اصول

آیات مُحکم و متشابه

مفهوم آیات محکم و متشابه؛
سؤال: مفهوم آیه(۷) سوره آل عمران چیست که خداوند می فرماید: (هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ)یعنی:  او الله سبحانه و تعالی ذاتی است که قرآن را بر شما فرستاد که بخشی از آن آیات محکم  و صریح هستند که اساس قرآن می باشند و بخش- دیگر آن آیه های- متشابهات هستند که بر اساس آیات محکم تفسیر می شوند آل عمران/۷
پاسخ:
خداوند متعال کتاب خود را با لفظ ( محکم و استوار) توصیف کرده و می فرماید: (الر ۚ کِتَابٌ أُحْکِمَتْ آیَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ)یعنی: (الف؛لام؛ را – قرآن- کتابی است که آیات آن- از سوی خداوند، – محکم و استوار گردیده شده است و سپس از سوی- همان خداوند- حکیم و آگاه شرح و توضیح داده شده است)هود/۱

خداوند متعال کتاب خود را با لفظ “محکم” توصیف کرده و این لفظ بر همه آیات قران صدق می کند زیرا “محکم بودن” در اینجا به معنی دقیق بودن و بی عیب و نقص بودن آیات است بدین معنی که هیچ گونه تناقضی از هیچ جهت و نظری متوجه آیات قرآن نمی شود .

همچنین آن را با لفظ”متشابه” -توصیف کرده و می فرماید: (اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِیَ)یعنى:  الله- ذاتی است- که بهترین سخن- قرآن-  را فرستاده است – و آن- کتابی است – که از لحاظ معنی و مفهوم- همسان است و- مفاهیم آن – به طور مکرر- در جاهای متعدد- تکرار شده اند) الزمر/٢٣

و این لفظ بر همه آیات قرآن صدق می کند زیرا ” تشابه” در این آیه به معنی همگون بودن و منسجم بودن آیات قرآن با یکدیگر است ؛ بدین معنی که هیچ اختلافی در بین اخبار و احکام آن وجود ندارد و برخی آیات آن آیات دیگر را تصدیق می کنند و خداوند می فرماید: ( وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا)یعنى: اگر قرآن از جانب غیر از خدا می بود قطعا اختلافات- و ناهماهنگی های- زیادی در آن می یافتند)النساء/٨٢ و همچنین خداوند متعال بیان کرده است که بخشی از قرآن آیات محکم و بخش دیگر آن آیات متشابهات است و منهج مؤمنان را در قبال آنها پیروی کردن از آیات محکم و ایمان به آیات متشابه ذکر کرده است و در مقابل منهج منحرفان را ترک آیات محکم و پیروی از آیات متشابه معرفی نموده است.
مراد از آیات محکم این است که این آیات تنها دربردارنده یک معنی صریح و صحیح هستند اما آیات متشابه به آیاتی گفته می شود که احتمال دو یا چند معنی در آنها می رود که یکی از آنها صحیح و بقیه باطل می باشند که جهت تشخیص معنی حقیقی، آن را بر اساس آیه محکم تفسیر می کنیم که جهت روشن تر شدن مطلب به مثال زیر توجه کنید:
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم خود را یگانه معبود کائنات معرفی کرده است که از جمله می توان به آیه نخست سوره اخلاص اشاره نمود که می فرماید: ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ)یعنى: – ای پیامبر- بگو: الله همان ذات یکتا و یگانه است) الاخلاص/۱

و در برخی از آیات خود را با صیغه جمع معرفی کرده و می فرماید: (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ)یعنى: بدون شک ما قرآن را نازل کردیم و بی تردید نگهبان آن هستیم) الحجر/۹

آیه نخست از آیات محکم می باشد و بیانگر آن است که خداوند متعال یکتا و یگانه است. در آیه دوم، دو احتمال به ذهن تبادر می کند: اول اینکه: صیغه جمع جهت بزرگداشت مقام خداوند است و احتمال دوم اینکه: معبودان متعددی غیر از الله وجود دارند؛ از این رو افرادی که در دل های شان انحراف و کژی است آیه محکم را ترک کرده و با پیروی از مفهوم باطل آیه متشابه قائل به چندین معبود می شوند اما آنهایی که منهج هدایت را در پیش گرفته اند متشابه را به محکم برمی گردانند و با استناد به آیات محکم می گویند: الله یگانه معبود بر حق کائنات است و صیغه جمع جهت بزرگداشت مقام خداوند وارد شده است و بیانگر تعدد معبودان نیست.
در پایان: بر بنده خدا واجب است تا اعتقاد خود را بر مبنای نصوص شرعی پایه گذاری کند و از ارائه دادن سلایق شخصی در مقابل نصوص شرعی خودداری ورزد و از چهار چوب نصوص بیرون نرود و چیزی را که در توانش نیست بر خود تحمیل نکند و در مورد اخبار غیب مرتبط با خداوند یا روزقیامت یا ملائکه یا جن و .. همان عقیده ای را داشته باشد که خداوند و پیامبرش صلی الله علیه وسلم به ما خبر داده اند و از ارائه سلایق شخصی و تاویل کردن نصوص بر اساس هوی و هوس خودداری شود زیرا فردی از فتنه های اعتقادی در امان می ماند که از از خداوند و پیامبرش صلی الله علیه وسلم پیروی محض کند و اخبار وارد شده از سوی آنها را به همان حالتی که خبر داده اند بپذیرد و تاویل نکند.

 دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
ترجمه: حامد مشکوه
١۴٣٧/۴/٢۵ هجری قمری

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا