اصول

چاپ قرآن در گذر زمان

در ابتدای اسلام وضع چنین بوده است ، مصاحف فروخته نمی شدند ،بلکه شخصی با صفحه ای نزد منبر می آمد ، یک نفر از مأموران دولت بلند می شد واز اول بقره قرآن را برای او می نوشت ، سپس شخصی دیگر (بعنوان دنبال نمودن کار او ) می آمد وقرآن را می نوشت تا اینکه مصحف تمام می شد.

بسیاری از مردم به خاطر نبودن چاپ و چاپخانه در آن زمان ، وقت خود را جهت نوشتن مصاحف صرف می کردند ، بطوریکه بعضی از آنان صد مصحف ، وبعضی دیگر دویست مصحف وبالاخره عده ای نیز مقداری کمتر و یا بیشتر از آن می نوشتند .
اگر درزمان آنان چاپ وچاپخانه موجود نبوده است اما تردیدی نیست که قلبشان به وسيله عبادت و تقوی آباد، و پر از ایمان ویقین بوده است.

اشخاص بسیاری بودند درنوشتن ونسخه برداری قرآن، جهت بخشیدن، و اهدا نمودن آن به دیگران، وقرار دادن آن در مساجد و حلقه تدریس علم و دانش، بیشتر رغبت و رقابت از خود نشان می دادند .ودر اين کار مقصود ومنظورشان فقط رضای خداوند ونفع رساندن به مسلمانان بود درکتاب  { تاریخ الخط العربى وآدابه} نام تعدادی از کسانی که بارها قرآن کریم را نوشته اند ذکر شده است.

در ابتدای اسلام تقریباً تا قرن پنجم مصاحف با انواع متعدد خط کوفی نوشته می شدند سپس وقتی که خطها تنوع و شکل های گوناگونی بخود گرفت مردم تا قرن هشتم یا نهم هجری قرآن را با خط ثلث می نوشتند، و هنگامی که خط نسخ که از زیباترین خطهاست پیدا شد مردم قرآن را تازمان حاضر به آن نوشته و می نویسند ، و می گویند در حقیقت جمال و زیبائی مصاحف نمایان نمی گردد مگر زمانی که فقط با خط نسخ نوشته نوشته شود .

و اما کتابت مصاحف با سایر انواع خطها خوب و زیبنده نیست، از قبیل خطهای ؛ { رقعت، دیوانی، فارسی، سیاقت، شکسته} چون قاعده این خطها نداشتن اعراب و حرکات است، وحال این که به خاطر صیانت و محفوظ ماندن قاری قرآن از غلط و اشتباه، واجب است که مصاحف حرکت گذاری شوند.
بلکه گاهی قرآن با بعضی از این خطها از قبیل { سیاقت و شکسته } حرام می باشد ، چون تردیدی نیست که در تمام کشورهای عربی کمتر کسی یافت می شود که آن دوخط را بشناسد ، نوشتن با دوخط مذکور منجر به خلل وتحریف ، واشتباه و غلط می گردد ، و این چیزی است که جایز نیست. اما اگر انتشار وتوسعه این دوخط درکشورهای اسلامی عمومیت پیدا کرد، دیگر مانع برطرف می شود، ودلیلی برای تحریم آن باقی نمی ماند.

جهت اطلاع وآگاهی بیشتر بر چگونگی قواعد وضوابط املأ و کتابت صحابہ کرام رضی اللہ عنہم اجمعین به کتاب [ تاریخ الخط العربى وآدابه ] مراجعه کنید.

جمع آوری قرآن عظیم برای اولین بار در تاریخ !!

در حالیکه قرآن در تخته پاره ها وچوب، واستخوان های کتف، ودرسینه حافظان وقاریان پراکنده بود، کار و امر مسلمانان نبود . بلکه آن کار مهمی بود که احتیاج به توجه و عنایت بزرگ ودقت کاملی داشت ، به همین علت بود گروهی که به جمع آوری قرآن اقدام نمودند تنها اعتماد و تکیه بر آنچه که در سینه و حفظ خود داشتند نمی کردند، درصورتیکه درمیان آنان بودند که تمام قرآن را از حفظ داشتند . همچنین آنان به مجرد دیدن و مشاهده کردن آنچه از قرآن که در تکه پاره ها و چیزهای دیگری نوشته شده بود اکتفا وبسنده نمی کردند ، بلکه آن را از کسی که از رسول الله صلى الله عليه وسلم بطور شنیدنی فرا گرفته بود می گرفتند . پس به همین علت این کار به اطمینان و احتیاط ، نزدیک تر، و از شک و تردید دورتر می باشد.

جمع آوری قرآن کریم از راه کتابت وثبت در سه دوره تحقق پیدا کرده است !!

مرحله اول ؛ در عصر پیامبر و زیر نظر شخص رسول الله صلى الله عليه وسلم ، روی ( صفحه سفید سنگ وتخته چوب وخرما وچرم دباغی و…) می نوشتند ودرظرفهایی نگهداری می کردند ، که رسول خدا یکایک نسخه ها رابازدید می کرد و علاوه بر قرآن نسخه اصلی درمنزل رسول خدا بانظارت دقیق نگهداری می شد .

مرحله دوم ؛ در زمان خلیفه اول حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ و زیر نظر او و بزرگان أصحاب ، بعد از متلاشی نمودن پایگاه کفر وتوطئه مرتدان (مسیلمہ کذاب) به وسیله فرماندهی{خالد بن ولید سیف اللہ } ازآن جایی که به قولی (هفتصد) صحابی از حافظان قرآن درآن معرکه به درجه شهادت نایل آمدند . زنگ یک خطر جدی در رابطه با فوت نظم و ترتیب سوره ها و آیه های قرآن به صدا در آمد، وصدای زنگ به گوش عمربن خطاب وزیر رسول خدا صلی اللہ علیہ و سلم ونخستین معاون جانشین رسول الله صلى الله عليه وسلم بحدی دلخراش و هراس برانگیز بود ، موجب شد که به سوی مسجد و به نزد خلیفه ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ بشتابد ، وبعد از یاد آوری خطر وفات جمعی از حافظان قرآن و. ..به گونه ی بسیار جدی و مصمم به ابوبکر پیشنهاد کرد که جمعی را مأمور نماید، تا آیه های قرآن که تا حال پراکنده بود ، بصورت کتاب منظم ومرتبی در آید و دیگر وفات حافظان قرآن، فوت نظم و ترتیب سوره ها و آیه های قرآن را تهدید نکند.
هرچند ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ درمرحله اول ازآن پیشنهاد به شدت تکان خورد وگفت { کیف نفعل مالم یفعله رسول الله ! چطور ماکاری بکنیم که رسول خدا آن را نکرده است !!؟، )
ولی عمربن خطاب رضی اللہ عنہ بر حسب معاونت ومسئوليتی که داشت این بار به اقامه یک دلیل اکتفا نکرده بلکه با بیان تفاوت های عصر پیامبر اسلام (ص) که از طرفی هنوز وحی قطع نشده و ممکن بود آیه های دیگر نسخ شوند و یا نزول آیات دیگری ، جمع کردن قرآن ممکن نبوده است و. …. آنقدر برهان اقامه نمود وبرخیر ونیکی این کار مخلصانه سوگندیاد کرد . در این زمینه هم حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ دستور دادن به زید بن ثابت رضی اللہ عنہ جوان بیست و دوساله وواجد قدرت کافی برای هرکارسختی ودرحین حال بسیار مؤدب و مطیع بزرگان صحابی بود.

بعد از موافقت زید بن ثابت ومدتی مشاوره وتأمل وتفكر در نحوه انجام دادن این عمل ، تحقیقات خود را زیر نظارت دقیق و دایمی ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ و تلاش بی وقفه معاونش عمربن خطاب وأصحاب مهاجر وأنصار ، و نهایت دقت و امانت و تحقیق عمیق زید بن ثابت موجب گردید که درمدت نزدیک به یک سال نسخه مورد اطمینان وقطعی از تمام آیه ها و سوره ها در کتابی به نام (مصحف) بصورت یک کتاب درآید. ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ خوشحال و مسرور ازاین کار ، کتاب را در محل امنی در صندوق محکمی به نام ( ربعه) گذاشت و نگهبانی  را مأمور امنیتی آن کرد و…بعد آن بنابه وصیت خلیفہ اول به حضرت عمر رضی اللہ عنہ رسید وقبل شهادت خلیفہ دوم بر حسب  وصیتش آن مصحف را به یکی از همسران پیامبر صلی الله عليه وسلم یعنی أم المؤمنين حفصه رسید .

مرحله سوم ؛ در دوره خلافت حضرت عثمان رضی اللہ عنہ وزیر نظر او وبزرگان أصحاب صورت گرفته است .
در اواخر سال بیست وچهار واوایل سال بیست وپنجم هجری، درحالی که فتوحات اسلامی به سرعت گسترش می یافت، ناگاه اختلاف شدیدی در شیوه تلاوت آیه های قرآن ظاهر گردید و. …بعد از شنیدن گزارش حضرت عثمان رضی اللہ عنہ بلافاصله أصحاب مهاجر وأنصار راجمع کرد و با نظارت دقیق خود وستاد دوازده نفری ، اقدام به نوشتن قرآن کریم کرد .بعد از نوشتن هشت مصحف وتطبيق آنها ورضایت کامل از شیوه کتابت آنها، مصحف ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ رابه ام المومنین حفصه اعاده داد ، ومصاحفی که به دیار وشهر ها فرستاد مورد استقبال عموم مسلمانان قرار گرفت.

قرآن کريم براي اولين بار در کجا به چاپ رسيد؟
چاپ مصحف ها نیز مانند کتابت آن ، در دوره های مختلف رو به کمال داشته است . نخستين بار در سال 1694 میلادی برابر با 1105 قمری به اهتمام “ابراهام انکلمانگ با مقدمه‌ای به زبان لاتین در هامبورگ منتشر شد . و اولین مصحفی که با خط عربی به چاپ رسید در سال 1113 هجری در شهر هامبورگ آلمان بود ، این مصحف هم اکنون درکتابخانه عربی درشهر قاهره مصر موجود است .و علت چاپ قرآن در هامبورگ آلمان وبندقیه، امری ظاهر و روشن است ، وجود چاپخانه در آن دو شهر ، و عدم وجود آن در کشورهای اسلامی . عده اى نيز بر اين باورند كه در سال ۱۵۰۳ / ۱۵۰۸ و يا در سال ۱۵۴۳ ميلادى نخستين قرآن به چاپ رسيد( صبحى صالح چاپ اولين قرآن را در سال ۱۵۳۰ ميلادى مى داند) .
ولی پس از چاپ ، مقامات کلیسا به معدوم کردن آن دستور دادن و….
سال 1200 هجری مطابق با 1785 میلادی،مولا عثمان در«پطرزبورگ‏»
روسیه،قرآن را چاپ کرد و این اولین چاپ اسلامی قرآن بود
به دنبال آن،از سال 1294 هجری مطابق با 1877 میلادی،ترکیه عثمانی‏به چاپ‏های مختلفی از قرآن دست زد که در نهایت زیبایی و استواری قرار داشت. ‎

بالاخره در سال هاى اخير، در زمينه چاپ قرآن اقدام بسيار جالبى در جهان اسلام انجام پذيرفت و در سال ۱۳۴۲ هجرى قمرى، مطابق با ۱۹۲۳ ميلادى، چاپ بسيار زيبا، دقيق و آراسته اى از قرآن زير نظر اساتيد دانشگاه الازهر مصر منتشر شد. نگارش و ضبط كلمات در اين مصحف مطابق قرائت «عاصم »به روايت «حفص» است، جهان اسلام اين مصحف را به عنوان نسخه معتبر قبول كرده است و هم اكنون در هر سال ميليون ها نسخه از اين مصحف به چاپ مى رسد.
در سال ۱۳۷۰ هجرى، مطابق با ،۱۹۵۰ كشور عراق نيزبه چاپ نفيسى از قرآن دست زد. همچنين قرآن ديگرى از خطاطان سورى به نام«عثمان طه» رواج يافت. اين قرآن در كشورهاى سوريه، عربستان، ايران، لبنان و ديگر كشورهاى اسلامى چاپ شد.از ويژگى هاى مهم اين چاپ؛ تنظيم آيات در صفحه، تقسيم منظم حزب ها و جزء هاى سی گانه قرآن است .

والسلام عليكم ورحمة الله
تهیه و تدوین ؛ عبدالله علی پور

منابع معتبر : قرآن شناسی م احمدیان ، صبحی صالح ، تاریخ قرآن ، بررسی تاریخ قصص قرآن

 

نمایش بیشتر

عبدالله علی پور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - نقده @ شغل : دعوتگر دینی و فعال اجتماعی - مدیر کانال تلگرامی @sozimihrab

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا