شکی در این نیست که بی باوری و {الحاد} در جامعه مسلمانان و همه جهان به شیوه ای عمومی گسترش یافته است، بەگونەای که تاثیرات آن از منطقه ای به منطقه ای دیگر متفاوت بوده است. به همین دلیل این موضوع مهم نیاز به بحث و پژوهش به دور از زیاده گوی و اغراق دارد.
امروزه الحاد شامل تفکرات بی دینی، بی علاقگی به دین، عدم پذیرش دین، مخالفت با دین و خدا ناباوری و سرانجام در معنایی عام و محدودتر، عدم باور به هر گونه خداست.
معنی‌الحاد در دستور زبان: فعل {الحاد} به معنای دوری جستن، بی دینی، رفض و انکار وجود خدا می باشد. یا به معنی انحراف از حق و برگشتن از دین و عدم انجام فرامین و دستور می باشد.
از آن جا که الحاد {خداناباوری} با قوانین فکر و اندیشه سروکار دارد و ارزش های والای انسانی را تحت تٲثیر قرار می دهد، بە گونەای کە آثار مخرب آن در فرد و جامعە ظاهر می شود، نمی توان از آن چشم پوشی کرد… بدون شک مقایسه تاریخ قدیم و جدید بهترین گواه و دلیل برای نمایش چند نمونه از آثار مخرب {الحاد} در برابر جامعه و حتی جهان است. تضادهای نژادی، برپا کردن جنگ های ویرانگر و ایجاد تفرقه و اختلاف قبیله ای بر پایه نژادپرستی، زبان و فرهنگ و… نمونه عیان دیگر پدیده {خداناباوری} می باشد.
معنا و کاربرد {الحاد} در زندگی امروزی
الحاد، امروزه در همه ادیان و فرقه ها نفوذ کرده که نتیجه و سرانجام همه آنها دشمنی با دین و آیین اسلام می باشد.
ملحدان غرب این نکته را بیان می کنند که خدایی وجود ندارد و وجودیت ذات اقدس را منکر می شوند و می گویند: خداوند مرده است! عرب های ملحد نیز چنین نظری داشتند و می گفتند: تفکر نبوت و پیامبری مرده و از میان رفته است. که هر دو نظر فوق یک پیام و یک نتیجه را می دهد و آن این که مبارزه و انکار وجودیت خدا و پیامبران که آن نیز با نیستی و فنا بودن دین و آیین برابر است و در نهایت انکار زندگی بعد از مرگ و جزا و پاداش…
بدون شک پیام الحاد به معنای منحرف شدن و به معنای حفره ای است که به یک سو انحراف داشته باشد. یا می توان گفت: الحاد یعنی کافر شدن نسبت به خدا و انکار و دشمنی با اندیشه متقین و همچنین منکر بهشت و دوزخ و محدود کردن اندیشه انسان به همین دنیای مادی.
از طرف دیگر تأثیرات عمیق بی ایمانی در زندگی فردی دیده می شود، بخصوص با چنان ترفندی در فرد نفوذ می کند که فرد دچار شک و گمان گشته و به مرحله ای می رسد که فرد با قدرت هرچه تمام تر در برابر افکار و عقاید دینی واکنش نشان می دهد و فرد دچار حالتی می گردد که در برابر حقیقت و راستی سرباز زند، هر چند که دلایل به شیوه ای آشکارا و واضح بیان گردند. از نشانه های شخص دچار شده به این بیماری و ویروس کشنده این است که آماده دریافت هر نوع افکار انحرافی از جوانان مختلف می باشد. همچنین آماده پرستش انواع فرقه ها در قالب نام های مختلفی همچون دین گریزی، شگ گرایی، پوچ گرایی اخلاقی و آتئیسم می باشد.
در اندیشه ی این گونه افراد ظرافت و زیبایی و جزئیات مخلوقات و قوانین طبیعت به جای شناخت بیشتر خداوند و پی بردن به احدیت او مایه و سبب الحاد شده و تلاش بیشتر برای انکار و نفی وجودیت خداوند می باشد.
بنابراین نزد این گونه افراد مسائل جنبه عکس به خود می گیرند و تا جایی که نمی خواهند این مسئله را درک کنند و اسلام را آنچنان که هست بفهمند و آن را درک کنند و از بحث و پژوهش در این مورد خودداری می کنند.
مشخص نمودن دلایل الحاد و خداناباوری مهم ترین قدم برای پیشگیری و درمان آن است به همین دلیل اشاراتی به
مهم ترین دلایل آن می نماییم.
۱_ضعف تقوی و پرهیزگاری، ضعف مسائل روحی و بعد معنوی، همچنان که سستی و ضعف سیستم ایمنی بدن باعث پخش شدن عامل بیماری در مدت زمان کم می گردد.
۲_ سستی و کم کاری در مطالعه و ضعف در روشن سازی فکری اسلامی درست و صحیح، بخصوص در عصر و زمان روشن فکری و تفکرات عالمگیر و انقلاب هندی که متأسفانه جوانان را به دلیل اطلاعات کم و فهم نادرست از مسائل اسیر حملات ضد اسلامی می گردند.
۳_ فهم و دانش نادرست و عکس از برخی مسائل مهم و مخصوص مانند وجودیت خداوند، قضا و قدر، جزا و پاداش و روز قیامت و چندین نمونه دیگر…
۴_ عوامل درونی و کاستی های روحی مانند بزرگ منشی و سیر کردن در امیال و آرزوهای درونی به گونه ای که خود را از همه بهتر، باهوش تر و داناتر بدانند و بی ایمانی و ضعف تقوی پل رسیدن به آمال خود می دانند و احساسی به او دست می دهد که الحاد قله مرتفع آرزو و آمال اوست.
۵_ زیاده روی در آزادی فردی تا جایی که شخص خود را بزرگ می پندارد. تا آن جا که در برابر دستورات و فرامین و اوامر الهی قد علم کند و از انجام و عمل به آنها سرباز زند.
۶_ پابند نبودن فرد به هر گونه وظیفه دینی و شرعی و اجتماعی و رفتن به دنبال آمال و آرزوهای دنیوی.
۷_ عوامل خارجی مانند دوست ناباب، ایجاد شک و گمان در اعتقادات مسلمانان، طعنه زدن و شوخی با افکار و مقدسات مردم.
از بارزترین عواملی که به صورت پیدا و پنهان، دین داری را تهدید می کند الحاد و خدا ناباوری است. البته هیچ کس نمی تواند به طور کامل با خدا قطع رابطه کند؛ زیرا دین داری و خدا باوری یک امر فطری است. اگر خداناباوری به معنای کم رنگ شدن ایمان و کم نور شدن چراغ دین در زندگی افراد باشد، بدون شک این جریان واقعیت دارد و اختصاص به دین خاصی هم ندارد، بلکه دامن گیر همه ادیان و مکتب ها است. البته علت نفوذ این نحله فکری در همه ادیان یکسان نیست. در مورد اسلام باید ریشه های الحاد را در خارج از قلمرو دین و آموزه های دینی جست و جو کرد.
شاید بتوان گفت: عوامل خداناباوری در جامعه اسلامی، یا گریز از مکتب اسلام به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
۱_ عوامل محیطی (اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و…) نظیر: نارسایی عوامل مؤثر در معنویت گرایی، تهاجم فرهنگی، عدم تأمین نیازهای اولیه، رواج خرافه پرستی، هوا پرستی ها، تعارض قول و عمل متولیان و داعیان دینی.
۲_ عوامل درونی (فردی) نظیر: گرایش به تمایلات و هواهای نفسانی، ضعف بینش دینی افراد، ضعف و سستی بنیان های دینی خانواده ها و…
باورها و اندیشەی ملحدان
۱- جهان هستی به خودی خود رشد و اشاع یافته است و نیازی به سازنده و بانی ندارد.
۲- زندگی از ماده ساخته شده است و از قوانین طبیعت پیروی می کند.
۳- تفاوت میان زندگی و مرگ تفاوتی فیزیکی است که پیشرفت علم روزی بدان دست خواهد یافت.
۴- انسان جسم ساده ای بیش نیست و روزی با مرگ از میان خواهد رفت.
۵- چیزی به عنوان روح وجود ندارد.
۶- مرگ فنا و نابودی است و زندگی بعد از آن وجود ندارد.
۷- نیازی به اظهار و اثبات وجود خدا نداریم.
هر کسی به هر اندازه در الحاد و کفر فرو رفته باشد، اگر ساعتی بیاندیشد و تعقل نماید و مسیر راستی و درستی را برگزیند و در آیات و احادیث تفکر کند، تأثیر آن را خواهد دید و دگرگون خواهد شد و از شک و گمان بدور خواهد ماند.
بعد از ارائه و توضیح این مطلب لازم است بدانیم قرآن کریم کە بزرگترین و بهترین چاره ساز و حلال است؛ در این مورد چگونه بحث می کند، قرآنی که سرشار از ادله های عقلانی، فطری و عملی است با بهترین واژه ها شک و گمان حاصله را باطل و پوچ می گرداند.
آیاتی از قرآن کریم که کلمه الحاد در آن به کار رفته است:
﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا ۖ وَذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمَائِهِ ۚ سَیُجْزَوْنَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ﴾ (الأعراف:۱۸۰)
«یُلْحِدُونَ»: اسامی را تحریف می‌کنند. مراد از الحاد در اسماء خدا این است که الفاظ و مفاهیم آن را تحریف کنند، یا این که خدا را به اوصافی توصیف نمایند که شایسته ذات او نیست و یا این که صفات خدا را برای مخلوقات خدا به کار برند.
یعنی: «خداوند دارای زیباترین نامهاست، وی را بدان نامها بخوانید و کسانی را که در نامهای خدا به کژی و عناد و مجادله میل دارند رها کنید. آنان به زودی کیفر کار خود را خواهند دید.»
الحاد در این آیه عبارت است از انحراف یا تعریف. مشرکان در جزیره العرب نام های زیبای خدا را تحریف می کردند و خدا خواندگان خود را با آن نامها نامگذاری می کردند. نام (الله) را تعریف کردند و به شکل {اللات} بتی را بدان نامیدند. نام (عزیز) را تحریف کردند و به شکل {عزیٰ} بتی را بدان نامیدند. این آیه می فرماید: این نامهای زیبا، تنها به خدا اختصاص دارد و بس.
پیام آیه:
نام {الله} محور همه اسمای الهی است. دعوت و دعا باید به زیبایی ها و خوبی ها باشد. {الحسنی فدعوه بها} سلام، به نام نیکو و دوری از انحراف در نامگذاری توجه دارد.
نسبت به ملحدان و منحرفان، عکس العمل نشان دهیم {ذرو الذین یلحدون} راه حق، فطری است و انحراف از آن برخلاف مسیر فطرت است.
قتاده رحمه الله می فرماید: (یلحدون) یعنی (یشرکون) شریک برای خدا قائل شدن، انحراف و خارج شدن از حق و اعتدال است.
«إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیَاتِنَا لَا یَخْفَوْنَ عَلَیْنَا ۗ أَفَمَنْ یُلْقَىٰ فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِنًا یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۚ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ ۖ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» (فصلت:۴۰)
یعنی: «کسانی که آیات ما را مورد طعن قرار می‌دهند و به تحریف (حقائق و معانی) آن دست می‌یازند، بر ما پوشیده نخواهند بود (و کیفرشان را خواهیم داد.) آیا کسی که به آتش دوزخ انداخته می‌شود بهتر است یا کسی که (در سایه‌ی ایمان) در نهایت امن و امان، روز قیامت (به عرصه‌ی محشر) می‌آید؟ هر کاری که می‌خواهید بکنید، او می‌بیند هر آنچه را که انجام می‌دهید.»
معنی الحاد در این آیه: منحرف ساختن مردم با مغالطه و سفسطه از دلائل خداشناسی و نشانه‌های قدرت الهی و یا تحریف حقائق و معانی و تغییر عبارات و الفاظ کتابهای آسمانی است. [«آمِناً» در امن و امان. مطمئنّ و بی‌دغدغه، حال است.]
در تفسیر سعدی آمده است که الحاد در آیات قرآن به معنی کناره گیری کردن از حقیقت و راستی است. این کناره گیری شامل انکار کردن وجود خدا و به تکذیب پیامبران و آیات و معنای آنهاست.
آیا قرآن الحاد را به گونه ای امروزی نمایش داده است؟
در جواب می توان گفت: بله، در قرآن کریم چند نمونه ای از وجهات الحاد را بیان کرده است از جمله:
{وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ ۚ وَمَا لَهُمْ بِذَٰلِکَ مِنْ عِلْمٍ ۖ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّون} (الجاثیه:۲۴)
یعنی: «منکران رستاخیز می‌گویند: حیاتی جز همین زندگی دنیائی که در آن بسر می‌بریم در کار نیست. گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای ایشان را می‌گیرند و جز طبیعت و روزگار، ما را هلاک نمی‌سازد! آنان چنین سخنی را از روی یقین و آگاهی نمی‌گویند، بلکه تنها گمان می‌برند و تخمین می‌زنند.»
پیام و نکته های آیه
۱- (دهر) در آیه: به معنای گذر زمان دنیا است، مادیون معتقدند که گذر عمر، مایه ی مرگ و هلاکت انسان است ( مفردات راغب).
۲- هوی پرستی، چنان چشم و دل انسان را کور می کند که قیامت را منکر می شود و زندگی را در حیات کوتاه دنیا محصور می داند. (اتخذو الهه هواه…)
۳- منکران معاد برای انکار خود، منطق و علم ندارند.(مالهم بذالک من علم)
۴- در عقاید، پندار و گمان بی ارزش است، عقاید باید بر اساس علم باشد.
شهرستانی، بانی و حامیان این جنبش و مکتب را این گونه معرفی می کند که: نحله فکری این تفکر کسانی هستند که با وجود و مالکیت خداوند بر روی زمین مقابله و مبارزه می کنند و نمی خواهند این موضوع را درک کنند که انسان ماده نیست و با گذر زمان از میان نمی رود.
در فرهنگ {المفاهیم الاسلامیه العامه} این‌گونه منهج و ایده (دهریه) را تعریف می کند: دهریه، پایه و اساس همه تفکرات الحادی و مادی می باشد که انسان تا به حال شناخته است. کسانی که معتقد به زندگی دنیوی و مادی بودن جسم و جهان هستی و انکار وجود خدا می باشند. زندگی از دیدگاه آنان در یک مرحله کوتاهی که در این دنیا با چشم می بینند و بس. نسلی می میرد و نسلی به دنیا می آید…
همچنین قرآن درباره کسانی که باور دارند که جهان هستی و انسان از نو و خود به خود به وجود آمده است. یعنی بدون خالق و سازنده و بانی که خداوند می فرماید: {أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونٙ}(الطور:۳۵)
یعنی: «آیا ایشان (همین جوری از عدم سر بر آورده‌اند و) بدون هیچ گونه خالقی آفریده شده‌اند؟ و یا این که (خودشان خویشتن را آفریده‌اند و) خودشان آفریدگارند؟»
در پرسش نخستین، ریشخند گزنده ای است . چون دلهایشان به ایمانی پی نبرده است، پی نبردن به ایمان این مکتب را به گفتن چنین سخنی وا داشته است، گذشته از آن که ایشان را از درک و فهم حقیقت این قرآن باز داشته است…
چه کسانی پشت پرده الحاد و خداناباوری هستند؟
این جنبش با ایده ی شخصیت های صاحب نامی چون ریچارد داوکینز، اپیکور و… پیوند خورده که حامی و پشتیبان عصر روشنگری به شکل متمایز یعنی مطلقیت (عقل و علم) را بنا نهاده که این جنبش هر گونه صفت ایجاد و خلقت را برای مخلوقات سلب می کنند و مدعی هستند که جهان و گردون به خودی خود ایجاد شده و وجود هر خالق و سازنده ای را انکار می کنند. بدون شک نحله ی فکری الحاد و جوهره ی مکاتب بی خدایی و پیامدهای عملی این جنبش از خداناباوری با تعصبات و تعصبات و فرقه های تندرو با اهدافی مشخص، زمینه بخش گسترش اندیشه آزاد و پرسش گری شک گرایانه در مورد نبودن هیچ گونه علاقه به موضوع خدا و پذیرش کمال آن شد.
می توان گفت: {دهریه} در طول قرن ها پایه و اساس تمام تفکرات دنیا گرایی، الحاد و مادی گرایی در دوران های مختلف تاریخ بشریت می باشد. به ٰگونه ای که این جنبش حامی تمامی این ایده های مکاتب خداناباوری و بی خدایی می باشد. امروزه جوهره فکری خداناباوری نو، از راههای مختلفی به شکل سیاسی فعال است. از جملهٔ این موارد، مبارزه برای کاهش نفوذ دین در حوزهٔ عمومی، تلاش برای ترویج تغییر فرهنگی (با مرکزیت در ایالات متحده، محور پذیرش خداناباوری) و تلاش برای ترویج ایدهٔ «هویت خداناباور» است. تفاوت استراتژیکی برای رسیدن به این اهداف قابل توجه است. همچنین گستردگی و تنوع جنسیتی و نژادی این گروه قابل بحث است.
گروهی از آنان درصددند وجود خدا را با مشاهدات ما از جهان ناهمخوان نشان دهند؛ برخی نیز خدا را موجودی خود -متناقض می‌خوانند.
راههای پیشگیری و مقابلە با الحاد
وظایف فردی:
با تقویت قوه ی ایمان و دانش دینی و میانه روی در امور و افکار، تقویت بنیه اعتماد به نفس و توجه بیشتر به عقاید دینی و یافتن راه حل مناسب برای سوألات و گمانات مذهبی و دینی از طریق پرسش و پژوهش از منابع صحیح و درست آن.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که دین مبین اسلام زمانی این مسائل را چاره سازی می کند که بین ۲ تفکر ذیل تفاوت ایجاد کند.
۱_ چنانچه تفکرات از دل و درون سرچشمه گیرند، با پشت کردن به آن و پناه بردن به خداوند بزرگ و عدم اعتنا و انجام ندادن امور چاره سر شود.
۲_ چنانچه پرسش ها از گمان و وهم سرچشمه گیرند با آوردن ادله منطقی و دانش کافی پاسخ داده شود.
این گونه است که مشکل اول را با پرهیزکاری و بدون آشفتگی خاطر و رعایت اصول و موازین اسلامی و انسانی درمان می کند و مشکل دوم بر پایه علم و دانش و زدودن هرگونه شک و گمان مرتفع می سازد.
وظایف جمعی و اجتماعی:
رعایت اعتدال اجتماعی و تقویت بنیه ایمان و پایبندی به باورهای صحیح و درست و مبارزه با هرگونه حرکات ضد اسلامی از طرف دشمنان دین و تندخویان، همچنین پی بردن به اشتباهات و تلاش در جهت اصلاح آنها در جامعه.
وظایف نهادهای دینی و اسلامی:
با ارائە شیوەهای نوین آموزشی، تجمعات، برگزاری سمینارها و کنفرانس های اسلامی و استفاده از همه امکانات رسانه ای و تبلیغاتی برای آگاه سازی هرچه بیشتر مردم، همچنین نشر و توزیع کتب گوناگون از وظایف آنها می باشد.
وظایف دانشگاه ها و مراکز آموزشی:
آموزش و آماده سازی دانشجویان علوم دینی و ارائه برنامه های درست و ارائه مدرک معتبر به آنها جهت روبرو شدن و مبارزه با مسئله بی ایمانی و الحاد با تمام امکانات و دانش موجود بهره برند.
وظایف رسانه های دیداری و شنیداری {صداوسیما}:
به نمایش گذاشتن عوارض و مشکلات حاصله از ضعف و بی ایمانی و خداناباوری در جامعه.
پخش سخنرانی و کنفرانس های اسلامی در مبارزه با بی ایمانی و دنیاگرایی و تضاد طبقاتی ناشی از آن از وظایف صداوسیما می باشد. همچنین هماهنگ سازی تمامی امکانات رسانه ای برای مبارزه با این پدیده برعهده رسانه ها می باشد.
ابن تیمیه رحمه الله می فرماید: کسی که نتواند با ملحدان و خداناباوران روبرو شود و آنها را قانع و سرکوب کند، بهره ای از دین نبرده است.
ادامە دارد…
نویسندگان: د خالد محمد توفیق ـ سعید عبدالرحیم
ترجمە: عبداللە علی پور
