خانواده

نیکی به پدر و مادر

یکی از مواردی کە خداوند اهمیت زیادی بە آن دادە است، احترام بە پدر و مادر است. بە همین خاطر در چندین آیه از قرآن کریم، احترام به پدر و مادر بعد از دعوت به اسلام و خداپرستی آمده است. همان طور که در آیه ۲۳ سوره اسراء می فرماید:

«وَقَضَىٰ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا» (الاسراء/۲۳)

یعنی: (پروردگار تو امر کرده است که جز او کسی را نپرستید، همچنین امر فرموده است به پدر و مادر خود احسان کنید، هر وقت هر دو یا یکی از آنها به سن پیری رسیدند (حتی) به آنها اف هم نگو و هرگز از آنها عصبانی نشو و بر سر آنها داد نزن و همیشه با بیانی نرم و زبانی شیرین با آنها گفتگو کن.)

پدر و مادری که از همان زمانی که جنین در شکم مادر شکل گرفته، تا زمانی که به دنیا آمد و سپری شدن همه ی مراحل کودکی، نوجوانی و جوانی و… بە هر نحوی از خوشی های خود می گذرند و تنها برای بزرگ کردن و موفقیت فرزند دلبندشان خود را فدا می کنند، همان پدر و مادری کە گرسنگی را به نرخ سیری فرزندشان می خرند، بیماری و تب و لرز فرزند دلبندشان، خواب را از چشمانشان ربودە و بە خاطر خراش کوچکی روی دست یا پای آنها، اشک خون از دلشان می بارد و هزار بار خود را فدای او می کنند.

پدر و مادری که این چنین دلسوز باشند، یقیناً لیاقت آن را دارند که رضایت خداوند متعال، در گرو رضایت آنان بوده و خشمشان موجب خشم خداوند شود. خدمت و نیکوکاری به آنها باعث طولانی شدن عمر و همچنین با احسان به پدر و مادر در پیری، از فرزند خود احسان خواهی دید.

خداوند بزرگ ارزش زیادی برای احترام به والدین قائل است و می فرماید: حتی نباید کلمه (اُف) را مقابل آنها به کار برد، نباید با صدای بلند با آنها حرف زد. پیامبر(صلی الله عیله و سلم) در مورد نیکی به پدر و مادر، مسلمانان را راهنمایی نموده و می فرمایند: به آرامی با آنها حرف بزنید، حتی اگر از آنها ناراحت شدید یا از دست آنها کتک خوردید، شما نباید به آنها (اُف) بگویید یا چپ چپ و یا با خشم آنها را نگاە کنید. بر سر آنها دست بلند نکنید، در راە رفتن بر آنها پیشی نگیرید، با نام کوچک آنها را صدا نزنید، کاری نکنید کە بخاطر شما مردم، آنها را سرزنش کنند و بە آنها بد و بیراە بگویند، جلوی آنان ننشینید، پیش از آنکە آنان از شما تقاضای کمک کنند بە کمک آنها بشتابید و آن را وظیفە ی خود بدانید.

دلسوزی و از خود گذشتگی های مادر آنقدر زیاد و بزرگ است کە  انسان هر اندازە بکوشد نمی تواند تنها بخش بسیار کوچکی از آن را جبران کند. می گویند روزی مردی مادرش را بر دوشش سوار کرده و دور خانەی خدا طواف می کرد، در همین لحظە چشمش بە پیامبر(صلی الله علیه و سلم) افتاد و گفت: ای پیامبر خدا آیا حق مادرم را در حقش ادا کرده ام و وظیفه ی فرزندی ام را نسبت به ایشان انجام داده ام؟  پیامبر(صلی الله علیه و سلم) فرمودند: حتی حق یک ناله و درد زمان به دنیا آمدنت را به او ادا نکرده ای.

