مهاجران در قرآن

هجرت به معنی ترک مکانی به مکانی دیگر است و انتقال از دارالکفر به دارالاسلام را نیز هجرت می نامند.

مهاجران به چه کسانی گفته می شود؟

کسانی که از مکه همراه پیامبر(ص) به سوی مدینه هجرت کردند.اما کسانی که در روز فتح مکه مسلمان شدند و همچنین انصار جزو مهاجرین محسوب نمی شوند.

چرا به این مجموعه مهاجر گفته می شود؟

چون خاک و وطن خویش – مکه – را به خاطر رضایت خداوند ترک کرده و به مدینه کوچ نمودند.

در برهه ای از زمان که فساد در زمین فراگیر شده بود و بجای پرستش خداوند طاغوتیان و بت پرستش و بندگی می شد و در اثر این کار زشت خداوند از ساکنان زمین بیزار و متنفر بود و تعداد کمی از اهل کتاب بر دین ابراهیم باقی مانده بودند ؛در این شرایط خداوند پیامبراسلام ، محمد (ص) را به عنوان بشیر و نذیر فرستاد تا مردم را به سوی عبادت و توحید خداوند فرا خواند؛ ولی تعداد اندکی از اهل مکه جواب دعوت آن پیامبر را دادند.

بیشتر اهل مکه بر کفر و طغیان خویش باقی ماندند و مانع انتشار دعوت پیامبر(ص) در بین مردم شده و شروع کردند به اذیت و آزار مسلمانان  و بر شخص پیامبر(ص) نیز فشارآوردند و قصد کشتن او را نمودند؛ ولی خداوند علی رغم خواست مشرکان نور خویش را که همان اسلام است به اتمام رساند ؛ در این شرایط بحرانی قبیله اوس و خزرج که در مدینه بودند با پیامبر(ص) پیمانی امضا نمودند که به مفاد آن متعهد شده بودند تااز آن حضرت حمایت کنند و در برابر دشمنان مدافع او باشند در این شرایط سخت خداوند به مسلمانان اجازه داد که به سوی مدینه هجرت کنند…

 مسلمانان بخاطر کسب رضایت خدا ، اموال و اهل و خانه هایشان را ترک و رهسپار مدینه شدند؛ لذت آخرت در دل آنان و امیدواری به اجر و پاداش خداوند موجب گردید که آنان هجرت بر اموال و اهل خویش را ترجیح دهند ، شرایط به گونه ای بود که مهاجران نتوانستند چیزی را با خود ببرند ؛ جز ایمان که تنها همراه و یاور آنان بود.

پیامبر(ص) برادری را در میان انصار و مهاجران ایجاد کرد، تا لحظه ای که اجازه جنگ به آنان داده شد بر ایمان و صداقت خویش و برادری باقی ماندند و در راه خدا با جان و مال جهاد کردند و  جنگجویان را کشتند و عده ای در راه خدا شهید شدند تا بالاخره خداوند آنان را پیروز گردانید و هر آنچه در دنیا و آخرت به آنان وعده داده بود برایشان تحقق پیدا کرد ؛ پاداش آخرت بزرگ ترین و بهترین چیزی بود که برای آنان در نزد پروردگارشان محفوظ بود.

اگر در قرآن تفکر کنیم فضائل و صفات مهاجران را به بهترین وجه خواهیم یافت که در نهایت مورد رضامندی خداوند قرار گرفته اند . در بعضی مواقع خداوند آنان را به صداقت در ایمان و امیدوری به رحمت خویش توصیف می کند و مجاهدت و بردباری آنان را تحسین می کند و وعده بخشش خویش را به آنان داده است.

 خداوند می فرماید:{کسانی که ایمان آورد ه ودرراه خداهجرت وجهاد نموده اندهمانا آنان خواهان رحمت خداوند هستند و تنها خداوند بخشنده و مهربان است}

هچنین فرموده است:{آنان که هجرت کردند و از خانه های خود رانده شدند و در راه من اذیت و آذارشان رساندند هر آئینه گناهانشان را می بخشند و به بهشتشان در می آورند بهشتی که رودخانه ها در زیر آن روان است این پاداشی از سوی خداست که تنها نزد خداست}(آل عمران/۱۹۵)

امام قرطبی در مورد تفسیر{یرجون }می فرماید :یعنی قصد بخشش و نزدیک شدن به خداوند را دارند.

خداوند مهاجران را به دو دلیل مورد تحسین قرار داده است؛ چون اگر کسی در این دنیا به نهایت بندگی هم برسد عاقبت خویش را نمی داند که آیا بهشتی است یا جهنمی؟

۱ـ عاقبت و سرانجام خویش نمی داند .

۲ـ نباید به اعمال خویش متکی باشد؛  بلکه لازم است انسان در شرایطی میان خوف و رجاء باشد.

در این آیه اسم موصول{الذین} دو بار تکرار شده است تا قضیه و جایگاه هجرت و جهاد را بیان کند.(هر چند هجرت و جهاد باید همراه با ایمان باشد){ الذین آمنوا والذین هاجروا }

علامه سعدی می فرماید: این سه مورد ایمان و هجرت و جهاد سرلوحه سعادت و محور بندگی می باشند ؛ به وسیله هجرت و جهاد سعادت و شقاوت انسان تشخیص داشته می شود؛ چون ایمان فاصل بین اهل سعادت و شقاوت و بین اهل  بهشت و جهنم است؛ هرگاه ایمان همراه انسان باشد اعمال او قابل قبول است و اگر ایمان نباشد هیچ اعمالی از انسان پذیرفته نخواهد شد.

