بە نێوی خودا سەبارەت بە مێژو و هۆی سەرهەڵدانی، چوارشەنبەسووری، نەوڕۆز و سێزدە بەدەر، هەروەها هەڵسووکەوت لەگە ئەم جۆرە دیاردانە، لە ڕوانگەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە – لە چوارچێوەی سێ پرسیار – وت وێژێکمان لە گەڵ بەڕێز مامۆستا سەیید موحەممەد ئەمین واژی پێکهێناوە. هێوادارم جێی ڕەزامەندی بێ بۆ هەموو لایەکمان.
پرسیار: یەکەم: مامۆستا گیان تکایە بە شێوەیەکی کورت؛ ئاماژەیەک بە مێژووی سەرهەڵدانی ئەم سێ بابەتی، نەتەوەیی و مێژووییمان کە بریتین لە: (چوارشەنبە سووری، نەورۆز و سێزدەبەدەر) بفەرمووی، تکایە!
وڵام: منیش زۆر بەبەختەوەر دەزانم بۆ پێک هێنانی ئەم دێمانەیە.بەر لەوەی وڵام پرسیارەکان دەمەوە دەبێ ئاماژە بکەم من لە بەستێن و بوارەدا؛ مێژوو و شوێن و هۆی سەر هەڵدانی ئەم سێ جێژنانە؛ شارەزایی و پسپوڕیم نییە، تەنیا دەتوانم؛ ئاماژە بە بیروو بۆ چوونی هەندەک نوسەرانەی مێژوویی ئەم بابەتانە بکەم و باسی لێوەکەم؛ دەنا ئەمە کاری دیڕۆک ناسان و ئوستوورە ناسانە. بە پێویستی دەزانم بەر لەوە باس لەم بابەتانەی سەرەوە بکرێ؛ ئەوەیە کە، جێی خۆیەتی ئاوڕدانەیەکمان هەبێ لەسەر هێندێک لەم داب و نرێتانە. یان بڵەین هێندێ لەم جێژنانەی کە لە ئێران بەگشتی و بە تایبەتی لە کوردوستانی ئازیزمان بەڕێوە دەچئ. بە بڕوای من دەکرێ جێژنەکان بە سێ بەش دابەش بکرێ:
1ـ ئەم جێژنانەی کە ڕەنگ و بۆنی ئەفسانەیی و نه مادینیان پێوە دیارە – کە ئەوانیش بە دو بەش دابەش دەکرێن، کە بریتین:
الف): نیشتمانی یان نەتەوەیی، وەک:
۱ـ چوارشەنبەسووری،
۲ـ نەورۆز،
۳ـ سێزدەبەدەر،
۴ـ کۆسەگەری(شەوی بەر لە ساڵ تازە بوونەوە، لە تاقمی شەش کەسی و چوار کەسیی منداڵ و مێرمنداڵ و لاوان بۆ وەرگرتنی خەڵات لە خاوەن ماڵان، پێک دێ. کە زۆرتر بە هەلاوە مەلاوە یان هەتەرێ مەتەرێ نێودێرە)
ب): ناوچەیی، وەک:
۱ـ جێژنی پیری شالیار کە زستانی هەموو ساڵێ لە هەورامانی تەخت و لە سەر گۆڕی پیری شالیار بەڕێوە دەچێ کە مێژووەکەی بۆ زیاتر لە هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە.
2 ـ نەورۆزی پاڵنگان: بیست ڕۆژی دەمێنێ بۆ ساڵ نوێ بوونەوە، بە لیباسی ڕەسەنی کوردی دێنە سەربانەکان و دواتر بە ڕێژە و مەشغەڵ بەدەست دەچنە سەر دووندی شاخی ئەم شوێنەو و دواتر بەرەو خوار دادەگەڕێنەوە و ئەوسا کۆڕی تایبەتی بۆ دەگرنن.
۲ـ ـ ئەم جێژن و داب و نرێتانەی کە مۆرکی ئاینی‌يان لە سەرە بریتین لە:
۱ـ جێژنی قوربان،
۲ـ جێژنی ڕەمەزان،
۳ـ جێژنی مەولوود،
۴ـ جێژنی مێعڕاج،
۵ـ جێژنی بەرات.
۳ـ ئەڵبەت هێندێکیش داب و رەسمی کۆمەڵایەتی هەن، کە ڕەنگ و بوونی سروشتی‌یان هەیە و پەیوندی بە مرۆڤەوە هەیە ـ بە سرنج‌دان بەوە کە ژیانی کوردەواریی هەڵقوڵاوی دوو دیاردەی ئاژەڵ داری و کشت و کاڵ بووە ـ بریتین لە:
۱ـ بووکە بارانە: لە کاتی نەبابارینی باران (نێوە ڕاستی بەهارو و پاییز) ئەم شێعرانەیان دەخوێندەوە: خوایـــە بـــــاران ببـــــــارێ/ لـــە لادێ و لــە شـــــــــارێ/ لە ســـبەینـێ تا ئێــــــــوارێ/ بـە لــیزمە بێــتە خــــــوارێ
ئەم رەسمە لە رێکخراوی یونسکۆ وەک جێژنێکی نامەلمووس تۆمار کراوە.
۲ـ بێڵن دانا: کە لە شەوی ١٤ ڕەشەمەی بەڕێوە دەچێ.
۳ـ تیرگان: لە ١٥ بانەمەر کە بە دەرکردنی مەڕ بۆ بەندەن و شاخەکان بەڕێوە دەچێ.
۴ـ شەوچەلە: کە ئێستاکە بە شەوی یەڵدا مەنشورە.
۵ـ جێژنی هەنار: لە دەڤەری پاوە و لە نێوەڕاستی پاییز بەڕێوە دەچێ.
گەڕانەوە بۆ سەر ئەم سێ جێژنانی کە سەرەتا ئاماژەمان پێ کرد؛
1ـ چوارشەنبەسووری: هێوارەی سێ‌شەنبەی کۆتایی ساڵ دەست پێدەکا و تا نیوەشەو کە پێ دە چوارشەنبە دەنێ بەردەوامە. مێژووەکەی، شوێنی سەرهەڵدانی و هۆکارەکەی ڕوون نییە و بیرو و بۆچوونی جیاوازی لەسەرە، وەک دەڵێن:
1ـ پێشوازی لە نوێ بوونەوەی ساڵی نوێ‌یە.
2ـ هێمای ئایینی زردشتە.
3ـ هەندەک بە کلتووری عەڕەب یان و هاوردەی وی دەزانن کە هاتۆتە وڵاتی عەجەم.
بە کورتی بنەمایەکی نادیاری هەیە.
سەبارەت بەوە کە پاشماوەی ئایینی زەردەشت بێ، خوودی زەردەشتەکان بە هەڵەی دەزانن، بۆ وێنە: «کوروش نیکنام» یەکێک لە گەورە موغانی زەردەشتی، لە دیمانەیەک لەگەڵ دەزگای ڕاگەیاندنی BBC دا دەڵێ: «ئێمەی زەردەشتی هەرگیز لە کۆڵان ئاور ناکەینەوە و هەڵپەڕین بەسەر ئاور دا بە کارێکی نەشیاو و ناڕەوا و بێ‌ڕێزی بە ئاوری پیرۆز دەزانین. تەنانەت «جەهانگیر ئوشیدەری» گەورە پیاوی ئایینیی زەردەشتی لە سەردەمی ژیانی «مۆبەد مۆبەدان»، لە لاپەڕەی ۳۳۳ ی کتێبی «دانشنامە مزدیسنا» دا دەنووسێ: «لە ئایینی زەردەشتی و ئێرانی کۆن‌دا شتێک بە نێوی حەوتوو هەر نییە و ڕۆژانی حەوتوو هاوردەی ئەدیانی سامیینە و چوارشەممە سووریش دابێکی عەڕەبی‌یە کە بە ژیاری ئێرانییەوە لکێندراوە؛ چوون عەڕەب پێیان وایە کە چوارشەممۆ ڕۆژکی شومە»
۲ـ نەورۆز: مێژووەکەی وەک چوارشەنبە سووری مێژوویەکی لێڵە، بەڵام هێندێک بۆچوون هەن کە مێژوونوسان لەسەری کۆ دەنگن:
الف) بە سەرەتای شۆرشی کاوە‌ی ئاسنگەر دژی زەححاک دەژمێردرێ.
ب) سەرەتای دامەزراندنی دەسەڵات(حکومت)ی کوردی لە لایان مادەکانە.
د) ئایینی تایبەتی بە زەردەشت.
فارسەکان دەڵێن بەر لە ئیسلام یەکم پاشایەکی کە گرینگی بە نەوڕۆز داوە ” کورووش” بووە. دوای ئیسلام “محمد جلال الدین ملکشاە”ی سەلجوقی بووە، کە رێکخستنی ڕۆژمێری ئێستای ئێران بە ئەمری وی و زانایی و دامەزرێنەریی حەکیم عومەری خەییام بووە و سەری ساڵ و نەورۆزی تێدا دیاری کردووە.
بەڵام ئەوە کە مێژوونوسان و لێکۆڵەرانی شوێنەوارناسی تا ڕاددەیەک لە سەری کۆ دەنگن ئەوە کە بەر لە زەردەشت هەبووە و مێژووی زیاتر لە سێ هەزار ساڵەی هەیە شوێنی و سەرهەڵدانەکەشی میزۆپۆتامیا یە. مەلای جەزیری لە دیوانەکەی دا ئاماژە بە نەوڕۆز دەکا و و هەروەها ئەحمەدی خانی شاکارە ئەدەبێکەی لە مەم و زین دا بە نەوڕۆز دەس پێدەکا و باس لە نەورۆز و چوونەدەر و و گرینگ دان بەو ڕۆژە دەکەن. ەم دواییانەش دا مامۆستا «پیرەمێرد»، دوای گەڕانەوە لە ئەستەمبووڵ ـ کە ماوەیەکی دوور و درێژ هاوڕێی شێخ سەعید نەوروسی(نوروزی کە توورکەکان ئەمەیان بە نەوروسی گۆڕیی) بووە ـ یەكەم كەس بوو کە لە شاری سلێمانی یادی نەوروزی بە ئاگر كردنەوە لە سەر گردی «مامەیارە» کردەوە و ئەم شێعرەشی بۆ دانا:
ئەم ڕۆژی ساڵی تازەیە نەورۆزە ھاتەوە / جەژنێکی کۆنی کوردە بە خۆشی و بە ھاتەوە.
دوای پیرەمێرد، مامۆستا «عەلائەددین سجادی»یش پشتگیری لە پیرەمێرد دەكا و دەڵێت: «روژی نەورۆز جەژنی قەومی كوردستانە، ئینجا عەجەبا ڕوژێك بناغەی بوژانەوەی ژیانی قەومێكی تێدا دەركەوێ ئیتر چون ئەو روژە نەكەین بەجەژن».
3 ـ سێزدە بەدەر: لە بارەی هەڵبژاردنی ژمارەی سێزدە و مانای سێزدە، بیر و بۆچوونی جیاواز هەیە:
ـ چوونکە ساڵ دوازدە مانگە ئەوەشیان کردۆتە سێزدە.
ـ چونکە بەسەر خۆی دا دابەش ناکرێ
ـ بابەدەم و حەووا لەم ڕۆژە لە بەهەشت دەرکراوون و هۆکارەکەشی ئەهریمەن بووە.
ـ شتێکی هەڵکەوتویی و ئیتتفاقی بووە
ـ سێزدە بۆ دەڕ واتە شاخ و کێو
ـ سێزدە ڕۆژێکی شوومە و واباشە پیاو لە ماڵ دەرکەوێ.
