نگرانی
پرسش: من اغلب اوقات از حالت های نگرانی رنج می برم؟
پاسخ: امروزه شاهد تمدن بزرگی هستیم که تاریخ مانند آن را به خود ندیده است؛ تمدنی که باغث شده انسان خیلی راحت زندگی کند؛ اما متاسفانه تنها به جنبه ی جسمی سود رسانده و جنبه ی روحی یعنی عامل تمایز انسان ها از سایر مخلوقات را نادیده گرفته است؛ از جمله پیامد های این کوتاهی، نگرانی و اضطراب است که بسیاری از مردم را به ویژه در غرب به خودکشی سوق داده است و برای آن راه حلی جز قرض های آرام بخش نیافته است.
عوامل اضطراب و نگرانی بسیاری وجود دارد که از مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱ـ ضعف ایمان: مؤمن دارای ایمانی قوی است و هیچ نگرانی به خود راه نمی دهد. خداوند می فرماید: (مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً «نحل ۹۷»)) هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاکیزه اى حیات [حقیقى] بخشیم(. او با فرمانبرداری، ترک گناهان خواندن قرآن، حضور در مجالس صالحان و دوستی با آنها و تفکر در آفرینش خداوند ایمان خود را قوی می کند.
۲ـ ترس بر زندگی و رزق و روزی: برخی افراد از مرگ می ترسند، لذا نگران می شوند؛ حال اگر یقین داشته باشند که زمان مرگ دست خدا است، این نگرانی به وجود نمی آید؛ برخی نیز نگران روزی خود هستند و بی خواب می شوند، گویی این سخن خداوند را نخوانده اند که: (إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتِینُ«ذاریات
۵۸») خداست که خود روزى بخش نیرومند استوار است.
و یا شاید نشنیده اند که(وَمَا مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا «هود ۶») هیچ جنبنده اى در زمین نیست مگر اینکه روزیش بر عهده خداست) .
آری خداوند حتی مورچه را نیز در لانه اش روزی می دهد؛ البته این نه به این معنی است که انسان در خانه اش بنشیند و منتظر باشد از آسمان برایش طلا ببارد؛ بلکه باید تلاش کند و بر اساس سخن خداوند اسباب آن را فراهم نماید؛ آنجا که می فرماید:( هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا وَکُلُوا مِنْ رِزْقِهِ « ملک ۱۵») (پس در فراخنای آن رهسپار شوید و از روزی خدا بخورید)
(وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ «طلاق ۳»)(هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است)
۳ـ بلا ها و مصیبت ها: از جمله این موارد مرگ زود هنگام یا ضربه ی مالی یا بیماری یا حادثه و… است؛ اما باید دانست که تمام امور مؤمن خیر است؛ اگر شادی به او برسد، شکر خداوند را به جای می آورد؛ چرا که خیلی برای اوست و اگر مصیبتی هم به او برسد صبر می کند، چرا که در این مصیبت نیز خیری قرار داده شده است، و خداوند پاداش صبر او را می دهد و به او عوضی بهتر از به آنچه به او رسیده است ارزانی می دارد. پس ای خواهر و برادر مسلمان؛ بدان که سختی ها بنا به خواست الهی بوده و هر آنچه را خداوند مقدر کرده است، بی شک انجام خواهد گرفت و حتی اگر اهل زمین و آسمان با هم بخواهند مانع شوند، نمی توانند. وقتی این باور درون انسان رخنه پیدا کند او در برابر آنچه به او می رسد راضی شده و مصیبت برایش به آرامش و رنج و گرفتاری به لطف و بخشندگی مبدل می شود.
ما شاهد بوده ایم که چه بسیار مشکلاتی که از انسان، فردی قوی و محکم ساخته است و این در حالی است که او آن قدر در نعمت و خوشی غرق بود که تأمل هیچ سختی را نداشت اما اکنون خداوند صبر و تحمل را به او آموخته، دید او را به زندگی تغییر داده و از او سدی در برابر مشکلات ساخته است.
۴ـ گناهان: عامل تمام بلاها در دنیا و آخرت و علت مستقیم ایجاد نگرانی، ناراحتی و افسردگی است. خداوند می فرماید:( وَمَا أَصَابَکَ مِنْ سَیِّئَهٍ فَمِنْ نَفْسِکَ «نساء ۷۹»)(و آنچه از بدی به تو می رسد از خود توست) برخی نیز می گویند: می خواهیم نگرانی و ناراحتی را از بین ببریم در نتیجه مرتکب گناه می شوند، اما در واقع وضع را بدتر می کنند. در این حالت او مانند کسی است که از زمین تافته به آتش پناهنده می شوند.
۵ـ غفلت از آخرت و وابستگی به دنیا: هر کس به انواع نعمت های بهشتی بیندیشد و آنها را در نظر گیرد، سختی بر او آسان، سینه اش فراخ، و ظرفیتش زیاد می شود. و امید و خوشبختی در او به وجود می آید.
چگونه از نگرانی رها شویم؟
برای غلبه بر ناراحتی و نگرانی می توان از دستور عمل های زیر پیروی کرد:
۱ـ نماز: خداوند می فرماید(وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ «بقره ۴۵»)( از صبر و نماز کمک بگیرید) هر گاه پیامبر(ص) کاری برایش پیش می آمد به نماز پناه می برد و به بلال می فرمود:(ای بلال ما را با نماز تسکین بخش). و می فرمود(نور چشم من در نماز قرار داده شده است هیچ مسلمانی نیست که برخیزد و با خشوع، تدبر، حضور قلب و پناه بردن به خداوند نماز بخواند مگر اینکه غم ها و اندوه های او چنان از بین می رود که گویی نبوده است، چرا که نماز بر اساس اسمش، ارتباط و پیوند بین بنده و پرور دگارش است.)
۲ـ خواندن قرآن: هر دردی، درمانی دارد. خدا می فرماید: (وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ«اسراء ۸۲»)( و ما آنچه را برای مؤمنان مایه ی درمان و رحمت است از قرآن نازل می کنیم) بنا بر این می بایست رابطه ی خود را با این کتاب عظیم تقویت کرده و در آیاتش تأمل کنیم و از کسانی نباشیم که از آن مهجورند. چرا که قرآن بهار دلها، نور سینه ها، و عامل کنار زدن اندوه ها و ناراحتی هاست.
۳ـ دعا: سلاح مؤمن است که از طریق آن خداوند را عبادت می کنند. هر کس حاجتی داشته باشد باید به خداوندی که مالکیت همه چیز در دست اوست پناه برد.
خدایی که تضمین کرده دعای دعا کننده را اجابت کند. آن جا که می فرماید( هر گاه بندگان من، از تو در باره ی من می پرسند، بگو من نزدیکم، و دعای دعا کننده راـ چون مرا بخواند ـ اجابت می کنم. بقره:۱۸۶) او باید برای اجابت، ساعتی همچون ثلث پایانی شب را انتخاب کند.
۴ـ ذکر: یاد خداوند: همواره مونس اندوهگین است که به واسطه ی آن شیطان دور می گردد و رحمت ها نازل می شوند.
۵ـ پر کردن وقت با کار های خوب: بی کاری، عامل شر و فساد است و افکار مضر، نگرانی و … را به همراه دارند.
تآثیر نگرانی بر حافظه
پرسش: آیا بین نگرانی و قدرت حافظه یا نگه داشتن اطلاعات ارتباطی وجود دارد؟
پاسخ: گاهی برای دختران سوالات درسی را که از آنها امتحان گرفته می شود با وجودی که آن را خوب مرور کرده ان فراموش می کنند. این بدلیل نگرانی و اضطراب بیش از حد از امتحان و ترس از نتیجه است. نگرانی ناشی از موقعیت های فشار آور که ممکن است هر انسانی با آن مواجه گردد، باعث ترشح آنزیمی خواص می شود که بر حافظه ی کوتاه مدت و کار کرد های دیگر در قسمت قدامی مغز تأثیر می گذارد. در نتیجه ممکن است دارویی مصرف کند که ترشح این آنزیم را خنثی و یا متوقف کند و نگرانی و اضطراب را کاهش دهد که در اثر آن کارکرد حافظه خوب می شود. شایسته به ذکر است که این آنزیم به حالت اضطرابهای دوگانه و اسکیزوفرنی نیز وجود دارد و حالت های بی تفاوتی، شور و هیجان و دوسو گرایانه و سر درگمی که در حالت های اسکیزوفرنی ظاهرمی شود. به واسطه ی همین آنزیم است.
