چگونه از ماه رمضان بهره برده و آن را با ایمان و آرزوی اجر و پاداش روزه بگیریم؟!
رأفت صلاح
سپاس و ستایش لایق خداست و درود و سلام بر روان پاک و مطهر پیامبر و یاران و دوستدارانش.
خداوند متعال بوسیله واجب نمودن روزه ماه رمضان ما را مفتخر و مورد امتنان خود قرارداده است ، ماه رمضان ماهی بزرگ و کریم و لبریز از رحمت و مهربانی خدا و موسم طاعت و عبادت و چند برابر شدن اجر و ثواب ها، ماه گشوده شدن درهای خیر و نیکی برای جویندگان کارهای خیر و خداپسندانه،ماه هدایت و جداشدن حق از باطل بوسیله قرآن آن کتاب هدایت گر و معجزه جاودان ،”شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدًی للناس و بینات من الهدی و الفرقان” ماه سراسر مغفرت و آمرزش گناهان و آزادی از عذاب دوزخ.
در کتاب صحیح بخاری و مسلم که به صحیحین مشهوراندبه نقل از ابو هریره رضی الله عنه روایت شده که پیامبر(ص)فرموده: “وقتی ماه رمضان فرا رسید،درهای بهشت باز شده و درهای جهنم بسته خواهند گشت، شیاطین متمرد به زنجیرکشیده و بند می شوند.
باز در همان دو منبع از ابوهریره آمده که رسول الله (ص)فرمود: ” کل عمل ابن آدم له الا الصوم فأنه لی واناجزى به “. تمام اعمال انسان برای خودش است جز روزه ، روزه برای من است و خودم اجر و پاداش آن را می دهم . ” فأذاکان یوم صوم احدکم فلا یرفث ولایصخب ،فأن سابه احد أوقاتله فلیقل أنی صائم،والذی نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم اطیب عند الله من ریح المسک، للصائم فرحتان یفرحهما” : اذا افطر فرح بفطره ، واذا لقی ربه فرح بصومه،یعنی: وقتی یکی از شما روزه است از آمیزش خودداری کند و نباید بد دهانی کرده ودشنام دهد ، و برسر دیگران داد بکشد ،اگر کسی هم او را دشنام داد و یا درگیر شد، در جوابش بگوید “من روزه هستم” قسم به ذات کسی که جانم در دست اوست بوی بدی که از دهان روزه دار بیرون می آید نزد خدا از بوی عطر و مسک لذیذ تر و خوش بو تر است.
برای روزه دار دو موقع بسیار شادی بخش است ، وقتی که افطار می کند و هنگام ملاقات با پروردگارش .
باز از سهل بن سعد روایت است که پیامبر فرمودند:ان للجنه بابا یقال له “الرّیان” یقال یوم القیامه أین الصائمون؟ فأذا دخل آخرهم أغلق ذالک الباب”
بهشت دری دارد بنام” الرّیان” مخصوص ورود روزه داران است ، در روز قیامت ندا می دهند و می گویند:روزه داران کجا یند؟.(تا بیایند از این در وارد بهشت شوند) وقتی آخرین نفر از آنان از این در واردشد آن را می بندند.
امام احمد در کتاب مسندخود از ابوهریره روایت نموده که پیامبر (ص) گفت:”درماه رمضان پنج ویژگی به امت من داده شده که به هیچ یک از امت های قبل داده نشده است :
✅ — بوی دهن روزه دار نزد خدا از بوی عطر و مسک، لذیذتراست.!
✅–فرشتگان تا دم افطار برای روزه دار طلب آمرزش گناهان می کنند.
✅–خداوند هر روز بهشت را تزئین می نماید ومی فرماید :” نزدیک است بندگان صالح من از رنج و محنت ها نجات یابند و مهمان تو شوند.
✅–در ایام ماه رمضان شیاطین سرکش به زنجیر و بند کشیده شده و مانند روزهای قبل قدرت وسوسه و فریب کاری را ندارند.
✅– در آخرین شب رمضان مورد عفو و مغفرت واقع می شوند…
پرسیدند: ای رسول الله آیا آن شب لیله القدر است؟ فرمودند: خیر ، لکن کارگر وقتی کارش را تمام کرد مزد خود را می گیرد.
✅–ازابوهریره روایت شده که پیامبر فرمود:من صام رمضان ایماناً و احتساباً غفر له ماتقدم من ذنبه و ما تأخّر”
یعنی:هرکس ماه رمضان را با ایمان کامل و امید و انتظار اجر و ثواب روزه بگیرد گناهان گذشته و آ ینده اش بخشوده می شوند.