دیارە ژوومارەی سێزدە لە ناو هەندەک لە مەسێحێکانیش وەک ڕۆژێکی شووم چاوی لێکراوە، بۆ وێنە هەوڵ دەدەن لە فڕۆکە، ئوتبووس سواری سەندەڵی ژومارە سێزدە نەبن.
تەنانەت کاتی نان خۆردن هەوڵ دەدەن کە لەسەر سیفرەی نان خواردن سێزدە کەس نەبن. لە ژاپۆن ژوومارەی ٤ وەک شتێکی شووم چاوی لێکراوە.
پرسیار. دووهەم: ئایا سەبارەت بە چوارشەنبە سووری و نەورۆز روانگەیەکی فیقهی هەیە؟
وڵام: زانایان بە درێژایی مێژوو بە دو بەش دابەش بوون: بەشێکیان بە ناپەسەندیان زانیوە و ودژایەتی ئەو بەشەیان کردوە. بەشەکەی دی بە شتێکی ئەرێنیان زانیوە.
ـ ئەوانەی کە بە ناپەسەندیان زانیوە و دژبەری بەڕێوەچونی چوارشەممە سوری و نەورۆز و سێزدەبەدەر بوونە بەڵگەکانیان ئەمانەیە:
الف): خوای گەورە لە سوڕەی موبارەکی فوڕقان، کاتێ لە پەسەند بڕواداران دەدوێ، دەفەرموێ: «والذین لایشهدون الزور و اذا مروا باللغو مروا کراما . کەسانێکن کە لە کۆڕبەندی زور (کە کۆڕێ لاڕێیان و هەڵەکارانە) بەشداری ناکەن». هەندێ لە ڕاڤەگەران و توێژەرانی قوڕئان لەسەر ئەم باوەڕەن کە مەبەست لە وشەی«زۆر» جێژنی موشریکانە.
ب): ئەنەسی کوڕی مالیک بە گێڕانەوەی حەدسێک دەفەرمێ: «قدم رسول الله صلی الله علیه وسلم المدینه و لهم یومان یلعبون فیهما فقال ما هذان الیومان؟ قالوا کنا نلعب فیهما فی الجاهلیه! فقال رسول الله (ص) ان الله قد أبدلکم بهما خیرا منهما: یوم الاضحی ویوم الفطر» رواە ابوداوود. کاتێ خۆشەویست(د. خ) هاتە مەدینە، خەڵکی وێ دو ڕۆژیان هەبوو، کە تێیدا جەژن و شادیان دەکرد. خۆشەویست (د. خ) فەرموی: “ئەم دو ڕۆژە چیە؟” عەرزیان کرد: ” ئێمە ـ لە دێرەوە و هەنووکە ـ لەم دوو ڕۆژەدا بە خۆشی و شادیەوە سەرگەرم دەبین! خۆشەویستی خودا فەرمووی: خوا دو ڕۆژی باشتر لەوە بۆ ئێوە داناوە کە جەژنی قوربان و ڕەمەزانە.
ج): نەورۆز جێژنی مەجوسەکان و ئاورپرستانە و لەکاتێکیش‌دا خۆشەویست(د. خ) فەرمویەتی: “من تشبه بقوم فهو منهم”. « هەرکەس وەک گەلێک خۆ بخەمڵێنێ لە پەسڵان لەوان دەژمێردرێ».
د): پێشەوای بڕواداران عومەری کوڕی خەتتاب(ڕ. خ) لەسەردمی پێشەوایی خۆی لە ئەهلی زیممە ـ (هاووڵاتیان جگە موسڵمان) ـ بڕیاری لێ وەرگرتن، کە لە نیشتمان موسڵمانان مافی بەڕێوە بردنی جێژنەکانی خۆیان بە شێوەیەکی بربڵاو نەبێ (بەڵکە هەر دەبێ لە پرستگەی خۆیان و لە ناو ماڵەکانیان بەڕێوەی بەرن). یان دەبێژن کە لەسەردەمى عومەرى کوڕى عبدالعزیز هەر وابووە. بەو بەڵگانه دەلیلیان هێناوەتەوە لەسەر ئەوەی کە بەشداری کردن لە چوارشەممە سوری و نەورۆز و سێزدەبەدەر و بەچاک زانینی ئەوان دەبێتە هۆی دەرچون لە ئیسلام وخەتەراتێکی لە پێ دایە.
هاوڕایانی جێزنە نەتەوەییەکان و ئەم کەسانەی کە بەڕێوەچوونی چوارشەممەسوری و نەورۆز و سێزدەبەدەر بە ئاسایی دەزانن و دژایەتی لەگەڵ ئایینی ئیسلام نابینن، بەڵگەکانیان ئەوەیە:
الف: دەڵێن هیچ بەڵگەیێکی بەهێز یان بە واتایەکی دی «قطعی الثبوت و قطعی الدلاله» له سەر بەشداری کردن و نه‌کردن لە چوارشەممە سوری و نەورۆز یان حەرام بونی ئەوانە لە قورئان و حه‌دیسی ره‌سول(س) دا بەدی ناکرێ؛ ئەوە کە دەڵێن خوای گەورە لە سوڕەی فورقان دا فەرمویەتی: “والذین لایشهدون الزور و اذا مروا باللغو مروا کراما” ئەوە بیرو و بۆچونی چەند زانایە، کە و بیر و بۆچونی زۆری زانایان ئەمەیە کە مەبەست قسەی پووچ و بن شڕە. هەر وەها ئەوە بیروو بۆچوونی زانایانە کە دەفەرمون لە «ئوسول‌ولفیقە»دا ئەسلێکیان هەیە کە «الأصل في الأشياء الإباحة»، واتا ئەسڵ لە شتەکان دا حەڵاڵ بوونە. دەی کاتێک دەقێکی ڕاستەوخۆ لە سەر رەت‌کردنەوە چوارشەممە سوری و نەورۆز نیە، ئەگەر وایە ئەوانەش موباحن و بەحەڵاڵ دەژمێردرێن.
ب: سەبارەت بە فەرموودەی خۆشەویست (د. خ) حەدیسەکە ئاماژە بەوەی ناکات کە جێژنەکانی وەکو نەورۆز و ئەوانی تر بەڕێوە نەچن، مەبەستی ئەوەیە کە جێژنی قوربان و ڕەمەزان لە هەمو جێژنەکانی تر بەڕێزتر و بەنرخترن. جیا لەمەش ئەم فەرموودەیە لە ڕوانگەی زانستی فەرموودە‌ناسی، سست و رەخنە‌هەڵگرە.
ج: سەبارەت بەم فەرموودەی تر «من تشبه بقوم فهو منهم» مەبەست باری بیر و ڕایە. دەنا ئێستا کە لە وڵاتانی ئیسلامی‌دا دەبەرکردنی جلی کۆت و شاڵوار و هتد… باوە، بەو پێیە دەی وای لێدێ کەس لە جغزی ئیسلام جێی نابيتەوە.
د: نەوڕۆز جەژنی ئاورپەرستانە نییە. وەک ئاماژەی پێ کرا و بە پێ لێکۆڵینەوەکان سەلمێندراوە، نەوڕۆز بەر لە هاتنی ئاریایی‌یەکان بۆ ئێران، لە میزۆبۆتامیا هەبووە. عەللامە دێهخودا لە ژێر وشەی نەورۆزدا دەڵێ: لە ئەوێستا دا ناوێک لە نەورۆز نەهاتووە و ئەگەر نەورۆز لە جەژن زەردەشتێکان دا هەبایە، ناووی لە ئاوێستا دەهات.
ه: وە هەروەها ئەوانەی کە شاهیدی بە سەردەمی ئیمامی عومەر دێننەوە، دەڵێن: ئیمامی عومەر (ر. خ) تازە وڵاتی ئیسلامی پەرەی ستاندبو و دایرەی وڵاتانی ئیسلامی گەورە ببۆوە، ئەگەری وەی هەبوو کە ئەو ئایینانەی دیکە زیندوو ببنەوە و ئایینی پیرۆزی ئیسلام بێتە ژێر پرسیاروە.
و: ـ هەروەها بەڵگەی دێننەوە کە ئەو فەرمودەیەی کە ئیمامی بوخاری دەیگێڕێتەوە کاتێک کە باپیری ئیمام ئەبوحەنیفە فاڵودەی دێنێ بۆ ئیمامی عەلی (ڕ. خ)، ئیمامی عەلی فەرموی ئەوە بە چ بۆنەیەکەوەیە، عەرزی دەکات ئەوە بە بۆنەی نەورۆزە، ئیمامی عەلی لە فاڵودەکەی دەخوات و دەفەرموێ: هەر ڕۆژێکتان نەورۆز و نەورۆزتان پیرۆز بێ.
ز : هەروەها دەلیل و بەڵگەی هەندێک لە نوسەرانی کوردیش وەک شیخ محەممەدی خاڵ، مامۆستا مەلا عەبدوللای چرۆستانی و زۆر زانای دیکە لەسەر ئەوەیە کە نەورۆز جێژنێکی کۆنی کوردەواریە و ئاگر کردنەوەش هیچ هێما و بەڵگەی ئاور پەرەستن نیە ، بەڵکو دروشمی سەرکەوتنە. جا بەو بەڵگانە ئەو زانایانە بە حەڵاڵی دەزانن. لە ناوەڕاستی نەوەدەکان و لەسەروبەندی جەژنی نەورۆزدا، کە رۆژنامەیەکی عیراق دیدارێک لەگەڵ مامۆستا مەلا عەبدولکەریم مودەڕیس پێک دێنێ، مامۆستا زۆر زانایانە دەڵێت: «جەژنی نەورۆز، جەژنێکی ناسراوی سەردەمی ئیسلام و پێش ئیسلامە، هیچ دژایەتی‌یەکی لەگەڵ ئاینی موسوڵمانان نیە. جەژنی نەورۆز دروشمێک نیە بۆ فەساد، بەڵکو جەژنی بەهار و شادی کوردە».
مامۆستا عبدالرحمن صدیق؛ دەڵێ: “هەموو نەتەوەیەک جیا لە جێژنەکانی ئایینی جێژنەکی نەتەوی(ملی)و نیشتیمانیشیان هەیە، بۆ وێنە ڕۆژی سەرکەوتنی، یا ڕۆژی سەربەحۆبوون، کە ڕەنگ بێ بڵەین نەوڕۆز ڕۆژی جێژنی نەتەویی کوردەو ڕۆژی سەر بەخۆبوونیەتی”
سەبارەت بە حەڵال و حەرامیەکەی بە بڕوای من ئەوەڵەن نابێ بەو خەست و خۆڵیە ئێمەی موسڵمان بچینە نێو ناخی بابەتەکە، چون لانی کەم گومانی لەسەرە. ئەگەر وا هات چوینە نێو ئەو کۆڕ و کۆبونەوانە. بەو مەرجانەی خوارەوە گرفتی تێدا نابینم: ١ – تێکەڵاوی ژن و ئافرەت نەبێ. ٢- بەمەبەستی بەپیرۆز زانینی بابەتەکە و یا بە شووم زانینی ڕۆژەکە نەبیت. ٣ – بێ شەرعی تێدا نەکرێت ئەگەر ئەو مەرجانە هاتنە دی بە بڕوای من حەڵاڵە ، دەنا، گەر بە پێچەوانە بێت بەشداری کردن تێیدا بە دروست نازانموو بە حەرامی دەزانم. واللە اعلم.