هر کس تنها یک ذره مهربانی و وفا در وجودش باشد، برایش کافیست که تا آخر عمر خود را مدیون پدر و مادرش بداند و احترام و خوبی به آنها را وظیفه خود دانسته و در خدمتگذاری به آنها هیچ کم کاری نکرده و فروگذاری نکند.

تکرار نمودن نیکی به والدین در چندین آیه از قرآن کریم بعد از توحید، اهمیت این مطلب را برای ما آشکار می سازد که چه وظیفه ای در قبال پدر و مادر بر عهده داریم، حتی خداوند بلند مرتبه می فرمایند: اگر پدر و مادر مسلمان هم نباشند، احترام آنها واجب است.

«وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلَىٰ أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا ۖ وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا ۖ وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ۚ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (لقمان/۱۵)

یعنی: «اگر پدر و مادر تلاش کردند که بدون هیچ مدرک و تحقیقی برای من شریک قائل باشی، در این صورت فرمانبردار آنها نباش و اطاعت نکن و در دنیا در هر صورتی دوست و همدم و خدمتگذار نمونه ای برای آنها باش، به دنبال راهنمایی های کسانی باش که به پیش من برگشته اند، در هر صورت بازگشت همه به سوی من است و نتیجه ی اعمال و کردارتان را باز پس می گیرید.»

بعد از ایمان بە خدا و شریک قرار ندادن برای خدا، به هیچ موضوع دیگری بە اندازە ی احترام به پدر و مادر اهمیت داده نشده است. حتی جهاد در راه خدا که یکی از عبادتهای بزرگ است و نزد خدا اجر و پاداشی بی نهایت دارد و بر هر مرد توانا و قدرتمندی واجب است، اما اگر پدر و مادر پیر و بیمار داشته باشد و رفتن به جهاد باعث سهل انگاری در حق آنها شود، خدمت به پدر و مادر در اولویت قرار می گیرد و به پله ی بالاتر از جهاد منتقل می شود. تاکید پیامبر(صلی الله علیه و سلم) است که خدمت به پدر و مادر بالاتر از جهاد در راه خداست.

«عَن أَبی عَبدِالرَّحمَنِ عَبدِالله بن مَسعُود رَضِیَ الله عَنهَ قَالَ: سَأَلتُ النَبِیَّ(صَلَّ الله عَلَیهِ و آلِ وَ سَلَّم): أَیِّ العَمَل أَحَبَّ إِلیَ الله تَعَالی؟ قَالَ: الصَّلاهُ عَلی وَقتِهَا؛ قُلتُ: ثُمَّ أَیِّ؟ قالَ: بَر ُّالوالِدَینِ؛ قُلتُ: ثُمَّ أَیِّ؟ قَالَ: الجِهادُ فِی سَبِیلِ الله» (متفق علیه)

یعنی: «ابو عبدالرحمن، عبدالله بن مسعود می گوید از پیامبر(صلی الله علیه و سلم) پرسیدم که کدام عمل نزد خدا پسندیده تر است؟ پیامبر(صلی الله علیه و سلم) فرمودند: خواندن نماز اول وقت. گفتم: بعد از آن چه کاری است؟ فرمودند: احسان به پدر و مادر. گفتم بعد از آن: فرمودند: جهاد در راه خدا.»

در قرآن کریم در بسیاری از آیات دیگر نیز به احسان به پدر و مادر اشاره شده است، همانطور که در آیه ۸۳ سوره ی (بقره) آمده است:

«وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْکُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ» (بقره/۸۳)

یعنی: «این نعمت را یاد کنید زمانی که از نوه ی اسرائیل پیمان گرفتیم که به جز خدا کسی را نپرستید و به پدر و مادر  و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و فقیران احسان کنید.»