یعنی گناهانی که قبل از ماه رمضان مرتکب گشته بشرط اینکه مربوط به حقوق بندگان خدا نباشند و نیز گناهانی که در این ماه گاها دچار گشته چون در توبه دروازه این ما ه باز است اهل روزه بیشتر به خودمی آیند و توبه یشان پذیرفته می شود مادامی که بندگان خدا باداشتن ایمان و یقین قلبی وخشنودی از واجب بودن روزه آن را گرفته و نسبت به کسب اجر و ثواب نزد خدا تردید و شک نداشته باشند.
بدون تردید هر مسلمانی در این ماه با ایمان و یقین و به هدف دریافت ثواب و پاداش از خدا برگرفتن روزه حریص می باشد و این مهم بدون تبعیت و التزام به منش و روش پیامبر و یاران بزرگوار او بدست نخواهد آمد.
لذا بند ه چند ی از آداب روزه را بشرح زیر جمع آوری نموده که ان شا ء الله مورد استفاده خواهران و برادران واقع گردد و با التزام به این آداب به هدف و مقصود خود از روزه داری نایل آیند.
اول : آداب واجبات روزه :
۱✍️ فرد روزه دار باید تمامی عبادات واجب اعم از گفتاری و فعلی که خداوند بر او واجب نموده که مهم ترین آنها نماز می باشد به وقت خود و ضمن رعایت تمامی ارکان و شرایط آن و حتی الامکان بصورت جماعت در مسجد انجام دهد.
۲✍️باید از تمامی چیزهای که خدا و پیامبرش (ص)حرام نموده پرهیز و دوری نماید، اعم از گفتاری و رفتاری مانند دروغ گفتن، غیبت دیگران،سخن چینی و فتنه افکنی بین مردم وباید از گواهی و شهادت دروغ و عمل به آن اجتناب نموده ،چشمان خود را در مقابل نامحرم پایین آورد و عورت خود را از لوث گناه محفوظ دارد،همچنین باید در این ماه از گوش دادن به آلات لهو و ترانه های مبتذل با همه انواع آن خودداری کند.
از جابر(رض)روایت شده که گفت:وقتی روزه هستی باید تمامی اعضای شما یعنی گوشت از شنیدن حرام ، زبانت از دروغ و چشمت از نگاه حرام روزه باشند، همسایه ات را نیازاری،انسان فوق العاده با وقار و متین بوده و نباید آن روزی که روزه دار هستی با روز ی که روزه نبوده ای یکی باشند “.
️۳. فراگیری احکام روزه: برای اینکه مسلمان از روی ناآگاهی چیزی انجام ندهد که موجب ابطال روزه اش گردد چنانچه چیزی ندانست باید در زمینه احکام روزه از عالمان دینی سوال نماید
۴.✍️.زکات فطر :که خداوند آن را در ماه رمضان از خوراک انسانها اعم از گندم ،خرما، جو،برنج وغیره فرض کرده باید به فقرا ونیازمندان داده شود.
و حکمت آن هم نیکی واحسان در حق مستمندان و همدردی با فقرا، و نیز پاکیزگی روزه از نواقصی که گاها برایش پیش آمده و ابراز شکر و سپاس برای خداوند بخاطر اتمام روزه ماه رمضان و قیام و عبادات در این ماه می باشد .
دوم : سنّت ها ی روزه:
۱.✍️ استقبال از این ماه باید بصورتی باشدکه نیت کنی باکمال ایمان وامید به کسب ثواب آن را روزه گرفته وتصمیم جدی برای انجام اعمال نیک و بدست آوردن زاد وتوشه زیاد صفحه تازه ای از پرونده اعمال خود باز نمائید؛ زیرا هرکس به این ماه رسیده باشد اما کاری نکرده که گناهانش بخشوده شود ، در واقع بازنده و اهل خسران است.!!
✍️۲.سنت است هنگام دیدن هلال ماه رمضان این دعارا بخوانید: الّلهمّ اهله علینا بالأمن والأیمان والسلامه والأسلام، ربی و ربک اللّه هلال رشد و خیر” روایت از ترمذی.
یعنی :خدایا ماه را همراه با أمنیت و ایمان و سلامتی و عزت و مسلمانی بر ما نو بگردان، ای ماه، پرودگار من و تو یکی ست ، تو ماهی سرشار از ترقی و خیر و برکت هستید!
۳.✍️به تاخیرانداختن سحری ، برای اینکه سحری خوردن شما یک عبادت بحساب آید آن را به نیت امتثال امر خدا و پیروی و تبعیت از پیامبر (ص) و به منظور توان بر ادامه روزه داری انجام دهید ،تا در برابر آن اجر و پاداش داشته باشید،!
۴.شتاب کردن در افطار و بازکردن روزه:
سنت است موقع اذان مغرب فورا رزه را بوسیله خرما و یا چند جرعه آب افطار کنید .