پرسیار: سێهەم: لە کۆمەڵگای ئێستاکە هەڵوێستی ئێمە لە هەمبەر ئەم دیارەیانە دەبێ چۆن بێ؟ وە شێوازی هەڵسووکەوتی دروست وە کەڵکدار ؛ بفەرموو؟
وڵام: هەڵوێستی ئێمە مانان وەکو بانگخوازێکی ئایینی سەبارەت بەو ڕەوتانە یان بەو شتانەی کە دێنە پێشێ بە نێوی جێژن و داب و نەریت و لەو چەشنانە، کە هەندێکیان فولکلۆڕ و هەڵقوڵاوی ناو کۆمەڵگان و بەشێکیشیان هاوردەن و لە وڵاتانەی دەرەکی را دێنە نێو کۆمەڵگای ئیسلامی و دەورو بەری خۆمان ؛ دەبێ. بە پێی ئەو یاسا؛و بنەمایەی کە پێغەمبەری خوا(د.
خ)بێ کە؛ دەفەرموێ: «لا ضَرر و لا ضرار فی الاسلام» نەزەرەر گەیاندن بە خۆت وە نە بە کۆمەڵگا، لە ئیسلام دا نییە، وە ئەو شتەیەمان لە بیر بێ کە هەمیشە بە شێوەیێکی مام ناوەندی دە گەڵ شتەکان هەڵوێستمان هەبێ لە بەر ئەوەی کە ئایینی پیرۆزی ئیسلام ئایینێکی مام ناوەندیە، دەی کەوایە؛ دەبێ لە وتارەکانمان دا، لە هەڵوێستمان دا، لە نوسین مان دا لە هەمو ئەو شتانەی کە هەڵگروو نیشاندری، بیر و بۆچونی بانگخوازێکی ئاینیە دەبێ ببیندرێ. نابێ چەکوشی لەگەڵ بابەتەکان مامەڵە بکەین. چاو لێ بکەین بزانین کە لەو جێگایەی دا کە دژایەتی لە گەڵ دین هەبوو – واتە دژایەتی لەگەڵ قوڕئان، فەرموودەی خۆشەویست(د. خ)، کۆدەنگ(اجماع)ی زانایانی ئیسلام و قیاس – دەبێ لە بەرامبەری دا هەڵوێستی شیاومان هەبێ. وە لەو جێگایەی دا کە لە چوار چێوەی دین دا بگونجێ، دەبێ بەهێز بکرێ. وە بە پێی ئەو فەرمودەیە کە لە ئوسولی فیقهه دا هەیە کە؛ دەفەرموێ: «الأصل في الأشياء الإباحة»، ئەسڵ لە شتەکان دا موەباح و حەڵاڵ بوونە؛ نەک حەرام بوون.[چۆن تاوانەی گەورەیە، حەرامی بە حەڵاڵ زانی وە بە هەمان شێوەش حەڵاڵی بە حەرام ] ئەگەر بەڵگەیەک هەبێ لەسەر حەرام بونەکەی، دەبێ دەپێشی دا ڕا بووەستی.
دەی مادام کە وایە دەبێ زۆر بە شێنەیی و زور بە لەسەرخۆیی بۆ بابەتەکان بچین و تاووتوێی بابەتەکە بکەین. دەبێ لایەنی ئەرێنی و نەرێنی هەڵسەنگێنین.
ئەو شتانەش وەکو نەورۆز و وەکو سێزدە بەدەر و ئەوانە؛ ئەگەر بە مەبەستی نحوسەت و شومی بێ، بەڵێ شتێکی خەراپە نابێ بەشداری تێدا بکرێ، بەڵام ئەگەر بە مەبەستی شادمانی و خۆشحاڵی بێ ــ بەشداری‌کردن تێیدا دروستە.
خاڵێکی دیکە کە جێی سرنجە ئەمەیە کە ئەمڕۆکە لە دونیای مۆدێرنیتە و جیهانی بوون دا زۆر شتی دیکە واریدی فەرهەنگی ئیسلامی و کوردوستانی ئازیزمان بووە، بۆ وێنە شەوی یەڵدا هەیە کە تازەگی وردە وردە لە نێو ئێمەی کورد دا پەرەی ئەستاندوە، لە کاتێک دا لە نێو ئێمەدا شەوچەلەمان هەیە. یان ڕۆژی والنتاین(خۆشەویستی) کە وای لێ هاتوە دەبێ لە یەک ڕۆژی تایبەت دا بەڕێوە بچێ. یان ڕۆژی دایک، ڕۆژی باوک پەیدا بوە یان ڕۆژی لە دایک بونی منداڵ بۆ هەمو ئەوانە جێژن بەڕێوە دەبەن. ویا هەندەک لە جێژنەکانی ئاینەکانی ترە کە دەبێ خۆی لێ بپارێزین.
ئێمە دەبێ بزانین ئەگەر بە ڕاستی دژایەتی لەگەڵ دین هەیە دەبێ هەڵوێستمان جیا بێ و بە حەرامی بزانین و خۆمانی لێ دور کەینەوە. و ە دیارە هەندەکیان لە سایەی گلۆبالیزەیشێن و بە مەبەستی بێ هێز کردن و لاواز کردنی جێژنەکانی خۆمان و؛بە شێوەی هێرشی فەرهەنگی پەرەی پێ دەدرێ، بەڵام ئەگەر بزانین بە شێوەێکی ئیسلاح گەرایانەو بە شێوەێکی چاک سازانە بتوانین بابەتەکە بقۆزینەوە چاکی بکەین و ڕەنگ و بۆنێکی دینی پێوە بدەین یان بیکەنە هەل و دەرفەتێک بۆ ئەوەی کە بتوانین تێیدا پەیامی دینی رابگەیەنین، بە ڕای من ئیشکالی نیە، وەکوو ئاماژەم پێ کرد؛ دەبێ هەڵوێستمان مام ناوەندی بێت لە هەمو شتەکان دا بەتایبەتی لەو شتانەی کە ئەمڕۆکە وردە وردە دەیان هەوێ ڕەخنە بکەنە ناو فەرهەنگ و کلتووری ئیسلامی وە لە قالبێکی دیکە دا و لە ڕەنگێکی دیکە دا خۆ دەنوێنن، بە هەر حاڵ بە شێوەێکی کورت دەتوانین وەکو پلیکانێک و سەکۆیەک و فرسەتێک، نەک وەکو تەهدیدێک چاوی لێ بکەین وە بتوانین، لەوانە کەڵکی خۆی لێ وەربگرین. ئەگەر بەو شەرتەی لە گەڵ ئامانجە(مقاصد)کانی شەریعەت ؛ کە بریتین؛ لە: پاراستن(حفظ)ی دین، پاراستنی گیان(نفس). پاراستنی ئاوەز(عقل)، پاراستنی تۆرە(نسل)مە، پاراستنی سامان(ماڵ) – دژایەتیان نەبێت. بەڵام ئەگەر بزانین لەگەڵ شەریعەت، هاوسەنگ نییە و بەڵکو دین پێداگری لەو شتەی دەکات دەبێ ئێمەش لەم قالبە دا بین. وە ئەگەر قابلی تەعدیل بوو؛ دەبێ ئەو شتەیەی تەعدیل بکەین. دەبێ ئەو شتەی ڕێک و پێکتر بکەین بۆ وەی کە بتوانین ئێمە پەیامی خۆمانی تێدا ڕابگەیێنین. هیوادارم توانی بم ئەو بابەتە کە پێویستە سەبارەت بەو سێ باسەی کە باسمان کرد لە مێژوی سەرهەڵدانی چوارشەممەسوری و نەورۆز و ئەوە ڕای زانایانەو هەڵوێستی ئێمەی موسڵمان، پەیامی خۆم ڕا گەیاندبێ.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
مامۆستا واژی لە کۆتایی دا ئاواتی سەرکەوتن و تەمەن درێژیمان هەیە بۆتان و هیوادارین، ئەم وت وێژە بە کەڵک بووبێ.
وتووێژکار: حەسەنی ڕەببانی/بانە