نجوای درون: سعی کن در لحظه ای که هستی زندگی کنی؛ وقتی در زندگی به کاری روی می آوری خود را برای هر آنچه که در این مسیر لازم است آماده کن اما به نتایج کار زیاد فکر نکن. تو تنها وظیفه داری که مقدمات را فراهم کرده و برای به دست آورن نتایج خوب تلاش کنیم اما موفقیت و کامیابی به دست خداوند است.
نگرانی از امتحان:
پرسش: وقتی امتحانات نزدیک می شوند دچار نوعی تنش، اضطراب و نگرانی می شوند، طوری که بر امتحان دادن و رحیه ام تأثیر می گذاردند. راه حل چیست؟
پاسخ: این مشکل یک حالت انفعالی موقت است ناشی از این است که شخط دوست دارد در ارزشیابی ها جاگاه خوبی را به دست آورد؛ و از آنجا که این ارزشیابی شخصیت او را تهدید می کند با نوعی تنش، تحریک پذیری، شدت هیجانی ومشغله های فکری منفی همراه بوده که بر تمرکز مطلوب در اثنای امتحان اثر دارد و بر کارکرد های عقلی و شناختی در هنگام امتحان تأثیر منفی می گذارد عواردض این حالت در پدیده های متعددی به روز می کند که برخی از آنها عبازتند از: احساس افسردگی، دل تنگی، تپش قلب هنگام امتحان، اضطراب، خستگی د طول شب های امتحان، زیاد اندیشیدن به امتحان و نتایج آن و دلهره و دلواپسی قبل و حین امتحان و … این رفتارها و تغییرات فیزیولوژی و هیجانی و عقلی است که مانع اقدامات ضروری و مطالعه ی مفید فرد برای امتحان می شود، از این رو او نمی تواند امتحانش را خوب بدهد.
عواملی که به ظهور این مشکل کمک می کنند عبارتند از:
ـ شخصیت نگران: برخی از دانش اموزان که شخصیتی مضطرب و نگران دارند، بر نگرانی و ترس دانش آموزان می افزاید.
ـ سخت گیری های موجود حین امتحان و به کار بردن شیوه هایی که موجب ترس می شود.
ـ موضوع ارزیابی فرد هرگاه انسان احساس کند که در موضع سنجش و ارزیابی است میزان نگرانی او بیشتر می شود، چون در امتحان است که فرد عزیز یا کوچک شمرده می شود
ـ شیوه های تربیتی خانواده و تقویت ترس از امتحانات.
ـ نقش معلمان در شیوع ترس از امتحان با استفاده از آن به عنوان وسیله ای برای انتقام گرفتن از دانش آموزان.
ـ اهمیت امتیاز تحصیلی در بین دانش آموزان و رقابت شدید بین انها
ـ عدم امادگی بارای امتحان یا مطالعه ی نادرست برای پیشگیری باید چکار کرد
تقویت عادت های خوب مطالعه و یادگیری، تا عذری برای نگرانی وجود نداشته باشد.
ـ دوری از داروهای محرک و استراحت کافی در شب امتحان.
ـ اعتماد کردن به خود و معلومات و مواد درسی که به حافظه سپرده اید
ـ سعی کنید از طریق خانه و مدرسه ترس از امتحان را کاهش دهید
ـ تلاش کنید و نتیجه ی کار را به خداوند بسپارید، از او یاری بطلبید و به تقدیر الهی ایکمان داشته باشید
ـ راحت باشید و در شب امتحان به اندازه ی کافی استراحت کنید.
ـ سعی کنید هنگام تحویل برگه ی سوالات یا حین جواب دادن از اضطراب و پشیمانی دوری کنید.
ـ هیچ گاه دعا، اذکار و خواندن قرآن کریم را از یاد نبرید چرا که (دلها تنها با یاد خدا آرام می گیرد)
یک نکته ی مهم
مقدار کمی نگرانی برای دانش آموز مفید است، زیرا او را به سمت مطالعه پیش می برد و نتایج خوشایندی را برای او محقق می سازد، اما نگانی زیاد بر شیوه مطالع درست تأثیر منفی خواهد گذاشت حتی اگر فرد ساعت های طولانی مطالعه کند.
گردآورنده: نسرین رحمتی
منبع:
۱ـ دکتر سعد ریاض ۱۳۹۳، خوش بخت ترین دختر جهان.
