویر در انتخابات، قائل بودن به تبعیض و طبقات در بین اقشار جامعه، به هدردادن ثروت های ملی، حیف و میل‌های بی رویه و فاجعه آمیز و …
تمام اینها جزو گناهان کبیره هستند و مقابله با آن یک فرض عین است که اکثر مردم آن را فراموش کرده‌اند و نسبت به آن بی اهمیت هستند!
امروزه جامعه ما در زمینه انتخاب و تعیین معیار اولویت‌ها، گرفتار شده است و این خللي بسیار بزرگ است؛ بطوری که موارد کوچک و جزئی را بزرگ و مسائلی بزرگ و مهم را ناچیز می‌شمارند ؛ آنچه که بایستی در ابتداء کار قرار گیرد و بدان عمل شود؛ در آخر قرار می‌گیرد و برعکس، کاری که باید در آخر انجام گیرد، در اول گذاشته می‌شود ؛ نسبت به واجبات بی اهمیت و بر نوافل و سنت ها تاکید فراوان می‌شود، گناهان صغیره، مورد مراقبت قرار می‌گیرد، ولی نسبت به گناهان بزرگ بی توجهی می‌شود، بر روی مسائل اختلافی با هم بشدت درگیر می‌شوند ولی در برابر مسائلی که مورد اتفاق و اجماع است، سکوت اختیار می‌کنند!!
همه این موارد این را می‌رساند که ما امروزه بیش از هر چیز ديگري نیاز شدید و ضروری به شناخت فقه اولویت ها داریم . )[34]
در پایان لازم به یادآوری است، از نوشته‌ها و موضوعات استاد قرضاوی چنین بر می‌آید که – بحمد خدا – توافق کامل بین آراء و نظرات ما موجود است ؛ با وجود اینکه وی دارای فضیلت و کرامت بیشتر از ماست، خداوند خیر و نیکوي فراوانی به وي عطاء فرماید.
منابع:
[1] نقل از كتاب: أصول الاجتهاد والإفتاء التطبيقي.
[2] البقرة : 143.
[3] القرضاوي: الاجتهاد المعاصر
[4] القرضاوي: الصحوة الإسلامية بين الاختلاف المشروع والتفرق المذموم/53.
[5] القرضاوي: الصحوة الإسلامية بين الاختلاف المشروع والتفرق المذموم/62.
[6] القرضاوي: ا
لصحوة الإسلامية بين الاختلاف المشروع والتفرق المذموم/69/72.
[7] القرضاوي: الصحوة الإسلامية بين الاختلاف المشروع والتفرق المذموم/69/72.
[8] الاجتهاد المعاصر/4.
[9] مقاصد الشريعة/ 60.
[10] مقاصد الشريعة/ 60.
[11] مقاصد الشريعة/ 61.
[12] مقاصد الشريعة/ 61.
[13] الصحوة الإسلامية بين الاختلاف المشروع والتفرق المذموم/6.
[14] أولويات الحركة الإسلامية/ 23-24.
[15] أولويات الحركة الإسلامية/26-33.
[16] أولويات الحركة / 34 وما بعدها.
[17] في فقه الأولويات/ 5.
[18] في فقه الأولويات/6.
[19] في فقه الأولويات/14.
[20] في فقه الأولويات/57.
[21] في فقه الأولويات /60.
[22] في فقه الأولويات/ 66.
[23] في فقه الأولويات/ 70.
[24] في فقه الأولويات/ 71.
[25] في فقه الأولويات / 79.
[26] في فقه الأولويات / 80.
[27] من قفه الأولويات/ 93.
[28] من فقه الأولويات /161
ترجمه از عربی : سید شریف محمودیان