آیا بزرگتر از این وجود دارد که خداوند بزرگ از ملتی تعهد بگیرد که به پدر و مادر خود نیکی کنند، آن هم بعد از تعهد به یکتاپرستی؟

همچنین در چند آیات دیگری نیز اشاره شده است:

«وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا» (نساء/۳۶)

«(ای مردم) تنها خدا را بپرستید و هیچ شریکی برای او قائل نباشید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و فقیران و همسایه ی آشنا و همسایه ی غریبه و دوست کاری و همسفر و در راه مانده و زیردستان احسان کنید، به راستی که خدا کسانی را که خود بزرگ بین و افاده ای هستند و بر مردم فخر  فروشی میکنند را دوست ندارد.»

«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ» (انعام/۱۵۱)

یعنی: «(ای محمد) به آنها بگو: (ای مردم) بیایید تا چیزهایی را برایتان بخوانم که پروردگارتان آنها را بر شما حرام کرده است: (اول اینکه) هیچ چیزی را شریک  خدا قرار ندهید، (دوم اینکه) با پدر و مادر خود به نیکی رفتار کنید، (سوم اینکه) فرزندان خود را به خاطر نداری و گرسنگی نکشید.»

در همه ی این آیات بعد از یکتاپرستی، احترام به پدر و مادر و نیکی به آنها آمده است، حتی قبل از کمک به فقیران و یتیمان و قبل از قتل نکردن که از گناهان کبیره است، احسان به پدر و مادر آمده است، که اهمیت این مطلب و بزرگی مرتبه ی پدر و مادر را نزد خدا اثبات می کند.

یکی از کارهای پسندیده ای که در مورد پدر و مادر باید انجام داد، دعای خیر برای آنهاست. چه در قید حیات باشند و چه دست آنها از زندگی کوتاه شده باشد، همان طور که خداوند بزرگ می فرمایند:

«وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً» (الاسرا/۲۴)

یعنی: «و بال تواضعِ مهربانی را برایشان فرود آور (و در برابرشان کاملاً فروتن باش، و برای آنان دست دعا به درگاه خدا بردار) و بگو: پروردگارا! (اینک که ضعیف و جز تو پناهی ندارند) بدیشان مرحمت فرما، همان گونه که آنان در کوچکی (به ضعف و کودکی من رحم کردند و) مرا تربیت و بزرگ نمودند.»

در حقیقت حق پدر و مادر بر فرزندان آنقدر سنگین است کە فرزند هر کاری بکند، هیچ وقت نمی تواند حتی یک ساعت درد و سختی زمان بچگی را برای آنها جبران کند. همان پدر و مادری کە همەی جوانی و سلامتی خود را فدای فرزندشان کردند، به حقیقت که انسان عاجز است از اینکە قدرت و خوشی های دوران جوانی را کە فدا کردەاند بە آنها بازگرداند. بنابراین حداقل تا جایی کە می تواند بە آنها احسان کند و احترام بگذارد و در خدمتشان باشد، با آنها خوش رو باشد، نیازهایشان را برطرف نماید و با آنها مهربان باشد، مخصوصاً در زمان پیری کە نیاز بیشتری بە خدمت دارند، یادمان باشد کە لازم ترین چیز از طرف فرزند برای پدر و مادر خوش رفتاری و مهربانی است. این کوچکترین کاریست کە می توانیم در مقابل خوبی و فداکاری و دلسوزی های پدر و مادر انجام دهیم.

در حقیقت پدر و مادر در ازای همە زحمتهایی کە برای پرورش فرزندشان کشیدە اند، لایق بهترین احسان و خدمت اند و اگر تمام دنیا بە پایشان ریختە شود و تا آخر عمر کنیزی و خدمت گذاریشان کرد، باز هم شایسته بیشتر از اینها هستند. از بسیاری از مادران شنیدە شدە کە اگر محبت و دلسوزی مادرانە نبود، هیچ مادری حاضر نمی شد حتی یک روز هم بچه اش را در شکم نگه دارد و این همه ناراحتی و رنج بکشد و از شیر و خون و گوشت خود به او بدهد، هیچ مادری نمی توانست بچه ای را بزرگ کند و شب تا صبح بالای سرش بیدار بماند و هر دم در خدمتش باشد و گریه ی شبانه و ناز روزانه اش را تحمل کند، هر لحظه غمخوار و نگرانش باشد.

