اسلام دین ارتباط و اتحاد است، دینی است همگان را به محبت و مسئولیت در جامعه فرا می‌خواند و در بسیاری از آیات قرآن، مسلمانان را به رعایت حقوق همدیگر سفارش می‌نماید؛ با توجه به این آیات درمی‌یابیم که خداوند با نگاه کلی، حقوق خویش بر بندگان را تشریح و سپس به حقوق بندگان نسبت به همدیگر با نگاهی ریز بینانه‌تر می‌پردازد.
بدون تردید خداوند بر آنها حقوق و تکالیفی نهاده تا دامنه محبت گسترش و نهادها پاک و پالایش یابند و تعامل خوبی در میان مردم بوجود بیاید.
در آیات و احادیث زیادی خداوند متعال دستور می‌دهد که بایستی با همسایگان با نیکویی رفتاد شود؛ از جمله در آیه ۳۶ سوره مبارکه نساء می‌فرمایند:
( وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ ●وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ ●وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا)
و خدا را بپرستید، و چیزی را با او شریک مگردانید. و به پدر و مادر نیکی کنید، و (نیز) به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و ●همسایه خویشاوند و همسایه بیگانه● و همنشین و در راه ماندگان و بردگانی که مالک آنها هستید، (نیکی کنید) بی گمان خداوند کسی را که متکبر و فخر فروش است؛ دوست نمی دارد.
مفسرین می‌فرمایند که: “جار ذی القربی” همسایه‌ای است که هم حق خویشاوندی دارد و هم حق همسایگی…
ابن عباس و غیره می‌فرمایند که: “جار ذی القربی” همسایه دیوار به دیوار و برخی هم گفته‌اند همسایه مسلمان می‌باشد.
ابن عباس گفته: “جار ذی الجنب” به همسایه بیگانه اطلاق می‌شود.
گزارشات و سفارشات دین تماما حاکی از آن است که جهت بنیاد و هماهنگی جامعه‌ای دینی، توجه زیادی به همسایه به همسایه شود.
در تعریف همسایه گفته شده که: منازل به هم چسپیده و یا نزدیک هم باشند؛ برخی از عالمان وسعت همسایگی را از هر جهت تا چهل منزل بر شمرده‌اند.
برخی از حقوق همسایه:
۱- شرکت در شادی و مناسبتهای پسندیده
۲- دعوت از همسایه در مناسبتها
۳- زیارت و عیادت در هنگام خوشی و مریضی
۴- تقدیم هدیه
۵- نگهداری از اموال و منزل و…در غیات ایشان
۶- همدردی در هنگام مشکلات
۷- دفاع از شخصیت ایشان پیش مردم
۸- تحمل خطا و لغزشهای او
ابو هریره در روایتی از رسول الله صلی الله علیه و سلم نقل می‌کنند که ایشان فرموند: “حقوق مسلمان بر مسلمان شش چیز است؛ عرض نمودند یا رسول الله آنها چه چیزی هستند؟ ایشان فرمودند: هرگاه از کنار وی گذشتی، به او سلام کن؛ هنگامی که تو را دعوت نمود، دعوتش را بپذیر؛ و چون از تو نصیحت و مشورتی طلبید، او را نصیحت کن؛ اگر در هنگام عطسه خدای خود را خواند، برایش دعا کن؛ وچون مریض شد او را عیادت کن و هنگامی که به رحمت خدا رفت، در تشییع جنازه‌اش شرکت کن. (مسلم/۴۰۲۳)
اینها برخی از حقوق واجبِ همسایه هستند که اسلام پافشاری زیادی بر ادای آنها دارد نه اینکه انجام این کارها بهتر باشد؛ چنانکه در روایت ام المومنین عایشه از رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده که ایشان فرمودند: “آنقدر جبرئیل مرا در مورد همسایه شفارش نمودند که گمان نمودم همسایه پس از مرگ همسایه، از او ارث خواهد برد”.(بخاری/۵۵۵۵ و مسلم/۴۷۵۶)
یکی از مهم ترین و بزرگترین حقوق همسایه، دعوت ایشان به سوی خدا می‌باشد؛ وظیفه امر به معروف و نهی از منکر می‌طلبد که بی‌خیال از کنار غرق شدن همسایه‌ها در بدعت و گناه و خرافات نگذریم و نجات او از گل و لای گناه و معصیت، بایستی سرلوحه کار باشد.
از جمله روشهای دعوت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- کتاب های سود بخشی که احساسات کسی را جریحه‌دار و کرامت کسی را لکه‌دار نمی‌کنند، می‌توانند مفید و مشکل گشا باشند.
۲- سخنرانی های موثر از دعوتگران و بزرگان دینی که مورد علاقه ایشان است.
۳- معرفی جایگزینی مناسب برای جشن و شادیها که منطبق با موازین و تعلیمات دینی باشد.
۴- تشویق بر انجام عبادات و شعایر اسلامی بالاخص نماز؛ حتی اگر ممکن باشد هنگام نماز جماعت وی را مطلع و با هم به مسجد رفته و نماز جماعت را ادا نمایی.
۵- گاهی اوقات از طریق تماس تلفنی و یا پیامکی با عباراتی زیبا و دلچسب پیگیر اوضاع همسایه باش.
۶- چاره جویی و راهنمایی برای خطا و اشتباهات به نحو احسن.
۷- مشارکت دادن در برخی مراسمات، کنسرتها و مسافرتهای عموی و خانوادگی.
۸- هماهنگی با مردم محله، معتمدین و امام جماعت مسجد جهت دیدار و رفع نگرانیها و دل تنگیها و همچنین پرسشهای دینی.
۹- دعای صبر و استقامت برای همسایه در غیاب ایشان.
و بالاخره پس از ادای همه مسئولیت ها در قبال همسایگان و عدم میل و رغبت ایشان، نباید از او دوری و جاسوسی نموده و او را در تنگنا قرار داد که سبب دوری و نفرت بیشتر او از دین گردد و گناه کم کاری هم گردن دعوتگر بیفتد.
منبع: سایت امام المسجد
برگردان: لقمان آباریان‌پور
