مظهرنعمتی
سپاس خدا را که جهان خلقت را به حقیقت آفرید و آدمی را دراین کره خاکی جای داد تا رشد کند ، و به او کمک نمود تا وظیفه اش را دراین نظام هماهنگ هستی بشناسد و هر آنچه را که موجب رشدش می گردد به انسان نشان داد تا آن را بدست آورد و هر آنچه را که مانع آن می گرددبه او نمایاند تا از آن دوری جوید ، یکی از اسباب رشد انسان روزه است. و چون علم و معرفت ، پایه و اساس آئین مقدس اسلام است ، لذا پیشاپیش ضمن عرض تبریک فرا رسیدن ماه مبارک رمضان ، برآن شدم جهت یادآوری خودم و خوانندگان عزیز، با دستورات دین مبین اسلام ، مختصری از احکام این فرضیه بزرگ الهی (روزه ) ارائه نمایم، امید است طاعات و عبادات همه ی ما مورد قبول ذات حق تعالی واقع گردد.
معنای لغوی و اصطلاحی « صَوم » :
معنای لغوی صوم ، خویشتن داری و خودداری از کاری است خواه خوردن یا گفتن یا راه رفتن باشد ودر اصل صائم ، اسبی است که از رفتن و علف خوردن باز می ایستد و صوم هم چنین به بادی گفته می شود که راکد ایستاده است ، درآیه 26 سوره مریم [ إِنّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوماً] منظور خودداری از سخن گفتن است بدلیل آیه [فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَومَ إِنْسیّا26- مریم ] .
و در اصطلاح فقه اسلامی « صَوْم » عبارت است از خویشتن داری از شهوتهای نفسانی و تمایلات شکم از طلوع فجر صادق تا غروب خورشید به نیت روزه و تقّرب می باشد.
حکم روزه :
روزه یکی از فرایض اسلام است که فرضیت آن با قرآن و سنت و اجماع مسلمین به اثبات رسیده است مثل آیه 183 بقره ـ کُتِبَ عَلَینکُمْ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلیَ الّذینَ مِنْ قَبلَکُمْ .
تاریخ مشروعیت روزه :
روزه رمضان در دهم ماه شعبان سال دوم هجرت فرض گردید .
فرایض روزه :
1- نیّت : محل نیّت قلب است ولی تلفظ آن به زبان ، سنت می باشد، نیت روزه رمضان باید درشب یعنی قبل از طلوع فجرباشد ، باید به هنگام نیت نوع روزه [واجب یا سنت ] مشخص گردد ،تکرار نیت در هر شبی از شبهای ماه رمضان لازم است و تنها آوردن یک نیت برای تمام ماه رمضان کافی نیست زیرا روزه ماه رمضان یک عبادت نیست بلکه عبادات مکرری است و برای هر عبادتی نیتی لازم است .
2- خودداری کردن از چیزهائی که روزه را باطل می کنند از فجر تا غروب.
چیزهائی که روزه را باطل می کند :
1-خوردن و آشامیدن از روی علم و عمد و اختیار ( اگر شخص روزه دار از روی فراموشی چیزی بخورد یا بیاشامد روزه او باطل نمی شود و می تواند روزه خود را ادامه دهد ).
2- قی کردن عمدی ( اگر استفراغ بر وی غلبه کند و بدون اختیار خارج شود روزه باطل نمی شود ).
3- دیوانه شدن ( زیرا بر شخص دیوانه تکلیف برداشته می شود ).
4- مرتد شدن( یعنی کسی که بوسیله سخنی یا عملی از دین اسلام برگردد ).
5- بیهوش شدن ( به شرطی که این بیهوشی تا آخر روز ادامه داشته باشد و شخص لحظه ای به هوش نیاید در این صورت روزه اش باطل است ولی اگر بیهوشی تا آخر روز ادامه پیدا نکند روزه باطل نمی شود ) .
6- قاعدگی و نفاس زنانه اگر چه یک لحظه قبل ا زغروب واقع شود .
7- انزال آب منی از روی اختیار( مثل جماع و استمنا )
8- جماع و مقاربت جنسی اگر چه با انزال یا بدون انزال منی باشد .
سنتهای روزه :
1- خوردن سحری اگر چه یک دانه خرما یا یک جرعه آب باشد .