مهر و محبت مادرانه است که او را چنین می کند، البته نه اینکه خسته نشود، بلکه حاضر است با عشق خود را فدا کند. با جان و دل از بزرگ کردن فرزند دلبندش لذت می برد، مخصوصاً اگر نتیجه زحماتش را ببیند که انسانی سربلند و موفق تربیت کرده است. همه ی ناراحتی و خستگی های  روزانه و بیخوابی های شبانه را از یاد می برد و چنین فکر می کند که تمام طول عمرش را در خوشی به سر برده است. اگر محبت و عشق مادرانه نباشد چه چیزی علت این همه گذشت خواهد بود؟

پدر زحمتکش کە روز و شب برای بە دست آوردن لقمە ای نان حلال و برآوردە کردن نیازهای فرزند نازپرورش کار کردە و عرق می ریزد و جوانی خود را فدای فرزندش می کند، تا فرزند نازنینش با سربلندی زندگی کند و محتاج کسی نباشد و احساس کم و کسری نکند و آیندە ای روشن داشتە باشد. زمانی کە فرزندش را موفق می بیند، آن وقت احساس آرامش می کند. پدر و مادر تنها با دیدن شکوفایی و موفقیت فرزندشان احساس آرامش و آسودگی می کنند. احساس می کنند آن درختی کە چندین سال است آن را پرورش می دهند، اکنون بە ثمر رسیدە و زمان خوردن بهرە و میوە و حاصلش است.

وقتی کە پدر و مادر تا این حد برای فرزندشان دلسوز و مهربان باشند چە قدر دور از انصاف و دور از وجدان است کە فرزند ناز پروردەاش زمانی کە در اوج جوانی و قدرت است، پدر و مادر پیر و سالخوردە ی خود را فراموش کند و در حقشان بی توجهی کند!! در حالی کە خدا می فرماید حتی بە آنها (اُف) هم نگویید.

متاسفانە در این دورە قدر نشناسی فرزندان تا حد زیادی دیدە می شود، کمتر فرزندانی پیدا می شوند کە حاضراند پدر و مادر پیر خود را نگهداری کنند. یا اگر هم نگهداری کنند، بە اندازەی لازم بە آنها احترام نمی گذارند. خانەی سالمندان پر است از پدر و مادر هایی کە صاحب فرزندانی هستند کە همەی آرزویشان بزرگ شدن و موفقیت آنها بودە است. اکنون که ظاهرا بە آرزوی خود رسیدەاند، بعد از فدا کردن همەی جوانی و خوشی هایشان، خودشان را در کنج خانەی سالمندان می بینند و در تنهایی و حسرت، برای بودن یک لحظه سر سفرەی گرم با فرزندان و نوەهایشان بە سر می برند.

پسر برای اینکە پدر و مادر پیر و بیمارش گلایەای نکنند کە بە آنها خدمت نمی کند، بیشرمانە می گوید: من پسر خود را بزرگ نمی کنم کە در آیندە بە من خدمت کند، بنابراین شما نیز منتظر خدمت من بە خود نباشید. این پسر زحمت نشناس منتظر چە رحمتی از طرف خداست؟ جای بسی تعجب است؟!

با این حال پدر و مادر بینوا و جگر سوختە برای فرزند بی وفا، دائما دعای خیر می کنند و با شادی ها و دلخوشی های او دلخوش هستند و هر وقت مشکلی برای این فرزند قدر ناشناس پیش می آید، بە خاطرش اشک خونین می ریزند، این اولاد چگونە نزد خدا سر بلند می کند؟!

