چگونه از عبادت هایمان لذت ببریم ؟
خداوند متعال انسان و جن را بیهوده نیافریده وآنها رابه حال خودشان رها ننموده است ؛ بلکه آنها را برای هدفی والا وبس بزرگ آفریده است چنانچه می فرماید” وَمَا خَلَقْتُ الْـجِنَّ وَالإنسَ إلاَّ لِيَعْبُدُونِ) ذاريات/ 56. ترجمه:من پری ها وانسان ها را جز برای پرستش خود نیافریده ام.
خداوند سبحان بربندگان خود تفضل نموده ولذتی را ازعبادات به آنها چشانده که هیچ لذتی از لذائذ فانی دنیا یارای آن نمی باشد.
این لذت برحسب ضعف وقوت ایمان از شخصی به شخص دیگری متفاوت است ، خداوند رحمان می فرماید “مَنْ عَمِلَ صَالِـحاً مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ)نحل/ 97. ترجمه: هرکس چه مرد و چه زن کار شایسته انجام دهد ومؤمن باشد بدو در این دنیا زندگی پاکیزه وخوشایندی می بخشیم و در آن دنیا پاداش خوب ومتوسط وعالی آنان را برطبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.
ناگفته نماند که این آسایش وآرامش وسعادت با عبادت خدا وتعلق دل به وی وهمچنین مداومت بر ذکرویاد وی صورت می گیرد.
امام ابن القیم می فرماید: روی آوردن به خدا وبازگشت به سوی خدا وراضی شدن از وی ومملوشدن درون از محبتش وشیفته شدن به یاد او وهمچنین ابرازخوشحالی وسرور نسبت به شناخت ومعرفتش پاداشی عاجل وبهشت و حیاتی در بردارد که با زندگی هیچ پادشاه وحاکمی قابل مقایسه نمی باشد ؛اما هرکس از هدایت خدا وآنچه رسول مُکرمش آورده رویگردان شود حیاتی سخت و پر از اضطراب ونگرانی خواهد داشت چنانچه خداوند بزرگ می فرماید. “وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً طه/124.ترجمه: هرکه از یاد من روی برگرداند زندگی تنگ وسخت وگرفته ای خواهد داشت .
در اینصورت او هیچ آرامشی نخواهد داشت ، سینه اش گشاده وپذیرا نیست ؛ بلکه بخاطر گمراهیش دلی گرفته ومحزون خواهد داشت ؛ هرچند ظاهراً در نعمت به سر برد وآنچه دلش بخواهد بخورد وبپوشد ودر آنجا که بخواهد سکنی گزیند.
البته اگردلش پراز یقین وهدایت الهی نباشد او درشک و اضطراب و سرگردانی بسر خواهد برد ومدام در این حالت باقی می ماند که این همان معیشت سخت وتنگی است که قرآن از آن یاد نموده است.
پس چطور انسان به لذت عبادت دست می یازد؟ صورت ها و موانع آن کدام ها هستند؟
برای رسیدن به لذت عبادت ، اسبابی وجود دارد ازجمله آنها
1– مجاهده با نفس برانجام عبادات وعادت دادن آن برآن ها به شیوه تدریجی
ابن القیم می فرماید:عابد در اول راه احساس سختی تکالیف وسختی عمل می کند بخاطر اینکه دل ودرونش هنوز با معبود انس نگرفته است هرگاه روحِ اُنس والفت حاصل شد تکالیف و سختی ها نیز از میان خواهند رفت ، آنگاه نماز نور چشمش می گردد با آن نیرو می گیرد وازآن لذت می برد .
*ثابت بنانی می گوید:بیست سال نماز را تحمل و با آن دست و پنجه نرم کردم تا اینکه سرانجام به وسیله آن بیست سال از زندگی لذت بردم.
*ابو یزید می گوید : نفسم را به سوی خدا سوق دادم وحال آنکه می گریست ومدام وی را سوق می دادم تا اینکه به سوی خدا روانه شد حال آنکه می خندید الله متعال می فرماید وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإنَّ اللَّهَ لَـمَعَ الْـمُحْسِنِينَ عنكبوت: 69 ترجمه:کسانی که برای رضایت ما به تلاش ایستند ودر راه پیروزی دین ما جهاد کنند آنان را در راه های منتهی به خود رهنمود می گردانیم و قطعاً خدا با نیکوکاران است.هرگاه بنده با نفس خویش پیکار نمود خدا نیز وی را هدایت، و راه وصول به چیزی راکه بخاطرش کوشیده، هموار می سازد.
2– زیادانجام دادن سنت ها و تنوع درآنها
برای اینکه نفس خسته نگردد و رویگردان نشود باید به سراغ نمازها و روزه های سنت و نیز صدقه های مستحب رفت ؛ چون این کار باعث جلب محبت خدا می گردد ؛ چنانچه در حدیث قدسی آمده که ابوهریره از پیامبر روایت نموده که خدا می فرماید : وما يزال عبدي يتقرب إليَّ بالنوافل حتى أحبه یعنی:بنده ام همچنان از طریق نوافل به من نزدیکتر می شود تا آنگاه که محبوب من گردد.
بنابراین هرکه توسط فرائض وسپس سنتها خواهان نزدیکی به خدا گردد خدا نیز او را به خود نزیک می گرداند و وی را از درجه ایمان به درجة احسان ارتقا می دهد آنگاه با احساس حضور ومراقبت خدا، وی را عبادت می کند ؛ گویی که در اثنای عبادتش معبودش را با چشم سر می بیند ،دلش مملو ازمعرفت، محبت، عظمت، خوف وترس والفت به وی وشوق به سوی اومی گردد تاجایی که معرفتی که با دل حاصل نموده است با دیده بصیرت مشاهده می نماید.
3– تامل در سیره وسرگذشت صالحان
جعفر بن سلیمان می گوید:من هرگاه احساس سنگدلی می کردم صبحگاهان می رفتم و به سر و سیمای محمد بن واسع نگاه می کردم ؛ چرا که صورتش (از فرط گریه) به صورت زن و بچه مرده ای می ماند.
ابن مبارک می فرمود: هرگاه به فضيل بن عياض نگاه می کردم اندوه هایم تازه می شدند وخود را سرزنش می کرم وبه گریه می افتادم.
4– خواندن قرآن،تدبردرمعانی، وتفکر وتامل در عجایبش
چرا که قرآن شفای بیماریهای روان ،جلا دهنده آن از زنگار گناه نرم کنندة دل در برابر قسوت،وهمچنین آگاه نمودن انسان در برابر غفلتی است که بروی عارض می شود ؛ علاوه براین در قرآن وعد ووعید ،ترس وتهدید وبیان عواقب مردم که یا اهل بهشتند یا اهل جهنم، ذکر شده است که اگر انسان دراین کلام تدبرنماید- خصوصاً تدبری که حین نمازخواندن صورت می گیرد-وبداند که این کلام از سوی خدا برای نجات وی آمده بی شک دل ودرونش از عظمت آن مملومیگردد وبا گفتگو ومناجات با خدا اُنس می گیرد وطوری احساس نزول نعمت برخود میکندکه هیچ زبانی طاقت آن ، وهیچ بیانی توان توضیح آنرا نخواهد داشت.
5– خلوت با خدا واُنس با او
به گونه ای که اوقات مناسبی را در شب وروز درنظر گیرد ودرآن با خدای خویش خلوت نماید و مدتی ازهیاهو و همهمه ی دنیا فاصله گیرد درآن با خدای خود مناجات کند،شکوای دل خود را نزد وی ببرد وجهت رفع مشکلات وغم ها به سید ومولایش متوسل گردد که این خلوت ها چه آثار عمیقی رابر دل ها می گذارند.
به مالک بن مغفل درحالی که به تنهایی در خانه اش نشسته بود گفته شد:آیا احساس تنهایی و وحشت نمی کنی؟ درجواب گفت آیا با خدا کسی احساس وحشت می کند؟
حبیب ابو محمد در خانه اش می نشست ورو به خدا می گفت کسی که چشمش به تو روشن نگردد هرگز شاد کام و کامروا نخواهد گردید و کسی که با تو الفت نگیرد مونسی نخواهد داشت.
یونس(ع)می گوید:از نشانه های دوستداران خدا این است که:با غیر خدا انس نمی گیرند وهمراه خدا نیز احساس وحشت نمی کنند.
6– دوری از گناه ومعصیت
چقدر شهوات و لذت های زودگذر ، خواری و رسوایی را به بارآورده وچقدر گناهان، سالها باعث محروم گشتن قیام شبانه شده اند؟!
چقدرنگاه حرام صاحبش را از نور بصیرت محروم ساخته است؟!
در اینجا کافی است سخن وهيب بن الورد را یادآور شویم که از وی سؤال شد آیا کسی که مرتکب گناه شود لذت اطاعت را خواهد چشید؟ درجواب گفت: نه هرگز!
ابن جوزی می گوید:چه بسا افرادی که چشم خود را رها کرده و خدا نیز وی را از نیروی بصیرت محروم ساخته !
چه بسیارند افرادی که زبانشان را رها کرده و خدا نیز آنان را از صفای درون محروم نموده است!
وچه بسا افرادی که غذایشان را به شبهات می آلاید در مقابل خداوند نیز آنان را از قیام اللیل وحلاوت مناجات با خویش محروم گردانده است!
پس باید دانست که گناهان درد دل هایند ؛چنانچه يحيى بن معاذ می گوید:بیماریِ تن، درد و آزار، و بیماری دل گناهان هستند ؛ آنگونه که بدن انسان هنگام بیماری ازطعام لذت نمی برد به همان شیوه دل نیزبا وجود گناه به لذت عبادت دست نخواهد یافت.
7– عدم افراط در استفاده از مباحات
احمد بن حرب می گوید:پنجاه سال خدا را عبادت نمودم اما تا سه چیز را ترک نگفتم به شیرینی ایمان نرسیدم ، رضایت مردم را ترک کردم تا اینکه به گفتن حق قدرت یافتم ، مصاحبت با فاسقان را ترک کردم تا به همنشینی صالحان دست یافتم ، حلاوت دنیا را ترک گفتم وبه حلاوت آخرت رسیدم.
امام ابن قیم می فرماید: چشم پوشی از محرمات سه فائدة مهم وبزرگ در بردارد که یکی از آنها حلاوت وشیرینی ایمان است که خیلی شیرین تر وپاکیزه تر ولذت بخش تر از چیزهایی است که بخاطر خدا ازدیدن آنها رویگردان می شوی ؛ چرا که بی شک هرکس بخاطر خدا چیزی را ترک گوید خداوند عز وجل بهتر از آن را درعوض به او می دهد.
نفس انسان شیفتة نگاه به صورت های زیبا است ، چشم هم دیده بان وی است وی را می فرستد تا وی رااز مناظر زیبا وقشنگ باخبرنماید وخیلی اوقات نفس خسته وفرستاده اش را نیز دچار خستگی می کند ولی هرگاه دیده بان از تجسس دست برداشت قلب نیز به استراحت خواهد رسید !
شاعر چه زیبا گفته: هرکه نگاهش را رها سازد حسرتهایش استمرارخواهد یافت.
عبده قايد الذريبي
