فضیلت ماه مبارک شعبان
نویسنده:د.احمدعرفه استادیار دانشگاه الازهر
مترجم: ابراهیم مهرابیان
{ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ }[آل عمران:۱۰۲].
{ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَهٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا } [النساء:۱].
{ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا * یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیمًا } [الأحزاب:۷۰-۷۱].
برادران و خواهران عزیزم:
امام نسایی در کتاب سنن خود از اسامه پسر زید نقل کرده است که از پیامبر رحمت*ص*پرسیدم؟ ای رسول خدا من ندیدم هیچ یک از ماه های سال به اندازه ی شعبان را روزه بگیرید و به آن اهتمام ورزی؟پیامبر رحمت*ص*در جواب فرمودند:ماه مبارک شعبان ماهی است که بیشتر مردم از آن غافل و فضایل آن را درک نمی کنند و چون بین رجب و رمضان واقع شده است کمتر به آن اهتمام می ورزند؛ در حالی که در این ماه مبارک اعمال انسان ها خدمت خدای رب العالمین عرضه خواهد شد و در حق آن ها رای صادر می کند؛پس می خواهم اگر اعمالم نزد ایزد منان برده شد ، روزه باشم
▪️امام ابن رجب حنبلی°رح°می فرماید:این حدیث فواید زیادی در بر می گیرد از جمله :
الف: اینکه رسول الله *ص*می فرماید:بخاطر رجب و رمضان از آن مردم غافل اند،اشاره به این نکته است، وقتی دو ماه یعنی:یکی از ماه های حرام به نام رجب و دیگری ماه روزه رمضان،این ماه مبارک را در وسط خود احاطه نموده اند؛مردم از آن غافل شده اند و می تواند اشاره به بعضی چیزهای مشهور از لحاظ زمانی و مکانی باشد؛که غیر آنها شهرت زیادتری داشته باشند ولی بی نام و نشان اند و مردم ارزش و فضیلت آنها را درک نکرده اند.
می توان دلیلی بر این باشد،که اوقاتی که مردم از آن در غفلت به سر می برند ، فرصت شمرده شده و با عبادت سپری شود. خدای منان نیز چنین عبادتی را بیشتر می پسندد و سلف صالح نیز چنین بوده اند.
در زنده نگه داشتن -لحظه های که مردم به باد فراموشی سپرده اند-فوایدی نهفته است:
فایده ی اول:هر عبادت پنهانی و مخفی فضیلتش بیشتر است؛به خصوص روزه!چون عملی سری بین خدا و بندگانش می باشد،به همین منظور گفته شده: در روزه گرفتن ریاء نیست.
بعضی از سلف صالح ۴۰سال روزه گرفته اند ولی کسی از کارشان اطلاع پیدا نکرد؛از خانه با دو کلوچه تنوری به بازار می رفتند آن را صدقه می دادند؛اهل خانه فکر می کردند آن دو را تناول می کنند و اهل بازارهم می گفتند: در خانه سیر بوده و این کلوچه ها را به اضافه می بخشند.
آری سلف صالح همیشه دوست داشتند که حالت معنوی و روزه گرفتنشان مخفی بماند.
از عبدالله پسر مسعود روایت است :هرگاه روزه بودید سرتان را روغن موی بمالید بهتر است.
قتاده می گوید:بر روزه دار سنت است روغن موی به سر بمالد تا اثر روزه از چهره اش نمایان نباشد.
ابو تیاح می گوید:من می دیدم پدرم و معلمم هرگاه روزه می بود روغن موی بر سر می مالید و لباس تمییز و شیک می پوشیدند.
فایده ی دوم: عبادت های مخفیانه سخت و مشقت آور است و اعمال نیکی که مشقت آورند ، فضیلت شان بیشتر است.چون کسی یا کسانی را نمی بیند که همزمان با او این عمل خیر را انجام دهند
به همین خاطر است که پیامبر *ص*خطاب به صحابه می فرماید:روزی می آید که اجر فاعل-کار خیر-پنجاه برابر شما خواهد بود؛چون شما همه برای انجام خیر با هم و پشتیبان هم هستید ؛ولی آنان چنین نیستند.
فایده سوم:بیشتر اوقات کسی که در میان مردمی گناه کار و غافل از یزدان عبادت می کند،مثل سدی در مقابل بلایا حامی مردم خواهد بود و خداوند به خاطر آن شخص مردم را نیز از بلایا مصون می دارد.
علمای دین می فرمایند:عرضه نمودن اعمال بندگان به خدمت خدای باری تعالی در سه وهله صورت می گیرد؛ وهله اول:روزی که در آن هستیم؛در نماز صبح و نماز عصر صورت می گیرد.
به روایت بخاری و مسلم که از ابی هریره نقل می کنند؛ پیامبراکرم*ص*فرمودند:ملائک حساب و کتاب انسان ها شبانه روز هنگام صبح و عصر شیفت عوض می کنند؛موقعی که نزد پروردگار حضور می یابند؛خدواند علیم و خبیر تر از آنها در قالب سؤال می پرسد؟بندگانم را چگونه یافتید؟ جواب می دهند وقت آمدیم و رفتیم آن ها در عبادت بودند.
وهله دوم:هر هفته روز پنج شنبه اعمال بر بارگاه الهی عرضه می شود و این روایت در مسند امام احمد با سندی قوی آمده است.
از ابی هریره نقل شده که می گوید: از پیامبر*ص*شنیدم که فرمود: اعمال بنی آدم هر هفته پنج شنبه ها خدمت خدا می رسند؛کسی که قاطع صله رحم باشد عملش مورد قبول حق واقع نخواهد شد.
وهله سوم:در هر سال یک بار و آن در ماه مبارک شعبان رخ خواهد داد. دلیل همان حدیث نسایی است که از اسامه بن زید نقل کرده بود، و دکتر احمد در اول بحث مطلب را با آن آغازید.
امام جوزی °رح°می گوید: بدان؛ اوقاتی که در آن مردم در غفلت اند، از قدر و منزلت بزرگی برخوردارند؛چون مردم به کا ر و شهوت روزمره گرفتارند و کسی این زمان را دریابد خیر و حسنات زیاد به دست خواهد آورد؛در ادامه می فرماید به همین خاطر جماعت نماز صبح زیاد اجر دارد چون بیشتر مردم از آن غافل هستند.
امام ابن رجب حنبلی°رح°می گوید:روزه شعبان تمرینی برای روزه رمضان است،تا انسان با مشقت و سختی رو به رو نشود؛چون با تمرین در شعبان شیرینی و لذت روزه را به دست خواهی آورد و با نشاط و شعف زیاد به استقبال رمضان خواهی رفت.
پس وقتی شعبان مقدمه ای برای رمضان شد، بهتر انسان رمضان را با روزه و قرات قرآن شروع خواهد کرد؛ و نفس و درون سریعتر ارتباط با خدای بخشنده و مهربان برقرار خواهند کرد.
سلمه بن کهیل می گفت:ماه شعبان ماه قاریان قرآن است.
حبیب پسر ابی ثابت و قتی ماه شعبان حلول می کرد ؛می گفت:این ماه قاریان قرآن است.
هر گاه عمرو پسر قیس ملائی وارد ماه شعبان می شد مغازه را قفل می کرد و به خواندن تلاوت قرآن می پرداخت.
امام ابن قیم جوزی°رح°می گوید:روزه گرفتن پیامبراکرم*ص*متضمن چند معانی بود :
۱-پیامبر رحمت*ص*از هر ماهی سه روز را روزه بود؛بعضی وقت ها یک ماه روز نمی گرفت ولی بعد همه روزه های تطوع را در شعبان جمع می کرد و کل ماه شعبان را روزه می گرفت.؛قبل از اینکه روزه واجب رمضان را بگیرد.
۲-این کار را به خاطر عظمت رمضان انجام می داد و این روزه ها مانند نمازهای نفل قبل نمازهای فرض بود.
۳-چون این ماه شعبان موقع عرضه اعمال به خدمت خدا بود؛دوست داشت روزه باشد.