2- تأخیر درسحری ( چون موجب تقویت بدن و تقویت عبادت می شود ).
3- تعجیل درافطار ( درحدیث آمده است پیامبر نماز مغرب را نمی خواند تا رطب یا آب برایش می آوردند
4- افطار به خرمایا به آب .
5- به هنگام افطار این دعا خوانده شود ( اللَّهُمَّ لَکَ صمتُ و عَلی رزقک أَفْطَرْتُ ) .
6- زیادمشغول شدن به تلاوت قرآن و ذکر خداوند.
7- ترک سخنان زشت و قبیح و هم چنین سخنان و کارهای بیهوده .
8- احسان به فقراءِ و مستمندان .
9- غسل کردن قبل از طلوع فجر .
10- افطاری دادن به روزه داران و لو با یک خرما یا مقداری آب باشد .
روزه بر افراد ذیل واجب نیست :
1- کافر 2- بچه ( اما برولی وسر پرست بچه ای که سنش به هفت سال رسیده است واجب است او را به گرفتن روزه تشویق و عادت دهد ) .3- دیوانه 4- کسی که درتمام روز بیهوش باشد .5- زنان ومردان سالخورده ای که توانائی روزه را نداشته باشند .
6- بیمارانی که بنا به تشخیص پزشک حاذق و صادق مرضشان بواسطه گرفتن روزه شدت یافته یا درمان نگردد .
7- مسافران ( کسانی که سفرشان شغل دائمی نیست ومسافتی که طی می کنند از مسافت نماز قصر( درحدود 96 کیلومتر) کمتر نباشد و سفرشان قبل از طلوع فجر آغاز شود .
8- کارگرانی که دارای مشاغل سخت و دشوار هستند و برای امرار معاشی ناگزیر از انجام چنان کارهائی می باشند و قادر به گرفتن روزه نباشند مثل : دروکردن ، رفتن به کوره خانه ها ، آهنگری و شاطری و امثال آن .
9- زنان حامله یا شیرده ( که به واسطه روزه گرفتن یا بخود یا به بچه ضرر رسانده شود ) .
10- زنانی که دارای عذر شرعی هستند مثل حیض و نفاس ولادت اگر چه بدون خونریزی باشد .
نکات مهم پیرامون روزه :
1- اگر کسی درماه رضان محتلم گردد و منی از او خارج شود چون اختیار و عمدی درکار نبوده است روزه باطل نمی شود .
2- استعمال بوی خوش درماه رمضان جایز است و کسی آن را مبطل روزه ندانسته است .
3- تزریق انواع آمپول و استعمال روغنها و داروهائی برای امراضی مثل بواسیر چون نه درلغت و نه عرف خوردن و آشامیدن به حساب نمی آید پس روزه را باطل نمی کنند .
4- بخور ، قطره چکاندن درگوش ، استعمال شوند ، استنشاق ، مضمضه ، سورمه کشیدن درشب و روز اگر چه وارد گلو شود ، وارد گلو شدن ذرات آرد و حنا ومواد عطری و خنطل یا هر چیز دیگر و یا حشره ای که بدون اختیار وارد گلو شود موجب بطلان روزه نخواهد شد .
5- اگر کسی که نماز نمی خواند ولی نماز خواندش از روی تمسخر و انکار نباشد چنین شخصی روزه بگیرد روزه اش پذیرفته می شود زیرا خداوند هیچ کار نیکی را ضایع نمی کند و به اندازه عمل نیک به آن شخص اجر می دهد .
6-جایز نیست انسان از آمپول های مغذی و و مقوی مثل گلوکز که موجب سیری و بی اشتهائی موقت می گردند درماه رمضان استفاده نماید .
7- استفاده از مسواک و خمیر دندان برای شخص روزه دار اشکالی ندارد به شرطی که احتیاط کند که چیزی از خمیر دندان داخل گلو نگردد ولی اگر بدون اختیار اندکی به گلو وارد شد مورد عفو خداوند قرار خواهد گرفت .
نویسنده : مظهرنعمتی
کارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث/ تابستان 1388
منابع مورد استفاده :
1- فقه المنهجی علی مذهب الامام الشافعی: گروه نویسندگان
2- فقه مردوخ : مردوخ کردستانی
3- فلسفه و احکام روزه : محمد کریمی
4- فتاوی معاصره : یوسف قرضاوی
