ژیاننامەی مامۆستا مەلا مارف قادری

مشکل تمدنی

“گروئن” فرمانبری(دستبوسی، تعظیم و کاسه‌لیسی) بی‌انتقاد و اطاعت کورکورانه را یکی از مشکلات بنیادین تمدن امروز می‌داند. به باور او، فرمانبری ویرانگر است، اندیشه را محدود و واقعیت را نفی می‌کند. ترس از نافرمانی باعث می‌شود که آدمی خود را مطیع ستمگر کند. آدمی در پیروی از ستمگر تلاش می‌کند خشونت و تحقیر او را به مهر و ملاطفت تبدیل ‌کند. بیهوده نیست که رهبران تامگرا یا راست افراطی، غالبا در زمانه‌ی گسست‌های اجتماعی به قدرت می‌رسند. چنین رهبرانی از پیروان خود اطاعت و فرمانبری انتظار دارند و از آن طریق می‌خواهند قدرت خود را تضمین کنند.

این امر نشان می‌دهد که نیاز به فرمانبری، یکی از جنبه‌های بنیادین فرهنگ ماست. اما درست همین نیاز بازتاب یک آسیب‌شناسی نیز هست که از خود فرهنگ پدید می‌آید. بنابراین کسی که می‌خواهد دموکراسی را تحکیم کند، باید ریشه‌های این آسیب‌ را بیابد و اطاعت کورکورانه و بی‌انتقاد را نشانه رود. این کار در وهله‌ی نخست نیازمند برنامه‌های معقول و پیشرفته‌ی تربیتی نیست، بلکه پیش از هر چیز باید ساختارهایی را از بنیاد دگرگون کرد که چنین اطاعتی را می‌طلبند و به آن دامن می‌زنند؛ زیرا چنین ساختارهای اطاعت‌طلبانه‌ای چنان آشکار و همه‌جانبه به بخشی از زندگی روزانه‌ی ما تبدیل شده‌اند که کسی متوجه آنها نمی‌شود. از این رو ما دیگر اساسا فرمانبری خود را بازنمی‌شناسیم و زنجیرهایی را که بر دست و پایمان است حس نمی‌کنیم. حتی انکار می‌کنیم که به بردگان و بندگان مدرن فرمانبری تبدیل شده‌ایم. به همین دلیل پیکار با این بندگی، بسیار دشوار است.

فرمانبری یعنی مطیع اراده‌ی دیگری شدن. این دیگری، بر فرمانبران خود، قدرت اعمال می‌کند. چنین مطیع شدنی از کودکی می‌آغازد، خیلی پیش از آنکه زبان کودک به سخن گشوده شود یا افکار او نظم یابد. به همین دلیل فرمانبر بعدها به مطیع شدن خود در دوره‌ی کودکی بی‌توجه است و بدون آگاهی آن را تحمل می‌کند.

باور ما این است که می‌توانیم به کمک تفکر منطقی با اطاعت کورکورانه مقابله کنیم. اما متوجه نیستیم که موضوع بر سر تفکر و تأمل نیست، بلکه بیشتر بر سر نوعی بندگی است که با قدرت قاطع مادران و پدران در ما به وجود آمده و در دوره‌ی کودکی عمیقا درونی شده و ما باید به آن تن می‌دادیم. ما این اعمال قدرت والدین بر خود را دیگر به یاد نمی‌آوریم، زیرا در فرهنگ ما مادران و پدران کسانی هستند که همه چیز را می‌دانند و فقط خیر و صلاح فرزندانشان را می‌خواهند.

پس این سازوکار دیرینه در دوره‌های آغازین کودکی ما ریشه دارد، یعنی زمانی که تسلیم والدین یا بزرگسالانی بودیم که سرپرست ما بودند و همزمان اراده‌ی خود را بر ما تحمیل می‌‌کردند. چنین تجربه‌ای، «خویشتن» هر کودک در حال رشدی را تهدید می‌کند. هنگامی که کودک مورد تهدید جسمی یا روانی کسی قرار می‌گیرد که می‌بایست محافظ و سرپرست او باشد، نمی‌تواند به جایی پناه ببرد و ترس بر او چیره می‌شود. چنین ترسی، حتی مانند ترس از مرگ است که کودک نمی‌تواند با آن زندگی کند. کودکانی که اراده‌شان به این شیوه درهم شکسته شده، بعدها در سن بلوغ در برابر مراجع اقتدار آسیب‌پذیرترند و به بدترین انواع فرمانبری‌ و اطاعت کورکورانه تن می‌دهند. پس مشکل ریشه ای است، و نمی توان با پادزهرهای لحظه ای آن را مداوا کرد! پس بر ماست که خود را با آیه آیۀ 157سوره اعراف تطبیق دهیم، تا خود را از قید بندهایی که به ناحق بر گردن ما آویخته اند، رها سازیم. “همانها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّی» پیروی می‏کنند پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که نزدشان است، می‏یابند آنها را به معروف دستور می ‏دهد، و از منکر باز می دارد، أشیاء پاکیزه را برای آنها حلال می شمرد، و ناپاکیها را تحریم می کند و بارهای سنگین، و زنجیرهایی را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر می‏دارد،…”.
در قرآن کریم اغلال هم درمورد دنیا و هم در آخرت بکار رفته است. منظور از غل و زنجیر در دنیا، زنجیر جهل و نادانی، زنجیر انواع تبعیضات و زندگی طبقاتی، زنجیر بت‏پرستی و خرافات و زنجیرهای دیگر، است! که پیامبران مبعوث شدند،تا از طریق دعوت پی‏گیر و مستمر به علم و دانش، از راه دعوت به توحید و دعوت به اخوت دینی و برادری اسلامی، و مساوات در برابر قانون، این زنجیرها را از دست و پای مردم بردارند.
بر گرفته از کتاب بر خلاف فرمانبری.