اصول

چند همسری در اسلام؛ ضرورت ها، آسیب ها و پیچیدگی ها(۲-۲)

نقش اسلام در چند همسری 

اسلام نه چند همسری را اختراع کرد (زیرا قرن ها پیش از اسلام در جهان وجود داشت) و نه آن را نسخ کرد زیرا از نظر اسلام برای اجتماع مشکلاتی پیش می آید که راه چاره آنها منحصر به تعدد زوجات است ولی اسلام رسماً تعدد زوجات را اصلاح کرد .

۱ـ محدودیت : اولین اصلاحی که اسلام به عمل آورد این بود که آن را محدود کرد قبل از اسلام تعدد زوجات نا محدود بود یک نفر به تنهایی می توانست صدها زن داشته باشد . اصولاً اسلام چند همسری را مزموم می داند اما به دلیل عدم پذیرش اجتماعی در صدر اسلام آن را محدود نمود .

چند همسری نهادی نیست که توسط اسلام ایجاد شده باشد و از این رو مورد پشتیبانی و تأکید اسلام قرار داشته باشد . این امر در تقابل با نهادهایی همچون حج ـ نماز ـ زکات و جهاد و غیره قرار می گیرد که اساساً به صورت اولیه توسط اسلام ایجاد گردید و یا با تحویل شدید ماهوی محتوایی کاملاً اسلامی یافت چند همسری نهادی بود که در جزیره العرب آن زمان کاملاً متداول بود . علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ های باستانی آن زمان هم چون ایران و مردم نیز چند همسری رواج داشت . از آنجایی که هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده است از سوی خداوند نازل می شود بنابراین شارع مقدس نمی تواند نسبت به آن که از پیش در آن جوامع وجود داشته است بی توجه باقی بماند لذا شمار زوجات را که به گونه ای نا محدود بسط یافت در ابتدا محدودیتی به اندازه چهار همسر بر آن وضع نمود بنابراین ملاحظه می شود که اسلام در خصوص چند همسری راهکار اصلاح تدریجی را در پیش گرفت .[۵]

۲ـ عدالت : اصلاح دیگری که اسلام به عمل آورد این بود که عدالت را شرط کرد و اجازه نداد به هیچ وجه تبعیضی میان زنان یا میان فرزندان آنها صورت بگیرد . قرآن کریم در کمال صراحت فرمود : فان خفتم الاتعدلوا فواحده اگر بیم دارید که عدالت نکنید (یعنی اگر به خود اطمینان ندارید که با عدالت رفتار کنید) پس به یکی اکتفا کنید . در دنیای قبل از اسلام اصل عدالت به هیچ وجه رعایت نمی شد، نه میان خود زنان و نه میان فرزندان آنها . در ایران ساسانی رسم تعدد زوجات شایع بود و میان زنان و همچنین میان فرزندان آنها تبعیض قائل می شدند . یک یا چند زن، زنان ممتاز (پادشاه زن) خوانده می شدند و از حقوق کامل برخوردار بودند . سایر زنان به عنوان «چاکر زن» و غیره خوانده می شدند و مزایای قانونی کمتری داشتند اسلام هم این رسوم و عدالت را منسوخ کرد و اجازه نداد که برای یک زن یا فرزندان او امتیازات قانونی کمتری قائل گردند . بهر حال اصلاح دومی که اسلام در تعدد زوجات انجام داد این بود که تبعیض را چه در میان زنان و چه در میان فرزندان ملغی ساخت .

در آیات قرآن جواز چند همسری را مشروط به رعایت عدالت کرد و رعایت عدالت را ناممکن خواند .

در آیه ۱۲۹ سوره نساء می فرماید هرگز نمی توانید میان زنان عدالت ورزید هرچند بسیار مشتاق این کار باشید . پس بکوشید که تمامی میل و رغبت شما به سوی یکی از زنانتان معطوف نشود که دیگری را به صورت بلاتکلیف و رها شده درآورید .

آیت الله صانعی در این خصوص می گوید : اجرای عدالت بین زنان یک مرد یکی از شرایط اصلی قرآن برای چند همسری مردان در عمل به تقریب ناممکن است و در نتیجه اسلام به تک همسری گرایش دارد .

استاد مطهری می نویسد : «اسلام برای شرط عدالت، آنقدر اهمیت قائل است که حتی اجازه نمی دهد مرد و زن دوم، در عین عقد توافق کنند که زن دوم در شرایط نامساوی با زن اول زندگی کند یعنی از نظر اسلام رعایت عدالت تکلیفی است که مرد نمی تواند با قرار قبلی با زن، خود را از زیر بار مسئولیت آن خارج کند» .