زمانی کە خدا کوچکترین بی احترامی نسبت بە پدر و مادر را قبول نمی کند و تا چە حدی تاکید کردە است کە با پدر و مادر خود مهربان و بااحترام باشید و بە آنها خدمت کنید، اگر از شما عصبانی هم شدند، شما با آنها نرم و آرام و با احترام باشید و حتی کلمەای هر چند کوچک مانند (اُف) را برای آنها بە زبان نیاورید. مطمئنا اگر چیزی از این بی ارزشتر وجود داشت، خداوند اسم آن را می برد و مانع آن می شد کە در مقابل پدر و مادر بە کار بردە شود. پیامبر گرامیمان(صلی اللە علیە و سلم) می فرماید: چپ چپ بە نشانەی بی احترامی بە آنها نگاە نکنید. زمانی کە خدا و پیامبرش تا این حد بی احترامی بە پدر و مادر را کاری زشت و نادرست می دانند و آن را منع می کنند؛ فرزند چطور می تواند پدر و مادر را انکار کند و حرف زشت و ناپسند بە آنها بگوید؟ چطور خود را پیرو راە خدا و پیامبر(صلی اللە علیە و سلم) می داند زمانی کە پدر و مادرش را از خانە بیرون می کند؟ چطور رویش می شود کە از خدا طلب بخشش کند زمانی کە مادر دل شکستەاش را در کنج خانەی سالمندان، تک و تنها رها کردە است؟

حتی در این دورە خیلی وقت ها دیدە می شود زمانی کە دختری می خواهد ازدواج کند، اولین نصیحتی کە بە او می شود این است کە در منزل مستقل و جدا از مادر شوهر و پدر شوهر زندگی کند و کاری بە کار آنها نداشتە باشد. متاسفانە این موضوع بسیار زیاد دیدە می شود. دختر نیز اولین خواستەاش از همسر آیندەاش، منزل مستقل و دور از پدر و مادرش است. انگار فرمان خدا بە آنها نرسیدە است! انگار از قانون و شریعت آیین اسلام بی خبراند! انگار خودشان پدر و مادر نمی شوند و بە سن پیری و سستی نمی رسند و هیچ وقت بیمار نمی شوند!؟ امروزە حتی بین کسانی کە لاف از دینداری می زنند و خود را پیرو راه پیامبر و دعوتگر  دین اسلام می دانند، این فاجعە دیدە می شود. احترام به پدر و مادر کە روز بە روز کاستە می شود، تا چندین سال دیگر باید با اشک خون برای حقوق پدر و مادر گریە کرد.

ای خواهر و برادر با ایمانی کە خود را مسلمان می دانی، اما در برابر پدر و مادرت احساس وظیفە نمی کنی. یک بار دیگر آیات قرآن کریم را تلاوت کن و با ریز بینی هر چە بیشتر در مورد آیاتی کە در مورد وظیفە اولاد در مقابل پدر و مادر است بیندیش. بە فکر فرمان خدا و نصیحت های پیامبر (صلی اللە علیە وسلم) باش و پاداش پروردگار را در مقابل این وظیفەی بزرگ بدان، دورەی بچگی و زحمت و دلسوزی های پدر و مادر را بە یاد آور، بە فکر آن زمانی باش کە خود نیز پدر یا مادر می شوی و پیر و بازنشستە، منتظر خدمت گزاری فرزندت هستی. آن وقت خود انتخاب کن کە آیا تا آخر عمر دستانشان را می بوسی و خدمت گزارشان هستی؟ یا بی وفا و منتظر تلافی کردن خدا در دنیا و آخرت می شوی؟

نویسندە: کلثوم حسن زادە
مترجم: مینا قرنی دولت آباد
ویراستار: حسن زاده

نمایش بیشتر

مینا قرنی دولت آباد

استان آذربایجانغربی - مهاباد نویسنده و مترجم دارای ذوق شعر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا