جعفر اسماعیلی
آیا پرداخت زکات بخاطر انتشار ویروس کرونا قبل از موعد مقرر جائز است؟
یکی از مسائل و مشکلاتی که این روزها به وجود آمده و در نتیجه آن مردم مجبور به قرنطینه شدن در خانه هایشان شده اند، انتشار ویروس کرونا است. لذا فقه اسلامی در این زمینه نیاز به فتوای جدیدی دارد، چون متأسفانه بیشتر مردم مخارج ماهیانه و یا کمتر از یک ماه را هم ندارند، چون درآمد خود را روزانه به دست می آورند و خیلی از مؤسسات و شرکت های عمومی از به وجود آمدن این مشکلات ضررمند شده اند، شکی در آن نیست که در حالت قرنطینه شدن مردم در خانه هایشان، خیلی از افراد جامعه محتاج کمک مالی و معیشتی می باشند.
در نتیجه این سوال پیش می آید؛ آیا کسانی که اموالشان به حد نصاب رسیده، می‌توانند قبل از موعد مقرر، زکات خود را پرداخت نمایند؟ اگر جائز است، پرداخت زکات پیش وقت چگونه است؟
این جانب در کتاب پایان نامه‌ی دکترای خود به نام “نظریة الجبر فی الفقه الاسلامی دراسة تأصیلیة تطبیقیه” که در سال 2007 میلادی در چاپخانه دارالسلام قاهره چاپ و منتشر شد، بحثی پیرامون زکات قبل از موعد مقرر مطرح نموده ام، حالا هم به علت شیوع ویروس کرونا و احتیاج مبرم مردم به کمک های نقدی، در مورد پرداخت زکات قبل از موعد مقرر، بحثی پیرامون آن را خدمت خوانندگان ارائه می دهم.
البته بیشتر فقها دادن زکات پیش وقت را، به دو شرط جائز می دانند که عبارت است از:
۱- مال زکات به حد نصاب رسیده باشد.
٢- ضرورت یا احتیاجی به پرداخت پیش وقت زکات وجود داشته باشد.
بدون شک حالتی که امروزه در جهان به خاطر خسارت های ناشی از ویروس کرونا و قرنطینه شدن مردم در خانه هایشان بنا به دستور سازمان بهداشت جهانی، بسیاری از مؤسسات و خانواده ها و افراد جامعه را بیکار و فقیر کرده است، بنابراین بر جامعه به عنوان یک فرض کفایه واجب است که به فقرا و نیازمندان رسیدگی نمایند، به همین خاطر شریعت اسلام، زکات پیش وقت را به عنوان یک ضرورت اجتماعی لازم گردانیده است.
روایت شده که پیامبر(صلی الله علیه و سلم) به عباس(رضی الله عنه) رخصت داد تا قبل از فرا رسیدن موعد مقرر، زکات خود را پرداخت نماید.
عن علي -رضی الله عنه- عن النبي صلی الله علیه و سلم قال لعمر -رضی الله عنه-: «انا قد آخذنا زکاة العباس عام الاول للعام».
ترجمه: ما برای سال اول، امسال زکات عباس را گرفتیم.
امام ترمذی روایت کرده است که: اکثر اهل علم تعجیل در زکات را جائز دانسته اند.
از این دو حدیث برداشت می‌شود که دادن زکات قبل از موعد مقرر، به خاطر مصلحتی که در آن نهفته است، جائز می باشد؛ ولی فقها در مدت زمان آن اختلاف نظر دارند:
مذهب امام مالک بر آن است که دو ماه مانده به یک سال تمام، می توان زکات را پرداخت نمود.
شافعی ها می گویند: یک سال و در مذهب حنبلی ها تا دو سال جایز است.
فقهای حنفی پرداخت پیش از وقت زکات را دو سال و بیشتر هم جایز دانسته اند.
در فقه اسلامی در این اختلاف نظرها (دو ماه تا بیش از دو سال) یک نوع آسان گیری و نرمش به چشم می خورد و آن بخاطر فراگیریی نیازهای ناشی از آن در نظر گرفته شده است ؛ در واقع این هم نشانه ی عظمت فقه اسلامی است که این همه آرای مختلف و اجتهادات گوناگون را دربر گرفته است؛ آن هم به خاطر رفع نیازهای کوچک و بزرگ جامعه است، که با این نوع فتواها، اهداف تشریعی زکات در جامعه محقق می شود که علاج فقر و ریشه کن شدن آن می باشد و راه های فقر و تنگ دستی را مسدود می نماید.
غیر از زکات، اگر حقی هم با ضوابط و قواعد خود، بر صاحب مال قرار داده شود (مثل صدقات) که بعضی از فقها آن را برای تأمین نیازهای عمومی لازم می دانند، عظمت و عدالت شریعت اسلام بیشتر برای ما آشکار می شود.
هرگاه در کنار فقه اسلامی، دستور و قانونی وجود داشته باشد که با هم منافات و تضاد نداشته باشند، مقبول می باشد که معمولاً در دراسات فقه اسلامی این قاعده موجود است و تدریس می شود.
لذا ما از مسلمانان می خواهیم در هرجایی که سکونت دارند و مالشان به حد نصاب زکات رسیده است، نیازهای برادران خود را چه به صورت فردی و جمعی و یا مؤسسات برآورد کنند و برای رفع مشکلات جامعه اقدام نمایند، تا در این شرایط سخت و حساس این امر واجب و خداپسندانه را انجام دهند و به برادران خود که گرفتار این مصیبت شده اند، در حد توان کمک مالی نمایند.
از کسانی هم که مال و دارای شان به حد نصاب نرسیده، می خواهم به اندازه ی توان خود، به خاطر رضایت خدا و رفع نیاز جامعه، از مال خود به عنوان صدقه و انفاق، نیازمندان را یاری نمایند.
همان گونه که خداوند در قرآن سوره بقره آیه ی ۲۶۱ و ۲۶۲ ما را تشویق می نمایند که می فرماید: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» ﴿بقره:۲۶۱﴾
یعنی: مَثَل (صدقات) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، همانند دانه ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه ای، صد دانه باشد و خدا برای هر کس که بخواهد (آن را) چند برابر می کند و خداوند گشایشگر داناست.
«الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْ بِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ»﴿بقره:۲۶۲﴾
یعنی: آنان که مالشان را در راه خدا انفاق کنند و در پی انفاق منّتی نگذارده و آزاری نکنند، آنها را پاداش نیکو نزد خدا خواهد بود و از هیچ پیشامدی بیمناک نباشند و هرگز اندوهناک نخواهند بود.
و در سوره حدید آیه ۱۰ می فرماید: «وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ ۚ أُولَٰئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»
یعنی: چرا در راه خدا نباید ببخشید و خرج کنید و حال این که (اموال شما امانتی بیش نیست و تا آخر در دست شما نمی‌ماند و همه‌ی چیزهای) برجای مانده‌ی آسمانها و زمین به خدا می‌رسد؟ کسانی از شما که پیش از فتح (مکّه، به سپاه اسلام کمک کرده‌اند و از اموال خود) بخشیده‌اند و (در راه خدا) جنگیده‌اند، (با دیگران) برابر و یکسان نیستند. آنان درجه و مقامشان فراتر و برتر از درجه و مقام کسانی است که بعد از فتح (مکّه، در راه اسلام) بذل و بخشش نموده‌اند و جنگیده‌اند. امّا به هر حال، خداوند به همه، وعده‌ی پاداش نیکو می‌دهد و او آگاه از هر آن چیزی است که می‌کنید.
خداوند بلند مرتبه و آگاه و حاکم مطلق است.
نویسنده: دکتر وصفی عاشور ابو زید
مترجم: علی ملازاده با همکاری جعفر اسماعیلی( پوش اباد).
تاریخ: ۱۳۹۹/۱/۱۱
سوزی میحراب
