اصول

«مقاصد شریعت» از منظر علمای قدیم و جدید

مقاصد شریعت از دیدگاه اصولیین قدیم و پژوهشگران معاصر

 چکیده

مقاصد شریعت از جمله موضوعات مهمی است که در علم اصول از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و بر فقهای اسلامی واجب است احاطه کافی بر آن داشته باشند چون که خدای متعال به خاطر این مقاصد شریعتش را نازل کرده است.

فقهای قدیم کما بیش این موضوع را مورد توجه خویش قرار داده و تقسیم بندی های گوناگون برای آن نوشته اند که در تحقیقاتشان بیشتر متوجه عقاید و مسائل بنیادی دینی و دنیوی هستند.

اما پژوهشگران معاصر براساس شرایط زمانی و مکانی انسان ها و دنیای اسلام دید وسیع تری به این قضیه دارند که می توان گفت مقاصد شریعت را براساس نیازهای دنیای معاصر بومی نموده اند.

پژوهشگر دراین مقاله براساس روش توصیفی _تحلیلی ضمن تعریف کلی از مقاصد شریعت و بررسی دیدگاه فقهای قدیم و معاصر به این نتیجه رسید که مقاصد شریعت توسعه پذیر اند و سیر تکاملی خویش را در طول تاریخ طی نموده اندو می توان گفت این بخش از اصول فقه اسلامی یک فرآیند است و در آینده براساس نیازهای جامعه تقسیم بندی های جدیدتری به خود خواهد دید و مرحله به مرحله جزئی تر خواهد شد.

کلید واژگان: اصول فقه ، اجتهادات فقهی، مقاصد شریعت، ضروریات و احتیاجات.

مقدمه

بدون شک علم مقاصد شریعت اسلامی یکی از دقیق ترین علمها است و کسی که از درجه ی علمی بالایی برخوردار نباشد هرگز نخواهد توانست در این دریای بی کران ماهی گیری کند بنابراین عالم مقاصد شریعت باید دقیق الذهن ، نافذ الفهم باشد چرا که این علم به درک فقه اسلامی کمک شایانی می کند.

2

احاطه ی بر فقه اولویات ، تشخیص بین مسائل جزئی و کلی فقهی ، ثوابت و متغیرات ، ضروریات و غیر ضروریات از جمله فاکتور هایی هستند که باید یک فقیه مقاصد شریعت از آنان برخوردار باشد یر همین اساس هم بوده که همواره ، فقهای تراز اول به این قضیه پرداخته اند

از جمله :

امام عز بن عبد السلام در کتاب )قواعد الأحکام فی مصالح الأنام( امام غزالی در کتاب ) المستصفی فی اصول الفقه( و ابو اسحاق شاطبی الأ ندلسی در کتاب ) الموافقات ( و ) الأعتصام ( به این قضیه پرداخته اند

و هکذا…….

اما پژوهشگران معاصر براساس یافته های گذشتگان به این علم شاخ و برگ بیشتری داده اند و

کتابها و رساله های زیادی در این زمینه به رشته ی تحریر در آورده اند از جمله:

علال الفاسی المغربی در کتاب ) مقاصد الشریعه الإسلامیه و مکارمها (احمد ریسونی در کتاب ) نظریه المقاصد عند الإمامی شاطبی (شاه ولی الله دهلوی در کتاب )اسرار شریعت ( و…بنابر این همواره این سوالات ذهن پژوهشگر را به خود مشغول داشته که :

-1 آیا مقاصد شریعت جزئی هستند یا کلی؟

-2 آیا مقاصد شریعت به مرحله ی تکامل خود رسیده اند یا خیر همواره باید فرآیند تکامل خویش را طی نمایند؟

-3 آینده ی مقاصد شریعت به کجا خواهد رسید؟

برای پاسخ به این سوالات بخشی از نظریات فقهای قدیم و معاصر که مورد توجه خاص اهل علم می باشد در معرض بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت

تعریف مقاصد

مقاصد در لغت از اصل قًصًدً و جایگاهش در کلام عرب به معنی عزم کردن و توجّه نمودن و برخاستن بسوی چیزی است مثلاً میگویید قًصًدتُ الشیءً لهُ و الیه قًصًدًا یعنی عین آن را طلب کردم

مقاصد در اصطلاح:

ما در میان متقدّمین اصولیین و فقها تعریفی برای مقاصد نمی یابیم امام شاطبی رحمةالله – علیه از جمله اوّلین افرادی به شمار میآید که در زمینه ی مقاصد شریعت تألیف نموده است – لیکن او هم تعریف مستقلّ و جامعی از مقاصد ارائه نداده است و بعد از ایشان شیخ محمّد طاهر ابن عاشور دوّمین فرد بارزی است که در زمین هی مقاصد شریعت تألیف کرد. او در تعریف آن میگوید:

مقاصد عمومی شریعت عبارت از معانی و حکمت های ملاحظه شده از سوی شارع در تمامی «.» اصول تشریع یا بیشتر آنهاست 1

شیخ علی ونتیس در رساله بحث فی علم مقاصد الشریعه بعد از إیراد تعاریف مختلف از مقاصد شریعت این چنین نتیجه گیری کرده است:

می شود از آن تعاریف چنین خلاصه و نتیجه گیری کرد که مراد از مقاصد شریعت معانی «رفیعه و حکمت های نیکو و اهداف حمیده ای است که شارع تحقّق آنها و رسیدن به آنها را از نصوص وارده در زمینه ی آنها یا احکام تشریعی فرود آمده برای بندگانش در نظر گرفته ». است

استاد راهنما :دکتر عابدین مومنی

پژوهشگر: عثمان عمری – اشنویه

ادامه دارد

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا