*فتوای علامه دکتر یوسف قرضاوی در مورد کارکردن به عنوان کارمند در یکی از بانکها*

سؤال:

من فارغ التحصیل دانشکده ی تجاری (بازرگانی) هستم برای کسب روزی و امرار معاش به دنبال کار واشتغال بودم اما کاری را نیافتم جز استخدام در یکی از بانک ها و می دانم که فعالیت بانک ها خالی از امور ربوی نیست و این را نیز خوب می دانم که خدا بر نویسنده (کاتب) ربا لعنت کرده است ، ضمن اینکه درحال حاضر این شغل تنها منبع درآمد من می باشد آیا با این وصف این شغل را قبول کنم یا آن را رها کنم ؟

پاسخ :

نظام اقتصادی در اسلام بر مبنای مبارزه وحذف ربا از جامعه پایه گذاری گردیده است؛ چون، براساس نصوص صریح و روشن دینی و اجماع امت اسلامی ربا در لیست گناهان کبیره قرار داده شده و باعث از بین رفتن برکت فرد وجامعه می باشد و موجبات بلا و مصیبت در دنیا و آخرت را به بار می آورد. و قول پروردگار دراین رابطه تو را بس است که می فرماید:(یمحق الله الربا و یربی الصدقات والله لا یحب کل کفار اثیم- خدا از برکت ربا می کاهد وبر صدقات می افزاید و خداوند هیچ ناسپاس گناهکاری را دوست ندارد. .. بقره/۲۷۶ – و در ادامه در آیات ۲۷۸ و۲۷۹ می فرماید:ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه را از ربا باقیمانده است واگذارید و اگر چنین نکردید بدانید که به جنگ با خدا و رسولش برخاسته اید .

و همچنین در حدیثی که حاکم آن را روایت نموده است پیامبر (ص) می فرماید:(وقتی زنا کاری و ربا خواری در دیاری نمایان شود، آن مردم به دست خودشان، عذاب خدا را برای خود فراهم ساخته اند. ).

روش اسلام در تشریع احکام و قوانینش آن است که به فرد مسلمان دستور می دهد تا با گناهان مبارزه کند و اگر توان مبارزه با آن را نداشت، حداقل باید  از هرگونه مشارکت قولی وعملی درآن گناه خودداری نماید.

براین اساس، هرگونه همکاری با دیگران  در راستای ارتکاب گناه  جرم محسوب و حرام می باشد، خواه آن همکاری، در راستای کمک رسانی مادی باشد یا معنوی؛ قولی باشد یا عملی.

درمورد گناه قتل عمد پیامبر (ص) فرموده است:((اگر ساکنان آسمان و زمین در ریختن خون مؤمنی شرکت داشته باشند، خداوند آنان را به آتش خواهد انداخت..  روایت از سنن ترمذى بادرجه ی حسن)) .

در سنن ابوداود وابن ماجه آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وصحبه وسلم درمورد شراب و شرابخواری فرموده است:((خداوند شراب وشرابخوار و ساقی و سازنده و صاحب وحامل وگیرنده ی آن را لعنت کرده است. ))

و ابن حبان وحاکم حدیثی را درباره ی، رشوه نقل کرده اند که پیامبر (ص) فرمودند:((لعنت خدا بر رشوه دهنده  و رشوه گیر و واسطه ی میان آن دو باد. )).

وهمچنین طبق حدیث وارده در بیشتر کتب حدیث مسند وسنن از طریق جابر بن عبدالله (رض) پیامبر ص درمورد ربا فرمودند:(خداوند ربا خوار ، ربا گیرنده وشاهد آن را لعنت فرموده وهمه ی آنها را در جرم یکسان دانسته اند. )).

درحدیث دیگری که ابوداود وابن ماجه از ابن مسعود رضی الله عنه روایت نموده اند (کاتبه -نویسنده ی آن )بدان افزوده شده است ورسول الله ص چنین فرموده است:((ربا خوار وموکل آن و شاهدان آن درصورت آگاهی تا روز قیامت مورد نفرین پیامبر خدا هستند. )).

 بطور یقین این احادیث صحیح و روشن، وجدان هر ایمانداری را به درد می آورد که درشرکت های ربوی وبانک هایی مشغول به کارند که خالی از ربا وقراردادهای ربوی نیستند.