فلسفه ازدواج های پیامبر :

یکی از مسلّمات تاریخی که روایات متواتر و قطعی بلکه آیات بر آن گواهی می دهد ازدواج های متعدد پیامبر (ص) است . با پذیرش این حقیقت مسلّم تاریخی پرسش اساسی و مهم درباره فلسفه این ازدواج هاست . این که سرّ تعدد زوجات نبی اعظم چیست ؟ پرسشی است که از سال ها پیش مورد توجه عده ای از مورخان و اندیشمندان قرار گرفته است . نکات اساسی در چند همسری خاتم الانبیاء وجود دارد که به تشریح آن می پردازیم :

۱ـ محمد امین در جوانی و پیش از بعثت، تا ده سال پس از آن تنها یک ازدواج داشته، ربع قرن را با همان همسر زیسته است .

۲ـ تعدد ازدواج مربوط به پس از هجرت و تشکیل حکومت اسلامی، و هنگامی که اسلام بیش از هر زمان نیازمند پیوندهای عمیق سیاسی و اجتماعی است .

۳ـ میان اعراب بویژه جزیره العرب پیوندهای قبیلگی از مهم ترین عوامل ثبات و تأمین امنیت در عرصه مبارزه و هماوردهای اجتماعی است . بویژه آنجا که بتوان با قبیله ای (که سابقه درگیری و جنگ و اختلاف حاکم بوده است) پیوند برقرار کرد در ازدواج های رسول خدا (ص) این حقیقت به خوبی مشهود است . ایشان با استفاده از این رسم متعارف و پسندیده میان اعراب، توانست به تألیف قلوب آنها امیدوار باشد و نه تنها از دشمن آنها بکاهد بلکه آنها را به دوستانی مورد اعتماد تبدیل کند .

۴ـ بیشتر همسران پیامبر، زنان شهدا و بی سرپرست و مصیبت زده و شوهر از دست داده در نبرد با مسلمانان بودند که رها کردن آنها به حال فرد امری غیر انسانی و چه بسا ناجوانمردانه بود اما ازدواج با برترین انسان می توانست گذشته از تسکینی درد و آلام بهترین نقطه ارزشمند و افتخار آمیز برای آنان باشد .

۵ـ این حقیقت و نکته تاریخی را نیز نباید فراموش کرد که در مکه، مشرکان قریش در آغاز بعثت و دعوت، به پیامبر پیشنهاد و تزویج و به همسر درآوردن دختران خود را داده بودند، مشروط به اینکه پیامبر رحمت از دعوت خود دست شویند و اما رسول خدا تمامی پیشنهادها را به چیزی نگرفت و در مسیر رشد کلمه الله و ابلاغ رسالت، تمامی ناملایمات و سختی ها را بر خود هموار کرد .

۶ـ زندگی پیامبر با این تعداد از زنان که هرکدام متعلق به یک خانواده و یک آداب و رسوم بوده هرکدام در سنی خاص و از جهت جمال متفاوت بودند و با توجه به حسادت و رشکی که به طور طبیعی در میان زنان وجود دارد از عظمت روحی و خلق عظیم آن دردانه خلقت خبر می دهد که چگونه با همه آنها به رغم تفاوت و تنوع شخصیتی، به عدالت رفتار می کند و حقوق هر یک را به نحو احسن ادا می کند به گونه ای که در تاریخ نشانه ای از اعتراض از این جهت دیده نمی شود .

اکثر زنان پیغمبر بیوه و بزرگسال بودند و غالباً از شوهران سابق خود فرزندانی داشتند تنها دوشیزه ای که پیغمبر اکرم با او ازدواج کرد عایشه بود، عایشه به همین جهت همیشه تفاخر می کرد . رسول اکرم (ص) منتهای عدالت را درباره همه آنها رعایت می کرد و هیچ گونه تبعیضی میان آنها قائل نبود . عروه بن زبیر خواهرزاده عایشه است درباره طرز رفتار پیغمبر اکرم (ص) با زنان خود از خاله خویش عایشه سؤالاتی کرده است عایشه گفت : رسم پیغمبر این بود که هیچ یک از ما را بر دیگری ترجیح نمی داد با همه به عدالت و تساوی کامل رفتار می کرد . کمتر روزی اتفاق می افتاد که به همه زنان خود سر نزند و احوالپرسی و تفقد نکند . رسول اکرم حتی در بیماری که منجر به فوت ایشان شد که توانایی حرکت نداشت عدالت را در کمال دقت اجرا کرد برای اینکه عدالت و نوبت را رعایت کرده باشد، هر روز بسترش را از اتاقی به اتاق دیگر منتقل می کردند تا آن که یک روز همه را جمع کرد و اجازه خواست در یک اتاق بماند و همه اجازه دادند در خانه عایشه بماند .

حقایق تاریخی و مستندات برگرفته از سیره شاهداست که تعدد ازدواج پیامبر، ریشه در ایثار، خلق عظیم و فرمانبرداری آن وجود بزرگ از دستورهای الهی، همواره با خودگرایی، آگاهی و سیاستمداری حضرت از یک سو و عدالت مثل زدنی ایشان از سوی دیگر دارد . هرگز انسان های عافیت طلب که در اندیشه زندگی راحت و آسوده می باشند و به آرمان ها و اهداف والای انسانی و الهی نمی اندیشند آمادگی این قبیل تکالیف سخت و طاقت فرسا و جانکاه را نخواهند داشت .

نتیجه گیری :

در مجموع بجث ها و نظرات دیدیم که وقتی سخن از چند همسری بویژه با واژه اسلامی آن و «تعدد زوجات» پیش می آید همه نگاه ها به شرق جهان و جهان اسلام معطوف می شود و با نگاهی جامع به مسئله چند همسری و آسیب ها و علل و شرایط ایجاد چند همسری و نظر اسلام درباره آن که تعدد زوجات ناشی از ضرورت های فردی و اجتماعی است ، از نظر اخلاق اسلامی طبیعت حقوق و حدودی دارد و آن حقوق و حدود را باید شناخت . طبیعت، در اثر دو چیز طغیان می کند و آرامش را بهم می زند یکی در اثر محرومیت و دیگر در اثر آزادی کامل دادن و برداشتن هم قیود و حدود از مقابل او .

همه موارد و معایبی و آسیب هایی که در مورد چند همسری ذکر گردید معلول طبیعت تعدد زوجات نیست بیشتر معلول طرز اجراء آن است اکثر ناراحتیها ناشی از طرز رفتار وحشیانه ای است که مردان در اجراء این قانون بکار می برند . قانون تعدد زوجات یک راه حل مترقیانه ناشی از یک دید اجتماعی وسیعی است . حتماً اجرا کنندگان آن نیز باید در سطح عالیتری فکر کنند و از یک تربیت عالی اسلامی برخوردار باشند . استاد مطهری در این باره می نویسد : اگر عدد زنان نیازمند به مردان نیازمند فزونی داشته باشد منع تعدد زوجات خیانت به بشریت است زیرا تنها پایمال کردن حقوق زن در میان نیست …بحرانی که از این راه عارض این اجتماع می شود از هر بحران دیگر خطرناکتر است .[۶]

اما اگر مجموعه آیات قرآن و مجموعه سیره نبوی (ص) و شرایط اجتماعی و تاریخی آن زمان را در نظر بگیریم آنچه از اسلام قابل استنباط است تک همسری است نه چند همسری آنچه خداوند می پسندد و می توان از آن دفاع کرد تک همسری است از آیات قرآن آیات ۱۲۸و۱۳۰ سوره نساء و ۵۱ سوره احزاب چند همسری را به عدالت مقید کرده است و فرموده شما هرگز نمی توانید عدالت را رعایت کنید اگر مجموعه این آیات را کنار هم بگذاریم به نظر می رسد اصل، تک همسری است نه چند همسری .

به گزارش پارسینه، نمی توان باور کرد که یک انسان و یک مرد هر چقدر هم متعالی باشد بین دو همسرش بخصوص اگر موقعیت متفاوت داشته باشند سن و سال های متفاوت داشته باشند ظاهر و زیبایی متفاوت داشته باشند، بتواند عدالت قلبی و عاطفی را رعایت کرد در واقع عدالت عاطفی و قلبی به معنای دوست داشتن مساوی از اساس امکان پذیر نیست .

پیشنهادات :

ـ با توجه به تصویب چند همسری در قانون ایران بهتر است فرهنگ چند همسری را برای خانواده های ایرانی توضیح داد و تشریح کرد .

ـ از طریق رسانه های عمومی « رادیو، تلویزیون، روزنامه، ……» می توان مفهوم صحیح چند همسری را به مردان و زنان آموزش داد .

ـ با توجه به اینکه دین اسلام تک همسری را محور قرار داده است بهتر است مفهوم تک همسری را به خصوص برای مردان توضیح داد تا از یک سری اشتباهات بیرون آیند .

ـ بحث عدالت در بین همسران یکی از مهمترین عوامل موجود در بحث چند همسری است . با اطلاع رسانی درست می توانیم افراد را آگاه سازیم که عدالت برقرار کردن بسیار کار دشواری است .

ـ از طریق دادگاههای خانواده به طرق مختلف می توان مردم و زوجها را از آمار طلاق به علت چند همسری آگاه ساخت .

ـ با اطلاع رسانی درست و به موقع می توان جلوی چند همسری های نادرست و نابجا را گرفت .

ـ درباره ازدواج درست می شود از مقاطع تحصیلی آغاز کرد و تعلیم داد که ازدواج درست و عدالت برقرار کردن و ….. به چه معنا است و چگونه می شود یک ازدواج موفق داشت .

ـ افرادی که فکر می کنند چند همسری را اسلام رواج داده است می توان از اشتباه درآورد و فلسفه تک همسری در اسلام و نظر اسلام و پیامبر (ص) را در این باره به آنان توضیح داد .

ـ دولت می تواند با ایجاد مراکز مشاوره ارزان قیمت و قابل دسترس سطح آگاهی مردم را نسبت به آسیب های چند همسری بالا ببرد .

ـ تلاش و سعی دولت باید بر اساس بالا بردن سطح آگاهی های مردم نسبت به ازدواج درست و صحیح باشد .

نویسنده :  آذردخت داوری
منابع :

تاریخ تمدن ویل دورانت ، ج اول، ص۶۱

علامه طباطبایی، تعدد زوجات در اسلام، ص۴۲

حقوق زنان، ش ۲۴، ص ۲۰ ـ نشریه حورا

فرامرز رفیع پور . آناتومی جامعه یا سنه الله : مقدمه ای بر جامعه شناسی کاربردی . تهران : انتشارات کاوه، ۱۳۷۷ .

مولاوردی، شهین دخت : لایحه ای علیه خانواده، روزنامه ی کارگزاران، مورخ دوم شهریور هزار و سیصد و هشتاد و هفت خورشیدی، ص ۱۴

ـ ریترز، جورج، ۱۳۷۴، نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی

ـ فکوهی، ناصر، ۱۳۸۵، پاره های انسان شناسی، تهران، نشرنی

ـ شادی طلب، ژاله، ۱۳۷۵، دیدگاه مردان روستایی نسبت به کار زنان، نامه علوم اجتماعی، شماره ۸

ـ فوکوه، میشل، ۱۳۸۴، اراده به دانستن، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشرنی

ـ رفعت جاه، مریم، ۱۳۸۳، زنان و باز تعریف هویت اجتماعی، کجله جامعه شناسی ایران، دوره پنجم، شماره ۲

ـ عباسی، محمد جلال، عسکری ندوشن، عباس، ۱۳۸۴، تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران، نامه علوم اجتماعی، شماره ۲۵

ـ میرزایی، ۱۳۸۰، طرحی از مسایل اجتماعی با تأکید بر مسئله طلاق و روند تغییرات آن در ایران، نامه انجمن جامعه شناسی ایران، شماره ۴

ـ www.bashga.net ، سبحانی، نقی، ۱۳۸۲، بازنگری وضعیت کودکان خیابانی در جهان در حال توسعه

ـ www.artJofJmusic.net گودرزی، محسن، ۱۳۸۵، کتابی برای چگونه دیدن، روزنامه اعتماد ملی، صفحه ۱۰ .اندیشه

– Judith A.LEWIS, 1993,Farewell to motherhood and apple pie: Families in the postmodern era, the family journal: 1:337.

ـ افرازی ـ شهلا ـ جامعه شناسی خانواده ـ انتشارات روشنگران و مطالعات زنان ص ۱۰ ـ ۱۳۷۶

ـ آنتونی گیدنز ـ جامعه شناسی ـ ترجمه : منوچهر صبوری ـ ۱۳۸۶ ـ نشرنی

ـ نظام حقوق زن در اسلام ـ شهید مرتضی مطهری ـ ۱۳۷۴ ـ نشر صدرا

ـ ساختار حقوقی نظام خانواده در ایران ـ مهر انگیز کار ـ ۱۳۷۸ ـ نشر روشنگران و مطالعات زنان 

[۱] رفیع پور ـ فرامرز ـ آناتومی جامعه یا سنته الله : مقدمه ای بر جامعه شناسی کاربردی . تهران ـ انتشارات کاوه . ۱۳۷۷

[۲] دکتر موتابی ـ فرشته ـ عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

[۳] http:/www.aftabnews.ir/vd cawon490n60.html

[۴] http://www.aftabnews.ir/vdcawon490n60.html

[۵] نشریه حقوق زنان ـ ش ۲۴ ـ ص ۲۰

[۶] نظام حقوق زن در اسلام ـ شهید مطهری

از طريق
آذردخت داوری
منبع
سوزی میحراب
نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا