نظر قرآن چنددرباره ی همسری
اسلام اصولاً چند همسری را مذموم میداندقرآن جواز چند همسری را مشروط به رعایت عدالت کرد و رعایت عدالت را ناممکن خواند تا به تدریج زمینه محو چند همسری را ایجاد نماید. امّا به دلیل عدم پذیرش اجتماعی در صدر اسلام برای نفیِ کاملِ تعدد زوجات، اسلام آن را محدود نمود و در آیات
امروزه بر فقها و علمای دینی است که برای حذفِ تعدد زوجات یا محدود کردنِ آن به موارد بسیار خاص و ضروری اقدام نمایند.
چند همسری نهادی نیست که توسط اسلام ایجاد شده باشد و از این رو مورد پشتیبانی و یا تأکید اسلام قرار داشته باشد.
این امر در تقابل با نهادهایی همچون حج، نماز، زکات، جهاد و غیره قرار میگیرد که اساساً یا به صورت اولیه توسط اسلام ایجاد گردید و یا با تحول شدید ماهوی محتوایی کاملاً اسلامی یافت چند همسری نهادی بود که در جزیره العرب آن زمان کاملاً متداول بود.
علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگهای باستانی آن زمان همچون ایران و روم نیز چند همسری رواج داشت.
از آنجایی که هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده است، از سوی خداوند نازل میشود بنابراین شارع مقدس نمیتواند نسبت به آنچه که از پیش در آن جوامع وجود داشته است، بیتوجه باقی بماند؛ لذا شمار زوجات را که به گونه ای نامحدود بسط یافت، در ابتدا محدودیتی به اندازه ی چهار همسر بر آن وضع نمود.
بنابراین ملاحظه میشود که اسلام در خصوص چند همسری راهکار اصلاح تدریجی را در پیش گرفت.
باید در نظر داشت که نمونه ی این روند اصلاح طلبانه ی تدریجی را میتوان در زمینهی مبارزه ی دین آزادی طلب اسلام با نهاد برده داری سراغ گرفت ؛ از آنجا که در آن زمان بردهکردن بردگان قرار گرفت و به ویژه با برابر گشتن همه ی مؤمنان در هر مقام و منزلت اجتماعی و قرار گرفتن تقوا به عنوان تنها معیار برتری میان افراد، روندیتمامی این رویدادها در حالی اتفاق افتاد که هیچگاه در اسلام برده داری رسماً ممنوع اعلام نشد و تنها بر زشتیها داری در نظام اجتماعی عربستان به شدت ریشه دار بود هرگونه حرکت انقلابی دین اسلام در جهت نابودسازی فوری و ناگهانی این نهاد زشت میتوانست پیامدهای ناگواری داشته و واکنشهای منفی شدیدی را به دنبال داشته باشد ؛به همین دلیل، در اسلام تأکید بر آزاد ی آن تأکید میشد. تدریجی در جهت حذف برده داری آغاز شد که آثار مثبت آن را میتوان در چندین سده ی بعد مشاهده کرد که دیگر چیزی به نام برده داری در آنجا وجود نداشت.
چیزی که تمایل جدی اسلام را به الغاء بردگی ثابت مینماید این است که اگر برده ای فرار کرد، دولت و قوای انتظامی ابداً مسئول گرفتن و استرداد او به خواجه اش نیستند. همینطور اگر بنده ای به حقوق خواجه اش تجاوز کرد، دولت بنده را مجازات نمیکند، زیرا قانون و احکام اسلامی به هیچ وجه دولت را مکلف نکرده است که از حقوق خواجه در مقابل بنده حمایت کند.