امروزه، ربا و مسائل مربوط به آن به اندازه ای فراگیر شده که در کارکنان بانک ها و یا شرکت ها محصور و محدود نخواهد شد ؛ بلکه کل نظام اقتصادی و مالی جهان اسلام را دربر گرفته وبه عبارتی دیگر به یک بلای عمومی و همه گیر تبدیل شده و به مصداق دقیق فرموده ی گُهربار رسول خدا (ص) در آمده، آن جا که میفرماید : ((روزگاری بر مردم و جامعه فرا می رسد که کسی وجود نخواهد داشت که مگر ربا خورده و یا غبار ربا به وی رسیده است. )).

با این احوال ترک کار کردن یک یا چند کارمند در بانک یا هر شرکتی چیزی را تغییر نمی دهد و اثر آن چنانی نخواهد داشت، بلکه فقط اقناع کردن مردم به فاسد بودن نظام ربوی وارداتی از بلوک سرمایه داری (غرب)  و تلاش و جهاد برای تغییر گام به گام و بدون شتاب این نظام است تا ورشکستگی و بحران های اقتصادی از این بیشتر دامن گیر ممالک اسلامی نشود و اسلام به عنوان حلال مشکلات اساسی راه حل تدریجی را سفارش می کند.

همانگونه که برای تحریم ربا وشراب وامثال اینها در دوران صدر اسلام این روش را بارها به کار برده است  و صد در صد جوابگو بوده است.

آنچه مهم است، اراده ی مردم در معالجه ی این معضل می باشد وهر گاه اراده همراه با عزم باشد، کارساز خواهد شد.

بر هر مسلمان ملتزم واجب است که درمسیر پیشبرد نظام اقتصادی آن گونه که با مبانی اسلام همخوانی داشته باشد گام بردارد و دراین راه قلب، زبان وتوانش را به کاربندد و از هیچ تلاشی دریغ نورزد و بطور قطع این امر شدنی است. 

دراین جهان، کشورهایی ( کومونیستی) وجود دارند که صدها میلیون نفرجمعیت دارند ولی از نظام ربا استفاده نمی کنند.

البته توجه داشته باشیم که اگر مسلمانان را از اشتغال در بانک ها باز داریم نتیجه آن خواهد شد که غیر مسلمانان از یهود و دیگر ملل در آن جاها اشتغال ورزند ؛  امری که به ظاهر مطابق اسلام و فقه است اما در واقع به زیان مسلمانان خواهد بود.

به هر حال نمی توان گفت: که تمام امور بانکی ، ربوی است ؛ چه بسا بیشتر فعالیت های آن مباح و بلا اشکال است ؛ مانند فعالیت سمساری و دلالی ، پس انداز وغیره که مقدار بسیار ناچیزی از آن حرام است ؛ بر این اساس اشکالی ندارد که فرد مسلمان اگر چه از درون به آن راضی نباشد در بانک ها اشتغال داشته باشد تا وقتی که قوانین سیستم مالی به شیوه ای تغییر یابد که دین و درون او از آن راضی گردد ؛ به شرط اینکه مسئولیت و وظایفش را به نحو احسن دربرابر خود و خدا و ملتش به انجام برساند ودر مقابل نیت پاکش منتظر اجر نیکو وشایسته باشد ؛ چون ثواب کردار به نیت انسان بستگی دارد.

و پیش از اینکه به فتوایم پایان دهم باید بگویم که نباید مسئله ی نیازهای زندگی -حاجیات- را که نزد فقها به عنوان ضرورت تلقی می شود، را فراموش نماییم مانند این برادر سؤال کننده که این کار را وسیله ای برای امرار معاش خود قبول کرده است .

خداوند حکیم و مهرورز درآیه ی ۱۷۳ سوره ی بقره می فرماید:((فمن اضطر غیر باغ ولا عاد فلا إثم علیه إن الله غفور رحیم – اما کسی که برای حفظ جانش به خوردن آنها (مردار و…) ناچار شود در حالی که ستمگر ومتجاوز نباشد بر او گناهی نخواهد بود راستی که خداوند آمرزنده ومهربان است. )).

منبع:سایت اتحادیه ی جهانی علمای اسلام

مترجم: عبدالواحد رحمت الله