۵٫دعاکردن هنگام افطار و در طول روز ، چون در این اوقات دعا مستجاب می شود، در سنن ابن ماجه آمده که پیامبر(ص)فرموده:ان للصائم عندفطره دعوه لا ترد “.همانا برای روزه دار در وقت افطار، دعای هست که مردود نخواهد شد.
همچنین درحدیث آمده است که پیامبر (ص) هنگام افطار می فرمود:ذهب الظمأ،وابتلت العروق ،وثبت الأجر أن شاء الله “.رواه ابو داود وألالبانی صححه.
یعنی : تشنگی رفع شد و رگ های بدن ترگردید و ان شاالله اجر و پاداش آن هم ثبت می شود.
این دعاهم می خواندند” اللّهم لک صمت وبک آمنت وعلی رزقک افطرت :الهی برای تو روزه بودم و به تو ایمان دارم و بارزق تو روزه ام را افطار می کنم..البانی این حدیث را ضعیف دانسته است.
۶٫قیام و شب زنده داری در ماه رمضان یا نماز “تراویح” یک سنت مؤکده می باشد و سنت است با جماعت خوانده شود، نماز شب در این ماه دارای فضیلت ویژه ای است؛چرا که پیامبر در مورد آن فرموده اند: من قام رمضان ایمانا و احتسابا غفرله ماتقدّم من ذنبه و ما تأخّر”
هر کس باکمال ایمان و امید به پاداش از طرف خدا ماه رمضان را به پادارد و شب زنده داری کند، گناهان گذشته و آینده اش بخشوده می شوند.
نماز تراویح یازده رکعت است ،سلف صالح آن را خیلی طول می دادند و دویست آیه از قرآن را در یک رکعت تلاوت می کردند، حتی بعضی وقت ها بر اثر طولانی بودن نماز خسته شده و به عصایشان تکیه می دادند ، باید نماز شب و یا تراویح بصورت آرام و آهسته و بدون عجله و شتاب خوانده شود و کسانی که پشت سر امام هستند باید صبر و حوصله داشته و تا زمانی که امام جماعت نماز وتر ر اتمام نکرده نباید جدا شوند تا اجر و پاداش نماز قیام اللیل را کسب نمایند.
خانم ها هم می توانند برای شرکت در نماز تراویح به مسجد بروند و از لحاظ شرعی مانعی ندارد.
۷.بجا آوردن عُمره :ابن عباس روایت است که پیامبر(ص)فرمود:”عمره فی رمضان تعدل حجه”.— رواه ابن ماجه— بجا آوردن یک عمره در ماه رمضان برابر است با انجام یک حج تمتع.
۸.عدم اسراف در خوردن و آشامیدن،باید بدانیم یکی از حکمت های روزه داری استراحت دادن به معده است ،زیرا انسان هیچ ظرفی را پرنکرده که ازپر کردن شکمش بدترباشد، وقتی در اول شب خود را سیر نموده دیگر بخاطر زیاد خوردن هدف خود را از روزه داری که هما نا تمرین بر قناعت وتحمل گرسنگی است از دست خواهید داد!.
۹.نباید این ماه روزه داری را ماه خوابیدن و سستی وتنبلی انگاشت، بلکه آن را فرصت تمرین برصبر وتحمل و زحمت دانست وخود را مسلح به سلاح و نیروی اراده و مبارزه نموده و نشاط و فعالیت بیشتر داشته باشیم.
۱۰. استفاده از سواک در روز:
پیامبر(ص)درحالیکه روزه بود سواک را بکار می بردند.(البته از لحاظ فقهی نباید بعد از ظهر از آن استفاده کرد)
۱۱. زیاد تلاوت کردن قرآن،خواندن اذکار،دعا،نماز و صدقه دادن: امام بخاری از ابن عباس روایت نموده که پیامبر(ص) بویژه در ماه رمضان سخاوتنمد ترین مردم بودند.
جبرئیل در همه شب های رمَضان برای تعلیم و مرور قرآن پیش ایشان می آمد پیامبر را در حال صدقه دادن می دیدند که برای این کار از باد تند تر می دود ،سخاوتمند ی پیامبر را می توان در همه ابعاد بخشش واحسان مشاهده نمود، مانند،بذل علم،بخشش جان ومال در راه خدا و پیروزی دین و هدایت کردن بندگان خدا و رساندن سود و منفعت به هرطریق جهت با سواد کردن بی سوادان، رفع نیاز نیازمندان،سیر نمودن شکم گرسنگان و یاری مسلمانان و بندگان برای عبادت در ماه رمضان و پیوند بین روزه با اطعام و بخشش،ایشان برای کسب پاداش بیشتر در این ماه سخاوت خود را چند برابرمی کرد.
پس ماهم بیاییم در این ماه پرخیر و برکت سخاوت را ازخودنشان داده و در حدتوان و قدرت مالی به نیاز مندان صدقه داده و در رفع نیازهایشان شریک باشیم.
۱۲. روزه دار باید به وسیله روزه ارزش و قدر نعمت خدا را دانسته و به پاس توفیق و عمر بیشتر تا بار دیگر به ماه رمضان رسیده و روزه بگیرد، خدا را شکرگوید و خدا را بسبب مغفرت و عفو وگذشت گناهان و بالا بردن
درجات أخروی قدر این ما ه پر برکت . حمد و سپاس نماید ،چرا که خیلی از انسان ها بعلت مرگ یا مریضی و یا بعلت گمراهی و پشت کردن از گرفتن روزه ازمواهب این ماه محروم شده اند.
۱۳.غنیمت دانستن شب های آخر رمضان و أحیای لیله القدر،در صحیحین از ام المؤمنین حضرت عائشه رضی الله عنها روایت شده که فرمودند : رسول الله (ص) در ده شب آخر ماه رمضان عمامه اش را محکم می بست و شب زنده داری می کردند و خانواده را هم بیدارمی نمود،درکتاب مسلم باز از عائشه (رض) آمده که رسول الله در شب های آخر ماه رمضان
از هر وقت دیگری بیشتر خود را زحمت می داد و عبادت ونیایش می کردند.
۱۴.مستحب است در این شبها خود را آراسته و خوشبو کرده و لباس شیک بپوشید:ابن جریر می گوید”سلف صالح دوست داشتند در تمام این شبها غسل و نظافت کنند، و بعضی از ایشان برای اینکه بهترین لیله القدری را احیاء کنند،هر شب غسل نموده و خود را خوشبو می کردند!!
۱۵٫اعتکاف درمسجد:””درصحیحین ازعائشه رضی الله عنها روایت شده که : پیامبر(ص) تا وقتی از دنیا رفتند در ده شب آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند، در واقع اعتکاف را به بعنوان بریدن از مشغله های دنیوی و خلوت باپروردگار، و دعا و نیایش، و نیز قطع رابطه بامخلوق و پیوند و عبادت خالق خود برمی گزید !.
۱۶.احیای شب های لیله القدر:
آن شبهای که از هزار ماه بزرگتر هستند چرا که قرآن در این شب ها نازل گردیده و خداوند آنها را شب هایی نام برده که کارهای مهمی درآن شبها اتفاق افتاده و حل و فصل گردیده است (یعنی هرآنچه خداوند در این سال تقدیرنموده مانند اجل، رزق وروزی مخلوقات، نیکی وبدی وغیره درلوح المحفوظ).
یکی از دعاهای مشهور شب لیله القدر این دعااست : اللهم انّک عفوّ تحب العفو فاعف عنّی” الهی تو خود اهل عفو و گذشت هستی ازمن گذشت کن “.
۱۷.پایان ماه رمضان:
خداوند در پایان این ماه رحمت عباداتی را برای ما قرارداده که موجب تقرب بیشتر و تقویت ایمان و افزودن خیرات و حسنات در دفتر اعمال روزه داران خواهد گردید، لذا می بینیم با تمام شدن ایام روزه وقت غروب خورشید در آخرین روز ماه رمضان چنانچه در آیه ۱۵۸سوره بقره دستور به تکبیر و گفتن الله اکبرداده است :” و لتکملوا العده و لتکبروا الله على ما هداکم و لعلکم تشکرون.
همچنین نماز عید را برای ما قرار داده که سراسر ذکر و یاد خداوند است .
و نیز شش روزه سنت ماه شوال : در حدیث مسلم از ابو ایوب انصاری نقل است که پیامبر فرمودند:”من صام رمضان ثمّ اتبعه ستا من شوال کان کصیام الدهرکله“یعنی :هرکس ماه رمضان را روزه گرفته و به دنبال آن شش روز از ماه شوال را روزه باشد مانند آن است که کل آن سال را روزه بوده باشد.
پس بیایم آداب روزه را به نحو شایسته رعایت کرده و از هر انتقام و کینه و عصبانیتی پرهیز کنیم و خود را به اوصاف سلف صالح آراسته نماییم، چرا که آخر این امت اصلاح نخواهد شد مگر به وسیله آنچه اول این امت با آن اصلاح گردیده است.
وصلی الله على محمد و أله و اصحابه اجمعین
برگردان از عربی به فارسی : عمر رسول نژاد .نلاس سردست ۴رمضان ۱۳۹۶
مهم ترین منابع این مقاله :
۱ مجالس شر رمضان….
۲ مختصر بغیه الانسان فی وظائف رمضان/ ابن رجب احمد فرید
۳ فقه السنه/ سید سابق
۴ الشرح الممتع/……..
۵ مختصر منهاج القاصدین.
