«مراسم مولودی خوانی در میان جواز و حرمت»
بسم الله ارحمن الرحیم،
الحمدلله رب العالمین، و الصلاة و السلام علی نبینا محمد الرحمة المهداة للثقلین أجمعین و علی آله و صحابته و من تبعهم إلی یوم الدین.
و بعد:
ضمن تبریک سالگرد ولادت نبی اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم- خوانندگان محترم استحضار دارند که هر سال، دو ماه گذشته از سال قمری و با فرا رسیدن ربیع الأول و به تعبیر محلی، ماه مولود، مسأله ی مشروع بودن یا نبودن مولودی خوانی یا برگزاری مراسم، بدین مناسبت، در میان اهالی منبر، صاحب نظران و نویسندگان مسلمان و به طور کلی در میان دعوتگران دینی مطرح شده و مورد بحث و بررسی و اختلاف نظر قرار می گیرد و این قضیه تا سپری شدن ماه ربیع الأول به ویژه در دو هفته ی اول آن، در محافل و مجالس، سایت ها و شبکه های اجتماعی، مطبوعات و دیگر رسانه های جمعی بحث داغ روز و نَقل مجالس و نُقل محافل خواهد بود و در کل، گویندگان و نویسندگان و نظریه پردازان و ناقلان، در دو دسته ی مخالف و موافق قرار می گیرند:
طرفداران جواز برپا کردن مراسم مولودی خوانی و تشکیل جلسه ی بحث و سرود و سخنرانی می گویند: اگر ما، هر سال در ماه ربیع الأول، به مناسبت ولادت پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم- در مساجد، منازل و یا سالن های اجتماعات، جلساتی را برگزار و مراسم بر پا کنیم و بدور از کارهای نا مشروعی چون اختلاط زنان و مردان، اسراف و تبذیر، تبعیض قایل شدن در میان فقیر و غنی، ایجاد مزاحمت برای مردم، ریاکاری و … با استفاده از آیات و احادیث مرتبط و سیره ی معطر رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- به بیان ابعاد مختلف زندگی این بزرگوار بپردازیم و گوشه های تاریک تاریخ اسلام را روشن نماییم و شبهه ها و اعتراضات مخالفین را پاسخ گوییم تا بدین وسیله محبوبیت پیامبر عظیم الشأن اسلام را در قالب جامعه و قلب ایمانداران جا دهیم –که یکی از مکملات ایمان است- چه گناهی را مرتکب شده ایم و به جز ادامه و توسعه ی دینداری و خداپرستی چه چیزی را به دین اسلام اضافه کرده ایم؟
تعدادی از دلایل طرفداران مراسم مولودی خوانی:
- این عمل از فرح و سرور به ولادت و وجود ذی جود رسول خدا–صلی الله علیه و آله و سلم- و آورده ها و گفتار و رفتار وی تعبیر می کند و وظیفه ی هر مسلمانی است به وجود و وحیات فردی و اجتماعی وی و به تمامی برنامه هایش شاد و شاکر باشد و گرامیداشت این ماه با ازدیاد عبادت و عمل صالح، عملا به تشریف و تعظیم رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- می انجامد و اگر رسول خدا چیزی در این باره نفرموده و دستوری صادر نکرده است به منظور تخفیف بر امت بوده و خاصه نخواسته است در رابطه با شخص خودش زحمتی را برای مردم ایجاد نماید. (الحاوی، السیوطی، ج1، ص 227 به نقل از ابن الحاج مالکی در کتاب المدخل)
- رسول خدا– صلی الله علیه و آله و سلم- به نوعی، روز ولادتش (دوشنبه ی هر هفته) را تعظیم کرده و با روزه گرفتن به شکرانه ی آن روز می پرداخت و ابو قتاده روایت کرده که از وی درباره ی گرفتن روزه ی دوشنبه سوال شد؛ در پاسخ فرمود:«فیه ولدت و فیه اُنزل علی» در این روز متولد شده ام و قرآن (برای اولین بار) بر من نازل شده است. (صحیح مسلم، ج2، ص820، رقم 1162و…)
- پیامبر– صلی الله علیه و آله و سلم- «رحمة للعالمین» است (انبیاء/107) و به فرموده ی خودش: «أیها الناس إنما أنا رحمة مهداة» ای مردم همانا من جز رحمت اهدا شده نیستم (الجامع الصحیح، صهیب عبدالجبار، ج20، ص213)، از سویی دیگر در قرآن مجید آمده است: «قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون» (بگو (به مردم) فقط به فضل و رحمت خدا شادمان شوند (زیرا) این بهترین چیزی است که گرد می آورند.) (یونس/58) پس بر ما لازم است و دست کم برای ما مباح است که مناسبتهای تاریخی از جمله مناسبت ولادت نبی اکرم –صلی الله علیه و آله و سلم- را بهانه قرار داده و با گرامیداشت و برگزاری مراسم در ماه مولود از این رحمت بزرگ -که در صورت تأسی به او و اجرای عملی برنامه هایش شامل حال انس و جن، کافر و مسلمان و حتی حیوانات هم شده و می شود- برخوردار و بهره مند گردیم.
- دلیل دیگر اینکه رسول خدا– صلی الله علیه و آله و سلم- عملا به مرتبط ساختن زمان به حوادث مهم توجه نموده و آن را به عنوان یک اصل و وسیله ی شکر گزاری پذیرفته است. برای نمونه به هدف زنده نگه داشتن نجات قوم بنی اسرائیل از دست فرعون و مبارزه ی حق علیه باطل، روزه ی عاشورا را به فرمان خداوند متعال، مرسوم و آن را سنت اعلام کردند.(سنن ابن ماجه، ج1، ص 552، رقم 1734و…) همچنین اگر درباره ی روز و یا ماه ولادتش دستوری صادر نفرموده است احتمال می رود به هدف تخفیف و کم کردن بار زحمت بر امتش باشد، آنچنان که قبلا از زبان ابن الحاج ذکر گردید.
- برپا کردن مراسم و یاد کردن از شمایل و اخلاق و سیره ی پیامبر–صلی الله علیه و آله و سلم- که جز با ذکر نام وی امکان پذیر نیست، باعث می شود که صدها و هزاران مرتبه بر ایشان و آل و اصحاب وی درود و سلام فرستاده شود که یکی از دستورات قرآن مجید است.(احزاب/ 56)
- طبق فرموده ی قرآن، رسول خدا– صلی الله علیه و آله و سلم- سرمشق ما مسلمانان است (احزاب/21) و تبعیت از اغلب رفتارهای وی بر ما واجب است و این مطلب در دهها آیه ی قرآن بیان شده است و بحث از حیات و رفتارها و گفتارهای وی با گرامیداشت و احیای مناسبتهای تاریخی مربوط به ایشان موجب می شود که جوانب مختلف زندگی این بزرگوار را بهتر و دقیق تر بشناسیم.
- شاعرانی چون کعب ابن زهیر در حضور رسول اکرم– صلی الله علیه و آله و سلم- و در قالب شعر به مدح و توصیف وی پرداخته اند و ایشان نه تنها منکر نشده اند بلکه شاعر را تشویق هم نموده اند و به وی جایزه داده اند.(العمدة في محاسن الشعر و آدابه، ابو علی القیروانی، ج1، ص24)
- در قرآن مجید داستان پیامبران -علیهم السلام- و بزرگان تاریخ آمده و خداوند آنها را برای تثبیت قلب پیامبر آورده و خودش در این رابطه فرموده است: « وکلاً نقص علیک من أنباء الرسل ما نثبت به فؤادک و جاءک فی هذه الحق و موعظة و ذکری للمؤمنین.(هود/120) این همه اخبار پیامبران را برایت بازگو می کنیم تا بدین وسیله قلبت را ثابت و استوار سازیم و نیز در این اخبار بیان حق و برای مؤمنان پند و یادآوریهای مهم آمده است.
برخی از این داستانها با تعبیر «واذکر فی الکتاب» شروع شده و به پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- دستور می دهد، این داستان ها را برای مردم بازگو کند و حتی درباره ی حضرت مریم مادر عیسی – علیه السلام- که با همین تعبیر (واذکر فی الکتاب مریم…) (مریم/16) آغاز گردیده، از زایمان مریم و تولد عیسی -علیه السلام- سخن به میان آمده است و اگر ما با تأسی به قرآن از زایمان آمنه و ولادت محمد – صلی الله علیه و آله و سلم- که همانند ولادت عیسی -علیه السلام- با خوارق و امورات و حوادث عجیب همراه بوده چه گناهی کرده ایم!؟
- می بینیم که بیشتر اعمال و مناسک حج، بر اساس اموراتی پایه گذاری شده که قبلا از طرف ابراهیم خلیل و افراد خانواده وی انجام پذیرفته است و هر سال این اعمال تکرار و زنده نگاه داشته می شود مانند، سعی در میان صفا و مروه، رمی شیطان، قربانی و… .
و همچنین دلایل بسیار دیگری که به هدف اجتناب از اطاله ی بحث از آوردن آنها خودداری می شود.
از طرفی دیگر مخالفان مولودی خوانی و تشکیل مراسم به مناسبت سالگرد و روز ولادت تولد نبی اسلام، دلایل زیر را در راستای مخالفت خود ارائه داده و سعی می کنند که نه تنها خود این عمل را انجام ندهند بلکه دیگران هم نه به عنوان بانی و برگزارکننده و نه به عنوان شرکت و استماع مطالب، دست به هیچ اقدامی نزنند و حتی وظیفه ی خود می دانند که به عنوان یک منکر و بدعت با چنین اقداماتی به مبارزه برخیزند:
- آنان می گویند بحث و مشروعیت این مراسم نه در قرآن و نه در سنت قولی یا عملی پیامبر اسلام– صلی الله علیه و آله و سلم- نیامده است.
- هیچ کدام از یاران پیامبر و یا تابعین تا 300 سال بعد از پیامبر–صلی الله علیه و آله و سلم- چنین مراسمی را برگزار نکرده اند.
- آنان می گویند بنابر دلایل فوق عمل مولودی خوانی بدعت به حساب آمده و رسول الله– صلی الله علیه و آله و سلم- فرموده است «… کل بدعة ضلالة و کل ضلالة فی النار»(هر بدعتی، باعث گمراه شدن و هر گمراهی در آتش است)(ابو داود و ترمذی) و همچنین رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم- فرموده است:«من أحدث فی أمرنا هذا ما لیس منه فهو رد» هر کس بر این کار ما چیزی بیافزاید که به آن تعلق ندارد مردود است. (صحیح إبن حبان، ج1، ص209، رقم 29و…) بنابراین عمل برگزاری مراسم مولودی بدعت و مردود است و باعث عذاب اخروی می گردد.
در پاسخ برادران دینی که به این احادیث استدلال نموده اند به استحضار می رساند که:
علمای بزرگی از شارحان حدیث و مفسران قرآن به این مستندات جواب داده و گفته اند که حدیث «کل بدعة ضلالة…» عامّ است که به اصطلاح علمای اصول تخصیص شده است برای مثال:
- شمس الدین کرمانی یکی از شارحان صحیح بخاری نوشته است:حدیث«کل بدعة ضلالة» عام است و تخصیص شده و بدعت به هر عملی گفته می شود که از نو آورده شده و فاقد نمونه ی قبل از خود بوده و دارای اقسام پنجگانه ی واجب، مندوب، حرام، مکروه، و مباح می باشد.( شمس الدین الکرمانی، الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری، ج9، ص154)
- ابوالحسن قاری در شرح مشکاة المصابیح آورده است:«کل بدعة ضلالة…» حدیثی است عام ولی تخصیص شده است. سپس به نقل از شیخ عزالدین بن عبدالسلام صاحب کتاب «القواعد» می نویسد: بدعت یا واجب است مانند یادگرفتن علم نحو برای فهم قرآن و سنت و نیز مانند تدوین علم اصول فقه و علم جرح و تعدیل حدیث (علم حدیث شناسی)، یا حرام است مانند مذاهب جبریة، قدریة، مرجئه و مجسمه، یا مندوب است مانند احداث مدارس علوم دینی و خانقاه با هدف اسکان دادن فقرا و هر کار نیک دیگری که در صدر اسلام نبوده و جماعت عمومی در نماز تراویح و سخن درباره ی دقایق علم تصوف، یا مکروه است مانند تزیین مساجد و مصاحف(نزد علمای شافعی مذهب چرا که احناف این عمل را مباح می دانند)، یا مباح است مانند مصاحفه بعد از نماز صبح و عصر(نزد شافعیه ، چراکه نزد حنفیه مکروه است) و مانند توسعه در امر خوراک، پوشاک، مسکن و … . (ابوالحسن قاری، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ج1، ص224)
توضیح اینکه این احادیث به حدیث:«…فما رآه المؤمنون حسناً فهو عندالله حسن و ما رآه المؤمنون قبیحاً فهو عندالله قبیح»(… پس هر آنچه مؤمنین آن را نیکو بدانند نزد خداوند نیز نیکوست و هرآنچه آن را قبیح بدانند نزد خداوند هم قبیح است) و امثال آن تخصیص می شود نظیر آیه ی: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء» (و قرآن را بر و نازل کردیم که بیان کننده ی هر چیزی است) و میدانیم که همه چیز، در قرآن از جمله علوم بشری، صنایع و… بیان نشده است و منظور از «کل شیء» در آیه مسایلی است که مورد نیاز مسلمانان بوده و به حوزه ی وحی مربوط می شود.
- امام شافعی(رح) فرموده است:«ما أحدث مما یخالف الکتاب و السنة أو الأثر أو الإجماع فهو ضلالة و ما أحدث من الخیر مما لا یخالف شیئا من ذلک فلیس بمذموم» هر چیز احداث شده ای که مخالف قرآن، سنت، اثر، یا اجماع باشد گمراهی است و هر کار خیری که با اینها مخالف نباشد مذموم نیست.(منبع سابق)
- امام نووی در کتاب «تهذیب الأسماء واللغات» گفته است:«البدعة فی الشرع هی احداث ما لم یکن فی عهد رسول الله– صلی الله علیه و آله و سلم- و هی منقسمة إلی حسنة و قبیحة» بدعت در شرع عبارت است از ایجاد چیزی که در زمان رسول خدا وجود نداشته است و آن هم به دو بخش خوب و بد تقسیم می شود.(الحاوی للفتاوی، جلال الدین السیوطی، ج1، ص 225)
- در حدیث موقوفی از عبدالله ابن مسعود روایت شده که گفت:«…فما رآه المؤمنون حسناً فهو عندالله حسن و ما رآه المؤمنون قبیحاً فهو عندالله قبیح»… پس هر آنچه مؤمنین آن را نیکو بدانند نزد خداوند نیز نیکوست و هرآنچه آن را قبیح بدانند نزد خداوند هم قبیح است. (الطبرانی، المعجم الکبیر، ج9، ص112، حدیث رقم 8583)
اگر گفته شود که این احادیث تأویلات دیگری نیز دارند و می توان آنها را به گونه ای تفسیر و تبیین کرد که به حرام بودن مراسم مولودی خوانی بیانجامد؛ در پاسخ می توان گفت این مطلب صحیح است ولی دال بر باطل بودن دلایل طرفداران تجویز برگزاری مراسم گرمیداشت روز تولد یا سالگرد ولادت رسول گرامی اسلام– صلی الله علیه و آله و سلم- نیست بلکه نتیجه این خواهد بود که این مسأله همانند بسیاری دیگر از مسایل دینی، اجتهادی است و احتمال و صواب و خطأ در رأی هر دو دسته وجود دارد و تا فرارسیدن«یوم الفصل» نمی توان دیدگاه صددرصد صحیح را میان این دو نظریه پیدا کرد.
- در عصر حاضر که وسایل اطلاع رسانی بیشتر در اختیار مخالفان اسلام و مسلمین قرار دارد و مسلمانان از این امکانات بهره کافی و وافی ندارند بجاست که چنین اجتماعاتی برپا و به نفع دعوت دینی و تبلیغ اسلام، که رسول خدا– صلی الله علیه و آله و سلم- آن را به علما و نخبگان بعد از خودش سپرده است حداکثر استفاده از آن برده شود.
- همچنان که اشاره شد مخالفان مولودی خوانی اظهار می دارند که چنین مراسمی در قرآن و سنت و در میان سلف صالح فاقد سند و سابقه است، که در جواب به عرض می رساند:
نبود دلیل و سابقه برای امری دلیل بر تحریم یا کراهت آن امر نیست و از یک سو دلایل شرعی در قرآن و سنت خلاصه نمی شود و آنچنان که علمای اصول فقه، گفته اند مواردی که قرآن و سنت نه آنها را رد و نه تایید کرده است در دایره ی «مصالح مرسله» قرار می گیرند و علمای صاحب نظر در صورتی که آنها را مفید و مصلحت تشخیص دهند می توانند آنها را به دایره ی مشروعیت منتقل سازند؛ همانند مسایل فراوانی که در عصر رسول خدا نبوده ولی بعدا معمول گردیده اند، از جمله جمع آوری قرآن، نقطه گذاری بر آن، ساختن محراب برای مساجد، افزودن یک اذان در نماز جمعه توسط امام عثمان(رضی الله عنه)، و درخواست خواندن دو رکعت نماز قبل از شهادت از طرف خبیب، یار پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلم- که مورد اخیر در زمان خود حضرت سول – صلی الله علیه و آله و سلم- بوده و ایشان آن را انکار نکرده اند.
اکنون راه چاره همان برادری، سعه ی صدر و پذیرفتن و تحمل یکدیگر است و هیچکدام از طرفداران یا مخالفان مسئله ی مورد بحث حق ندارند طرف مقابل را به زور وادار به قبول رأی و نظر خود کنند و یا وی را از ترتیب اثر دادن بر استنباط خود با زور و فشار بر حذر داشته و به عناوین و القابی چون جاهل، بدعت گذار، فاسق، تفرقه انداز و یا امثال اینها متهم سازند. چون همانگونه که محرز و مسلم است مسلمانان در طول تاریخ اسلام در قضایای گوناگون مانند تفسیر آیات، شرح احادیث، قضایای کلامی، احکام فقهی، مسایل فکری و حتی در برخی از قضایای اعتقادی، با هم اختلاف نظر داشته و هر کدام بر رأی خود دلالیلی اقامه کرده اند و در عین حال همدیگر را تحمل و به دور از تفسیق و تضلیل در کنار یک به خدمت اسلام و زندگی مسالمت آمیز مورد قبول دین، ادامه داده و این تاریخ عظیم و تمدن بزرگ را ساخته اند.
لذا ما مسلمانان امروزی نیز باید هوشیار باشیم تا با پرداختن به اینگونه اختلافات، مسیر اصلی دعوت و دینداری و انجام وظایف حیاتی و سرنوشت ساز را منحرف و منصرف نسازیم و به جای مقابله با مشاکل و موانع موفقیت، بر همدیگر نتازیم.
سید مصطفی محمودیان-ربیع الأول 1437
