قُرّاء سبعه و راویان آنها
قرائت قرآن بین قاریان [اولیه] در مواردی اختلافی بود و تعداد قاریان در طی سالیان متمادی افزایش مییافت تا اینکه ابن مجاهد (۱) از میان کلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید که هرکدام دو راوی دارند:
۱-ابن عامر:
عبدالله بن عامر یحصبی (متوفای ۱۱۸) قاری شام؛ دو راوی او هشام بن عمّار (۱۵۳-۲۴۵) و ابن ذکوان (۱۷۳-۲۴۲) هستند که هرگز ابن عامر را درک نکردهاند(ندیده اند).
۲- ابن کثیر:
عبدالله بن کثیر دارمی (متوفای ۱۲۰) قاری که؛ دو راوی او ، بزّی (۲۵۰-۱۷۰) و قُنْبُل (۱۹۱-۲۹۵) هستند که هرگز او را درک نکردهاند(ندیده اند).
۳- عاصم :
عاصم بن ابی النّجُود اسدی (متوفای ۱۲۸) قاری کوفه؛ دو راوی او حفص بن سلیمان- پسرخواندهی او (۹۰-۱۸۰) و شعبه ابوبکر بن عیّاش (۹۵-۱۹۳) هستند. حفص قرائت عاصم را دقیقتر و مضبوط تر میدانست و قرائت عاصم به وسیلهی او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است که امروزه در اکثر کشورهای اسلامی رایج است.
۴-ابو عَمرو:
زبّان ابوعمرو بن علاء مازنی، (متوفای ۱۵۴) قاری بصره؛ دو راوی او دوری حفص بن عمر (متوفای ۲۴۶) و سوسی صالح بن زیاد (متوفای ۲۶۱) هستند که او را درک نکردهاند و به واسطهی یزیدی قرائت را از او گرفتهاند.
۵- حمزه:
حمزه بن حبیب زیّات (متوفای ۱۵۶) قاری کوفه؛ دو راوی او خلف بن هشام (۱۵۰-۲۲۹) و خلّاد بن خالد (متوفای ۲۲۰) که قرائت را با واسطه از او گرفته اند.
۶- نافع:
نافع بن عبدالرحمان اللیثی (متوفای ۱۶۹) قاری مدینه؛ دو راوی او عیسی بن میناء (۱۲۰-۲۲۰) معروف به قالون- پسرخوانده نافع- و ورش، عثمان بن سعید (۱۱۰-۱۹۷) هستند و این قرائت همان است که در برخی از کشورهای مغرب عربی امروزه رایج است.
۷- کسائی:
علی بن حمزه (متوفای ۱۸۹) قاری کوفه؛ دو راوی او لیث بن خالد (متوفای ۲۴۰) و دوری، حفص بن عمر- که راوی ابوعمرو هم بود- (متوفای ۲۴۶) هستند.
✅ قراء عشره
متأخرین سه نفر دیگر بر این هفت نفر اضافه کردهاند:
۸-خلف:
خلف بن هشام، راوی حمزه (متوفای ۲۲۹) قاری بغداد؛ دو راوی او ابویعقوب (متوفای ۲۸۶) و ابوالحسن (متوفای ۲۹۲) هستند.
۹- یعقوب:
یعقوب حضرمی (متوفای ۲۰۵) قاری بصره؛ دو راوی او رُوَیس (متوفای ۲۳۸) و روح (متوفای ۲۳۵) هستند.
۱۰- ابوجعفر:
ابو جعفر مخزومی (متوفای ۱۳۰) قاری مدینه؛ دو راوی او ابن وردان (متوفای ۱۶۰) و ابن جَمّاز (متوفای ۱۷۰) هستند.
✅ قراء اربعه عشر
چهار قاری دیگری که به قرائت شاذ (خلاف مشهور) قرائت میکردند، ولی مقبول عامّهی مردم بودند، بر این ده قاری افزوده شدهاند:
۱۱- حسن بصری:
حسن بن یسار (متوفای ۱۱۰) قاری بصره؛ دو راوی او شجاع بلخی (۱۲۰-۱۹۰) و دوری (متوفای ۲۴۶) که او را درک نکرده و با واسطه از او روایت کردهاند.
۱۲-اِبن مُحَیصن:
محمد بن عبدالرحمان (متوفای ۱۲۳) قاری مکه؛ دو راوی او بَزّی (۱۷۰-۲۵۰) و ابن شنبوذ (متوفای ۳۲۸) هستند که با واسطه از او روایت کرده اند.
۱۳- یزیدی:
یحیی بن مبارک (متوفای ۲۰۲) قاری بصره؛ دو راوی او سلیمان بن حکم (متوفای ۲۳۵) و احمد بن فرج ضریر (متوفای ۳۰۳) هستند که با واسطه از او روایت کرده اند.
۱۴- أعمش:
سلیمان بن مهران اسدی (متوفای ۱۴۸) قاری کوفه؛ دو راوی او شنبوذی (۳۰۰-۳۸۸) و مطوّعی (متوفای ۳۷۱) هستند که با چند واسطه از او روایت کردهاند.
این چهارده قرائت معروف که هرکدام از طریق دو راوی نقل شده است، مجموعاً بیست و هشت قرائت را تشکیل میدهند که شناسایی آنان فی الجمله انجام گرفت.
پنج نفر از قرّاء سبعه به غیر از ابن عامر و ابوعمرو ایرانی الاصلند. ابن عامر مجهول النسب و ابوعمرو از قبیلهی مازن تمیم است؛ ولی قاضی اسد یزیدی میگوید: «او از فارس شیراز از روستای کازرون برخاسته است.»
پینوشتها:
ابوبکر بن مجاهد (۳۲۴-۲۴۵)، شیخ القراء بغداد.
رک: التمهید، ج۲، ص ۲۳۱-۲۲۶٫
نویسنده: محمدهادی معرفت
منبع مقاله :
معرفت، محمدهادی؛ (۱۳۸۹)، علوم قرآنی، قم: مؤسسهی فرهنگی تمهید، چاپ پانزدهم.