به نظر میرسد که مسئله چند همسری نیز تا حد زیادی به نهاد برده داری شباهت داشت ؛ زیرا اسلام علی رغم میل خویش جهت حذف این نهاد، به خاطر ملاحظه ی وضعیت خاص اجتماعی آن روز عربستان از ممنوعیت ناگهانی آن که میتوانست پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد، خودداری ورزید. اما این مسئله چرا در خصوص نهاد چند همسری رخ نداد، همانگونه که برده داری به تدریج در طول تاریخ رنگ باخت و محو شد، جواب این سؤال به این واقعیت باز میگردد که مردان پدر سالار که این نهاد را به سود خویش تلقی میکردند در برخی جوامع علی رغم همخوانی آن با تحولات اجتماعی همچنان آن را محفوظ نگه داشتند.
درک این نکته و اقدام مقتضی جهت حذف نهاد چند همسری از لحاظ قانونی و یا محدود کردن شدید آن به موارد بسیار خاص و ضروری، چیزی است که بر عهده ی فقیهان، مجتهدان، قانونگذاران و در کل بر عهده ی نخبگان جامعه است.
با توجه به اینکه چند همسری حکم ضروری دین خداوند نیست و از چندین آیه ی قرآن کریم برمیآید که نهاد چند همسری دستکم مورد تشویق شارع مقدس قرار نداشته است و جواز این نهاد در اسلام تنها برای موارد خاص صادر شده است.
• سوره ی مبارکه نساء آیه ی شریفه 3 وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ – در آوريد و اگربيم آن داريد که به عدالت رفتار نکنيد تنها يک زن بگيريد يا هر چه مالک آن شويد اين راهی بهتر است تا مرتکب ستم نگرديد . اگر شما را بيم آن است که در کار يتيمان عدالت نورزيد ، از زنان هر چه شما را پسند افتد ، دو دو و سه سه و چهار چهار به نکاح
ضرورت و مصلحت اقدام جهت محو چند همسری از چند منبع ریشه میگیرد: نخست این که این نهاد موجب فروپاشی بسیاری از خانواده ها و عدم پایداری آنها میشود. دیگر اینکه وجود امکانقادها تا حد زیادی میتواند چهره ی زیبا و انسانی دین اسلام را در نظر غیر مسلمان مخدوش سازد و مانع از دریافت پیامهای والای این دین قانونی چند همسری موجبات عدم اطمینان و آرامش روانی زنان را موجب میگردد و همیشه آنان را در این آشفتگی باقی میدارد که هر زمان ممکن است با هوویی روبهرو شوند. و دلیل دیگر به پیامدهای منفی بین المللی وجود نهاد چند همسری درت از لحاظ تمکن و اجرای عدالت ایجاب مینماید برقرار نمودن مساوات و برابری مابین زنان و عدم تبعیض بین آنها است. اگرچه بعضی از آنها کم سال تر و بعضی دیگر مسن تر و یا این که برخی زیباروی بوده و بعضی دیگر از وجاهت کامل محروم باشند تا به آن اند جوامع اسلامی باز میگردد که مورد انتقاد واقع میشوند؛ از این نظر که به حقوق زنان به اندازه ای کافی توجه نمیشود و… در واقع این قبیل انتآسمانی به مخاطبان غیر مسلمان گردد. با بررسی و تأمل در قرآن کریم ـ آیه ی سوم سوره ی نساء ـ در مییابیم که اسلام نکاح متعدد را به شرط عدالت و در مواقع ضرورت اجازه داده است و در واقع مهمترین موضوعی که اساس تعدد زوجات را در صورت استطاعازه که مقدور شخص باشد باید در اجرای این مساوات بکوشد و عدالت واقعی و حقیقی را ما بین آنها برقرار نماید و نکته ای که در اینجا قابل توجه است این است که با وجود جدّیت و کوشش تامی که انسان در این موضوع انجام بدهد باز هم قلباً نمیتواند مودت و دوستی بین زنان را که امری است قلبی یکسان قرار دهد.
و به سبب همین امر طبیعی است که خداوند در آیه ی شریفه ی 129 از سوره نساء عدالت مردان را ناشدنی و محال میداند و در واقع اجرای چنین عدالتی از عهده ی اشخاص خارج است و مردان را از چند همسری منع مینماید.
وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَميلُوا کُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ وَ إِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحيماً
و شما هر چند هم که حرص بورزید هرگز نمی توانیدچند همسری دارد ؛ آیه ی 51 سوره ی احزاب بیانگر این نکته است. تُرْجِي مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ ذَلِكَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ وَيَرْضَيْنَ بِمَا آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا نوبت هر كد میان زن ها ( در میل باطنی ) عدالت کنید ، پس ( حد اقل در وظایف ظاهری ) یکسره از یکی از آنها روی نگردانید تا او را همانند زنی بلاتکلیف رها نمایید. و اگر صلح و سازش کنید و تقوا ورزید مسلّما خداوند همواره آمرزنده و مهربان است .
همچنین آیهی 128 و 130 همین سوره نیز حکایت از مشکلات ام از آن زنها را كه مىخواهى به تاخير انداز و هر كدام را كه مىخواهى پيش خود جاى ده و بر تو باكى نيست كه هر كدام را كه ترك كردهاى [دوباره] طلب كنى اين نزديكتر است براى اينكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگىشان به آنچه به آنان دادهاى خشنود گردند و آنچه در دلهاى شماستخدا مىداند و خدا همواره داناى بردبار است.
در این آیات سخن از نشوز مرد به میان آمده و حذف زن را از بدسلوکی او نشان داده است و خدایی که طلاق را مبغوضترین چیز میداند، اجازه میدهد مردان چند همسره، همسران خود را رها سازند تا خداوند از سعه ی خود بینیازشان کند، و این همه درباره ی زوجات متعدد است. گذشته از این، موضوع تعدد زوجات، ناظر به امور انجام شده ی پیش از اسلام است.
آیه ی سوم سوره ی نساء، سنت جاهلی را تعدیل میکند ولی آیه ی 129 از همین سوره درصدد برآمده تا این سنت را از جامعه ی تازه متحول بردارد و به آنان بفهماند: یک مرد، یک دل و یک محبوب.
لازم به ذکر است که امضای یک سنت مباح، از روی مصالحی که مورد نظر شارع بوده غیر از حکم تکلیفی آن است؛ پس اصل در ازدواج، تک همسری است.
دین مبین اسلام تلاش میکند زوجین راعلیرغم مشکلات، به زندگی مودت آمیز و عاشقانه دعوت کند ولی در مواردی ضروری و جایی که برای شوهر توان زندگی تک همسری وجود نداشرد میتواند علاوه بر همسر خود با زن یا زنان دیگری، صرفاً به قصد بهره دهی به آنان، ازدواج کند و همانطور که بیان شد این موارد فقط در مواقع ضروری استته باشد، راهی گشوده است و اجازه میدهد همسر دوم اختیار کند.
همچنین در جامعه ای که تعداد زنان بیشتر از مردان ی فقه معاصر مبنی بر پویایی و انطباق با شرایط و مقتضیات روز بوده است، این نهاد نامطلوب بر جای مانده از دوران پیش از اسلام را نیز محو سازند یا اینکه به گونهای آن را محدود سازند و تصمیمگیری در این خصوص به دادگاهی به راستی صلا
همه ی موارد یاد شده و بسیاری از استدلالهای دیگر، فقها و قانونگذاران حیتدار سپرده شود که بتواند شباشد، م. نظام اسلامی را ملزم میسازد که به بازاندیشی درباره ی نهاد چند همسری بپردازند و همانطور که ادعای همیشگرایط دشوار عدالت را در فرد خواهان ازدواج مجدد به دلایل ضروری، در وی احراز نماید.
گردآوری :گروه خانواده خوشبخت تبیان زنجان
زن در اسلام برگرفته و تلخیص از کتاب نظام حقوق
ارسالی : سه ه وز حیردی
