معنی لغوی محراب : محراب یعنی مکان مبارزه – با شیطان ، هوای نفس و مشغلت های دنیوی – سپس بصورت اسم برای بخش پیشین مسجد و صدر آن بکار برده شد (۱)
(صدای محراب) منظور آن عالم ربانی و دینی است که در طول تاریخ در آن سنگر با وسوسه و توطئه های شیاطین جن و انس مبارزه نموده و حقیقت اسلام را تبلیغ نموده باشد و از این سنگر و مکان مقدس صدای دلنشین موعظه و تعلیم قرآن و معارف دینی ، و پرورش انسان های پاک – فیه رجال یحبون ان یتطهروا- سرچشمه گرفته است .
در این مقاله مختصر به امید خدا به اهم ویژگی های برجسته یک ماموستا و مبلغ محراب و به دیگر تعبیر یک دعوتگر محرابی می پردازم امیدوارم همه ما ماموستایان محراب دارای چنین صفات و ویژگی هایی باشیم . تا انشاالله در عصر حاضر ادامه دهنده ی راه سلف صالح خود بوده و تأثیراتی را که آنان داشته اند ، داشته باشیم.
ویژگی های مردان محراب یا ماموستایان ئایینی
۱) عالم و عارف به معارف اسلامی باشد
ماموستایی که می خواهد از محراب ، آیه های آسمانی را تبلیغ نموده و آموزه های آسمانی را به گوش مستمعان برساند و می خواهد که مردم از پیام رسانی وی متأثّر شوند ، برای او لازم و ضروری به نظر می رسد که عالم به معروف و منکر باشد و آگاهانه با مردم صحبت کند تا میان مستمعان خود مقبولیّت داشته و از سخنانش متأثر شوند .
برای اطلاع بیشتر از این ویژگی ،مطالعه کتاب “ثقافه الداعیه “دکتر قرضاوی پیشنهاد می شود.
۲) ایمان و باور داشتن به وظیفه و کار خود
ایمان داشتن به وظیفه و کار خود موجب می شود که سخنان صاحب این پیام بیشتر تأثیرگذار باشد و مردم گردآن جمع گردند .
باور به وظیفه ماموستایی یعنی از صمیم قلب آن را بپذیریم و فقط به خاطر مصلحت دنیوی حامل آن نباشیم و آن را با زینت های دنیوی و رفاه طلبی معاوضه ننماییم .
به عنوان اسوه و الگو می توان از رسول الله «محمد» درس گرفت ؛ چنانچه در تاریخ می خوانیم که روزی پیامبر (ص) توسط یکی از سران مشرک به نام عتبه پسر ربیعه به انواع و اشکال مادی و معنوی تطمیع می شود مثل ریاست ، ثروت و مال ، زن زیبا و … تا از این دعوت دست بردارد ، نه اینکه از ادامه ی کار خود پشیمان نمی شود و از سخنان عتبه متأثر نگشته ، بلکه با سخنان قاطع خود در زمینه ی ادامه راه خود و حقانیت آن ، عتبه را تحت تاثیر قرار می دهد ، نامبرده وقتی به جمع مشرکان برمی گردد ،همه می گویند که چهره ی عتبه غیر از چهره ی قبلی است و به نظر می رسداز سخنان محمد (ص) متاثر شده است . (۲
۳) اخلاص و تجرد برای خدا
خداوند پیامبرش را مامور و مکلف می کند که اینگونه خود را برای الله مخلص نشان دهد می فرماید : « قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ » ترجمه : بگو : نماز و عبادت و زیستن و مردن من از آن خدا است که پروردگار جهانیان است .سوره الانعام آیه ۱۶۲
اگر ماموستایانی که در این سنگر (محراب) قرار گرفته ایم نیّات و اعمال خویش را برای الله خالص گردانیم ، و از ادای وظیفه تبلیغ ، تنها رضایت پروردگار را بجوییم ، مطمئن باشیم که به دنبال این اخلاص ما ، منافع مادی و معنوی نیز سرازیر خواهد شد. واگر ادای وظیفه از طرف ماموستایان صرفاً بخاطر رسیدن به منافع دنیوی نباشد ، امکان ندارد که صدای آن ماموستا بر دل مخاطبانش می نشیند و مورد پسند دیگران واقع خواهد شد و خداوند آن را مبارک خواهد نمود.
۴) حکمت و کاردانی
خداوند خطاب به پیامبرش می فرماید : « ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» ترجمه : (( ای پیغمبر)) مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فرا خوان و با ایشان به شیوه ی هر چه نیکوتر گفتگو کن .سوره نحل آیه ۱۲۵
حکمت در کار یک ماموستا یعنی رعایت اولویّت ها و اینکه هر کاری در جای خود و یا هر سخنی در مکان خود ارائه دهی .
حکمت یعنی شناختن مخاطبان خود و درک عقل و معلومات آنان و مطابق حال آنان صحبت و عمل کردن
چنانچه در کتاب الجامع الکبیر سیوطی دیلمی روایتی از ابن عباس نقل می فرماید که ابن عباس هم از رسول خدا (ص) نقل می کند : روزی شخصی پیش پیامبر (ص) رفته و از رسول خدا خواسته بهشت را برایش توصیف نماید ، پیامبر (ص) می فرماید : بهشت مکانی است که در آن میوه و خرما و انار وجود دارد ، تا اینکه چهار نفر پیش رسول خدا می آیند که همگی خواستار توصیف بهشت بودند و برای هرکدام به نوعی دیگر بهشت را توصیف می فرماید ، در آخر حضرت عایشه فرمود : این چه جواب های بود ای رسول خدا ((یک سؤال ولی جوابها متنوع )) پیامبر (ص) فرمود : مأمور شده ام که با مردم به مقدار درکشان صحبت کنم .
ابن الجوزی هم می فرماید : « و لا یَنبغی أَن یُملی ما لا یَحتَملُهُ عقول العوام »شایسته نیست چیزی گفته شود که عقول عوام توان تحمل آن را ندارند . (۳)
۵) پرورش بعد روحی و معنوی
ماموستا چون بیشتر سروکارش با روح و روان و با معنویات مستمعین است ، قبل از هر چیز باید خود دارای قلبی نرم و پرورش یافته باشد به گونه ای که معنویات و روحیات وی بالاتر از روحیات دیگران باشد ، زیرا سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند .
چنانچه در این مورد خداوند ما را راهنمایی می فرماید :
« إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ترجمه : خداوند وضع هیچ ملتی را تغییر نمی دهد مگر اینکه آنان احوال خود را تغییر دهند. سوره الرعد آیه ۱۱
پس باید درون دعوتگر صالح و نیکوباشد تا بتواند دیگران را متحول کند ، و اصحاب دل را بیدار کند ، برای رسیدن به این مقام بهترین وسیله انجام نمازهای شب است که در دل شب بیدار شویم و مازاد بر ادای فرایض نمازهای مستحب شب را نیز انجام دهیم و با خدای مهربان و معشوق خود مثل رسول سرور (ص) در راز و نیاز باشیم تا اینکه گام و سخنی مؤثرتری داشته باشیم .
« یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءاً وَأَقْوَمُ قِیلاً » سوره المزمل از آیه ۱ الی ۶
ترجمه : ای جامه به خود پیچیده ، شب جز اندکی بیدار بمان ، نیمی از شب یا کمی از نیمه بکاه یا بر نیمه آن بیفزا و قرآن را بخوان خواندنی ، ما سخن سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد عبادت شبانه مؤثرتر و ماندگارتر و أقوال آن درست تر و پا برجاتر است . (۴)
۶) اعتماد به نفس داشتن و امیدوار بودن .
کسی که در این مکان مقدس (محراب) قرار دارد چون برنامه و کار وی ایجاد تغییر و تحول مثبت در دیگران است علی رغم آن همه تهدیدها و نابسامانیهای کنونی که علیه جامعه اسلامی وجود دارد و دشمنان دین با تمام امکاناتی که در اختیاردارند می خواهند کار و نتیجه کار ماموستا را خنثی نمایند ، لازم و ضروری به نظر می رسد که ما قشر ماموستایان در این سنگر امیدوارانه و با اعتماد به نفس به کار خود ادامه دهیم و دچار یأس و ناامیدی نشویم و هرگز از حرکت و تبلیغ و محراب داری باز نایستیم.
در غزوه احزاب زمانی که مشرکین تمام توان خود را برای نابودی اسلام و مسلمانان بکار گرفته و به مدینه حمله ور می شوند و مدینه را محاصره می نمایند در این شرایط حساس و ترسناک که اصحاب حقیقتاً در تنگنا قرار گرفته بودند چنانچه قرآن تعریف می کند و زمانی که دشمنان از طرف بالا و پائین (شهر) به سوی شما آمدند ، و زمانی را که چشم ها از شدت وحشت خیره شده بود و جان ها به لب رسیده بود و گمان های گوناگونی درباره ی خدا داشتید در این وقت مؤمنان آزمایش شدند و سخت به اضطراب افتادند » سوره احزاب آیات ۱۰ و ۱۱
آری در این هنگام وقتی یاران آن حضرت در اثنای کندن خندق به سنگی برخورد می کنند و از سختی آن شکایت را پیش رسول خدا (ص) بردند و رسول الله (ص) خود شروع به شکستن سنگ می کند و با اعتماد به نفس و امیدوارانه در این مقطع حساس می فرماید :« بسم الله ، الله اکبر اُعطیتُ مفاتح الشام ، والله إنّی لأنظر قصورها الحمر الساعه» به نام خدا ، خدا از همه بزرگتر است ، کلیدهای شام – مرکز رومی ها – را دریافت نمودم ، سوگند به خدا همین الآن کاخ های قرمز رنگ آن را مشاهده می نمایم
و بعد از ضربه دوم به سنگ باز می فرماید :« الله اکبر أُعطیتُ فارس ، والله إنی لأَبصُر قُصُرَ المدائن الأبیض الآن » الله اکبر ، ایران به من داده شد ، سوگند به خدا کاخ سفید مدائن را الآن مشاهده نمودم،
و پس از ضربه سوم می فرماید : « بسم الله الله اکبر أُعطیتُ مفاتیح الیمن و الله اِنی لأبصُرُ ابواب صنعاءَ هی مکانی l بسم الله ، الله اکبر ،کلیدهای یمن به من داده شد سوگند به خدا دروازه های صنعاء – پایتخت یمن – را مشاهده می نمایم و احساس می کنم آنجا حضور دارم
می بینیم که پیامبر (ص) در این سه پیام از فتح شام و فارس و یمن خبر می دهد حال اینکه در محاصره شدید مشرکان قرار دارد و تحلیل ها بر این بود که به زودی مدینه ، پایتخت حکومت رسول الله سقوط خواهد نمود ولی رسول الله طوری امیدوارانه ظاهر می شود که به همه اصحاب امید می بخشد .
پس ما هم باید رهرو این مسیر مبارک رسول الله باشیم و در کار خود با اعتماد به نفس و امیدوارانه و با توکل بر خداکار خودرا ادامه دهیم ، تا مؤثر واقع شویم ، انشاء الله
۷) متخلق بودن به اخلاق نیکو
یکی از عوامل اساسی و مهم تأثیرگذاری شخص پیامبر در جامعه انسانی عمل و اخلاق حسنه ی وی بود که توانست خود را به عنوان بهترین شخصیت مؤثر جهانی معرفی کند « وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ » سوره قلم آیه ۴ همانا تو – ای محمد – دارای اخلاقی نیکو هستی
پس یک ماموستا هم که می خواهد کار آن حضرت را ادامه دهد و وارث او باشد باید با همان وسیله و اسباب ، اصلاح دیگران و تغییر در جامعه را دنبال نماید .
۸)مدیریت مسجد در همه ی ابعاد آن
مدیریت مسجد را می توان به دو بخش تقسیم کرد : یکی مدیریت جنبه ی مادی و ظاهری مسجد که ماموستا برای تأمین این ناحیه می تواند نظارت داشته باشد که در صورت امکان مسجدی مدرن و جذاب داشته باشد . دوم اینکه مدیریت بخش معنوی مسجد که در این زمینه ماموستا خود مستقیماً دخالت دارد به وسیله دایر نمودن انواع کلاس ها اعم از : روان خوانی و تجوید قرآن ، کلاس های تفسیر و عقیده و اخلاق و احکام و سیره پیامبر (ص) و اصحاب و …می تواند این بخش را مدیریت نماید.
باید ماموستا در بخش مدیریت کاری کند که مسجد را از حالت ایستا به حالت فعال درآورد و وقتی کسی از بیرون وارد فضای مسجد می شود احساس لذت و شادابی نماید و احساس کند وارد فضایی کاملاً معنوی گشته است .
در آخر از خداوند مهربان می طلبم که همه ی ما را در مسیر دین و دعوت سربلند و موفق گرداند و به صفات مذکور مزیّن و متخلق باشیم . آمین
نویسنده : حسن علی پور ؛ امام جماعت مسجد حضرت عثمان ابن عفان شهرستان سردشت
منابع :
۱- زاغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ، ماده : حَرَبَ
۲- المبارکفوری ، الرحیق المختوم صص ۷۵ و ۷۶
۳-سایت مسلم دات نت .
۴- دکتر خرم دل ، تفسیر نور ، سوره المزمل
۵- المبارکفوری ، الرحیق المختوم ص ۲۱۷