هجرت: ترک هر آنچه  دوست داری و به آن عادت نموده ای.

مهاجر: کسی که وطن و اموال و عیال خویش را به خاطر رضایت خدا و پیروزی دین ترک می کند.

مجاهد:به کسی گفته می شود. نهایت تلاش و کوشش خویش را در برابر دشمنان دین و تلاش برای پیروزی دین خداوند انجام دهد و برای قلع و قمع این شیطان اقدام کند .

تلاش مجاهد فی سبیل الله، قله اعمال صالحه و بهترین پاداش ها را خواهد داشت ؛چون سبب اصلی تبلیغ و انتشار دین بوده است؛ کسانی که علاوه بر سختی ایمان و هجرت و جهاد  قیام کنند شایسته بهترین اجر الهی خواهند بود.

خداوند می فرماید:{بی گمان کسانی که ایمان آوردند و مهاجرت کردند و با جان و مال خود در راه خداجهاد نمودند و کسانی که پناه داده اند و یاری نموده اند برخی از آنان یاری برخی دیگراند} (الأنفال/۷۲)

خداوند مهاجرین را همراه برادرانشان انصار به دوستی خویش توصیف نموده و به آنان وعده پاداش همراه بابخشش خویش و روزی بزرگ داده است.

و فرموده است:{بی گمان کسانی که ایمان آورده اند و در راه خدا جهاد نموده اند و همچنین کسانی که پناه داده اند و یاری کرده اند و آنان حقیقتا مومن و با ایمان اند و برای آنان آمرزش و روزی شایسته است} (الأنفال/۷۴) {کسانی که ایمان آورده اند و به مهاجرت پرداخته اند و در راه خدا با جان و مال جهاد نموده اند دارای منزلتی والاتر و بزرگتری در پیشگاه خدایند و آنان رستگاران و به مقصود رسندگان می باشند}(توبه/۲۰)

قبل از این آیه خداوند خطاب به قریش فرموده بود:{آیا آب دادن به حاجیان و تعمییر کردن مسجدالحرام را همسان کسی می شمارید که به خدا و روز رستاخیزو در راه خدا جهاد کرده است در نزد خدا برابر نمی باشند و خداوند مردمانب را که ستم می کنند رهنمود نمی سازد}(التوبه/۱۹)

 ابن جریردر این باره می گوید:خداوند کسانی که به آب دادن حاجیان افتخار و یا در انجام تعمیرمساجد اقدام می کنند ، با کسانی که ایمان به جهان آخرت آورده ودر راه خدا هجرت و با مال و جان جهاد کرده اند  تفاوت قائل است؛آنان که ایمان آورده وهجرت وجهاد  نموده اند بهترین پاداش در نزد پروردگارشان دارند ونسبت به کسانی که به حاجیان آب داده و به تعمیرات مساجد اقدام نموده اند بهترین جایگاه خواهند داشت و خداوند آنان رابه رسیدن به بهشت و نجات از دوزخ وعده داده است ؛ آنان کسانی هستند که خداوند انان را به ایمان آوردن و جهاد وهجرت در راه خدا توصیف نموده و در شرح حالشان فرموده است :{کسانی که برای خدا هجرت کردند پس از آن مورد ظلم و ستم قرار گرفتند در این دنیا جایگاه و پایگاه خوبی به آنان می دهیم و پاداشی اخروی بزرگ تر است اگر بدانند} (النحل/۴۱) {سپس پروردگار تو  برای کسانی که مورد شکنجه و آزار قرار گرفتند و بعد از آنان جهاد نمودند شکیبایی ورزیدند بسیار آمرزنده و مهربان است}(النحل/۱۱۰)

خداوند دراین آیات از پاداش جزیل به مهاجران که در راه خدا هجرت ووطن خویش را به قصد رضامندی خداوند ترک نموده خبر داده است  .

خداوند دو نوع پاداش را برای مهاجران درنظر گرفته است؛ یکی دردنیا که عبارت از رزق واسع و زندگی شایسته و دومی همان پاداش جهان آخرت است که به آنان وعده داده است.

همچنین خداوند در این آیات مهاجران را به دوستان خویش توصیف نموده و فرموده :{کسانی که  در راه خدا هجرت کرده اند و سپس کشته شده اند و یا اینکه مرده اند جزا و نعمت زیبایی به ایشان عطا خواهد کرد بهترین نعمت رسان ودهنده خیر و عطاء است}(الحج/۵۸)

آنان کسانی اند که براوامر و نواهی خداوند بردبار بوده ودر زندگی صبرداشته اند و همچنین در وصف آنان فرموده  است:{همچنین غنایم از آن فقرای مهاجرین و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شده اند که فضل خدا و خوشنودی او را می خواهند و خدا و پیغمبرش را یاری می دهند اینان راستانند} (الحشر/۸۰)

خداوند درآیات همانند آیات قبلی از فضائل مهاجرین و اخلاص وجهاد آنان راه خدا و اذیت وآزار در راه دین به صورت شفاف سخن گفته است و به آنان وعده بخشش خویش داده است .

در آخراز خداوند سبحان خواستارم ما را برانجام اعمال صالح موفق بگرداند . آمین

ترجمه : قادر رحمتی