امام ابن رجب حنبلی °رح°می گوید:اگر گفته شد چگونه پیامبر *ص*شعبان را به روزه اختصاص داده ،در صورتی که فرموده است:پر فضیلت ترین ماه بعد از رمضان محرم است.
در جواب باید گفت: جمعی جواب قانع کننده ای ارائه نداده اند مبنی بر اینکه ثواب صیام محرم و ماه های حرام از شعبان بیشتر است.
□وضعیت پیامبرصلی الله علیه وسلم درماه شعبان
ابی سلمه از عایشه ام المومنین روایت می کند، که پیامبر صلی الله علیه وسلم در ماه شعبان بیشتر از ماه های دیگر روزه می گرفت، و گاهی تمام شعبان را روزه می گرفت.
از عایشه•رض• مادر مومنان، روایت شده است که پیامبر*ص* در شعبان آنقدر روزه می گرفت که گمان می کردیم همه آن را روزه بوده است و گاهی هم آن قدر روزه نمی بود که می گفتیم آن حضرت در شعبان روزه نمی گیرد، و هیچ ماهی ندیدم پیامبر غیر از رمضان تمام آن را روزه باشد و در ماه شعبان بیشتر از هرماه دیگر روزه می گرفت.
امام ابن حجر می فرماید :این احادیث دلیل هستند بر فضیلت روزه در ماه شعبان و همچنین ابن رجب حنبلی می گوید :روزه ی پیامبر در ماه شعبان از ماه های دیگر بیشتر بوده است.
وامام صنعانی نیز می گوید :این دلیل است بر اینکه پیامبر ماه شعبان را بیشتر از ماه های دیگر به روزه اختصاص می داد.
*احادیث گران بها در فضیلت روزه ی سنت نبوی*
عن ابی سعید الخدری رضی الله عنه ان النبی صلی الله علیه وسلم قال :لا یصوم عبد یوما فی سبیل الله الا باعد الله بذلک الیوم وجهه عن النار سبعین خریفا. / هر بنده ای که یک روز به خاطر خدا روزه بگیرد خدا او را هفتاد سال از آتش جهنم دور می کند.
وعن أبی أُمامه رضی الله عنه قال : قلت :یا رسول الله مرنی بعمل ینفعنی الله به قال: “علیک بالصوم فإنه لا عدل له “وفی روایه قال صلى الله علیه وسلم: ” علیک بالصیام فإنه لا مثل له.
وهمچنین ابو اماله می گوید :به پیامبر گفتم چیزی بفرما که خدا به سبب آن سودی به من برساند،
پیامبرهمچنین فرمود :مواظب روزه باش، زیرا همتایی ندارد.
وعن حذیفه رضی الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله علیه وسلم :” من خُتم له بصیام یوم دخل الجنه “هر کس روزی را با زبان روزه به پایان برساند وارد بهشت خواهد شد.
امام مناوی می گوید :یعنی کسی که روزی را با زبان روزه به پایان ببرد، به گونه ای که بمیرد در حالی که روزه است ، یا بعد از افطار روزه بمیرد ، او همراه سابقین اولین ایماندار و بدون عذاب وارد بهشت خواهد شد
وعن عبد الله بن عمرو رضی الله عنهما أن النبی صلى الله علیه وسلم قال : ” الصیام والقرآن یشفعان للعبد یوم القیامه ، یقول الصیام : أی رب منعته الطعام والشهوه ، فشفعنی فیه ، ویقول القرآن : رب منعته النوم باللیل فشفعنی فیه ، قال: فیشفعان “روزه وقرآن برای مسلمان در روز قیامت شفاعت می نماید، روزه می گوید :خدایا من از خوردن و برآوردنمودن آرزوهایش مانع شدم، شفاعت من را در حقش قبول فرما، وقرآن می فرماید :پروردگارا من در شب خواب را از او منع کردم، شفاعت من را نسبت به او قبول فرما، پس خدا هم شفاعتشان را در حق او قبول می فرماید..
والسلام علی من اتبع الهدی
