اصول

«تلقین میت» از نگاهی متفاوت

یکی از مسایل اختلافی در فقه اسلامی مسئله خواندن تلقین بعد از دفن میت است که متاسفانه بسیاری از افراد ، نا آگاهانه بااین مسئله برخورد و آن را وسیله ای برای اختلاف افکنی و تفرقه میان مسلمانان قرار می دهند. ما سعی داریم در این مقاله این مسئله را به طور اجمالی مورد بررسی قرار دهیم .

واژه تلقین مصدر باب تفعیل است و از لحاظ لغت به معنای یاد آوری کردن و آموختن است و در اصطلاح مقصود از آن یاد آوری کردن میت به گفتن لا اله الا الله است .

یکی از اعمال سنتی که برای فرد در حال مرگ انجام می دهند یادآوری کردن او به گفتن لا اله الا الله است ؛همانطور که در حدیثی رسول خدا  (ص) به آن امر می کند و می فرماید 🙁 لقنوا موتاکم لا اله الا الله ) ۱ مرده هایتان را به گفتن لا اله الا الله یاد آوری کنید .

 مقصود از میت در این حدیث بدون هیچ اختلافی فرد درحال احتضاراست؛ نه شخص مرده .۲

اما خواندن تلقین بعد از مرگ و دفنش همانطور که در برخی از مناطق اسلامی رایج و مرسوم است چه حکمی دارد ؟

ابتدا به احادیث و آثاری که در این رابطه روایت شده است می پردازیم و بعدا نظر علما و اندیشمندان دینی را در این رابطه جویا می شویم .

(عَنْ سَعِیدِ بن عَبْدِ اللَّهِ الأَوْدِیِّ، قَالَ: شَهِدْتُ أَبَا أُمَامَهَ وَهُوَ فِی النَّزْعِ، فَقَالَ: إِذَا أَنَا مُتُّ، فَاصْنَعُوا بِی کَمَا أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنْ نصْنَعَ بِمَوْتَانَا، أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ:”إِذَا مَاتَ أَحَدٌ مِنْ إِخْوَانِکُمْ، فَسَوَّیْتُمِ التُّرَابَ عَلَى قَبْرِهِ، فَلْیَقُمْ أَحَدُکُمْ عَلَى رَأْسِ قَبْرِهِ، ثُمَّ لِیَقُلْ: یَا فُلانَ بن فُلانَهَ، فَإِنَّهُ یَسْمَعُهُ وَلا یُجِیبُ، ثُمَّ یَقُولُ: یَا فُلانَ بن فُلانَهَ، فَإِنَّهُ یَسْتَوِی قَاعِدًا، ثُمَّ یَقُولُ: یَا فُلانَ بن فُلانَهَ، فَإِنَّهُ یَقُولُ: أَرْشِدْنَا رَحِمَکَ اللَّهُ، وَلَکِنْ لا تَشْعُرُونَ، فَلْیَقُلْ: اذْکُرْ مَا خَرَجْتَ عَلَیْهِ مِنَ الدُّنْیَا شَهَادَهَ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّکَ رَضِیتَ بِاللَّهِ رَبًّا، وَبِالإِسْلامِ دِینًا، وَبِمُحَمَّدٍ نَبِیًّا، وَبِالْقُرْآنِ إِمَامًا، فَإِنَّ مُنْکَرًا وَنَکِیرًا یَأْخُذُ وَاحِدٌ مِنْهُمْا بِیَدِ صَاحِبِهِ، وَیَقُولُ: انْطَلِقْ بنا مَا نَقْعُدُ عِنْدَ مَنْ قَدْ لُقِّنَ حُجَّتَهُ، فَیَکُونُ اللَّهُ حَجِیجَهُ دُونَهُمَا”، فَقَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، فَإِنْ لَمْ یَعْرِفْ أُمَّهُ؟ قَالَ:”فَیَنْسُبُهُ إِلَى حَوَّاءَ، یَا فُلانَ بن حَوَّاءَ ) ۳ سعید ابن عبدالله الاودی می گوید : با ابا امامه در حالی که در میدان جنگ بود ملاقات کردم ایشان فرمودند : هر زمانی که وفات کردم ، آنچنان که رسول خدا (ص) به ما دستور داده است که برای مرده هایمان انجام دهیم برای من نیز انجام دهید ، که رسول خدا (ص) فرمودند : هر گاه یکی از برادرانتان وفات کرد و او را دفن کردید یکی از شما بر سر قبرش بایستد سپس بگوید : ای فلانی پسر فلانی ، به راستی که او می شنود؛ اما جواب نمی دهد ، دوباره می گوید: ای فلانی پسر فلانی ، سپس میت برمی خیزد و می نشیند ، دو باره می گوید: ای فلانی پسر فلانی ، و او می گوید مرا پند و اندرز بده خداوند به تو رحم کند ، اما شما نمی فهمید ، سپس بگوید : به یاد آور آنچه را که در دنیا بران بودی ، گواهی دادن به اینکه هیچ معبودی بجز الله نیست و محمد بنده و فرستاده خداوند است ، و اینکه تو بدان راضی و خشنود بودی که الله پروردگارت و اسلام دینت و محمد (ص) پیامبرت و قرآن پیشوایت است ، پس یکی از دو ملائکه نکیر و منکر دست همراهش را می گیرد و می گوید : بیا برویم ما نزد کسی که حجت و دلیلش به او فهمانده شده نمی نشینیم پس خداوند حجت و دلیلی برای او می شود ، مردی پرسید ای رسول خدا (ص) پس اگر مادرش را نشناسیم چکار کنیم ؟ فرمود : نسبتش بدهید به حواء ای فلانی پسر حواء .

* این حدیث ، حدیث ضعیفی است زیرا چهار نفر از کسانی که این حدیث را روایت کرده اند مجهول و دو نفردیگر صدوق و مدلس هستند .

✅ آثاری- سخنان غیر پیامبر را اثر گویند- که در باره خواندن تلقین بر مردگان روایت شده است :

 امام حافظ بن حجر عسقلانی در کتاب تلخیص خود از دو تن از تابعین راشد بن سعد و ضمره بن حبیب روایتی را نقل می کند – ولی در مورد آن سکوت اختیار کرده است – که آنها گفته اند : هنگامی که میت دفن شد و براو خاک ریختند و مردم بازگشتند آنها مستحب می دانستند که به میت گفته شود: ای فلانی بگو هیچ معبودی جز الله وجود ندارد (سه بار) ، بگو پروردگارم الله و دینم اسلام و پیامبرم محمد (ص) است سپس برگردد. ۴

* نظر فقهاء و علمای اسلام در باره تلقین

 امام نووی می فرمایید : برخی از یاران ما تلقین میت را بعد از دفنش به این صورت که شخصی بر سر قبرش بنشیند و بگوید ((ای فلانی پسر فلانی … )) کاری مستحب شمرده اند؛ از جمله این افراد می توان به قاضی حسین و متولی و شیخ نصر المقدسی و رافعی و … . اشاره کرد … و از شیخ ابو عمر بن صلاح رحمه الله در این رابطه سؤالی پرسیده شد و ایشان فرمودند: تلقین امری است که ما آن را پسند کرده ایم و به آن عمل می کنیم و همچنین در این باره حدیثی از ابی امامه روایت شده است؛ هرچند سند آن قابل تایید نیست اما به وسیله شواهدی از تابعین و به وسیله عمل اهل شام از قدیم به آن محکم می شود ..

امام نووی در ادامه می فرماید : حدیث ابو امامه را ابوالقاسم الطبرانی در معجم خود با اسنادی ضعیف روایت می کند که لفظ حدیث از سعید بن عبدالله الازدی چنین است (( ای فلانی پسر فلانی … )) این حدیث هر چند که ضعیف است اما می توان با آن انس گرفت و علمای اهل حدیث و … اتفاق دارند بر چشم پوشی کردن در مورد احادیثی که در مورد فضائل و ترغیب و ترهیب هستند!! و به وسیله شواهدی از احادیث همانند حدیث ((واسألوا له التثبیت )) و وصیت عمرو بن العاص که این دو صحیح هستند محکم می شود و بردوام اهل شام از قدیم تا به حال بدان عمل کرده اند . ۵

وهمچنین از امام ابن تیمیه در این رابطه سؤالی پرسیده شد که فرمودند : به اجماع تلقین میت بعد از دفنش واجب نیست و از اعمال مشهور در زمان رسول و خلفاء نیز شمرده نمی شود؛ بلکه برگرفته شده از گروهی از صحابه همانند ابی امامه و واثله بن الاسقع است .

 پس از أئمه کسانی هستند که در این امر رخصت داده اند همانند امام احمدبن حنبل و گروهی از یاران امام احمد و یاران شافعی آن را پسندیده دانسته اند  و از علماء کسانی هستند که آن را مکروه دانسته اند زیرا معتقد به بدعت بودن آن هستند پس سه نظر در این رابطه وجود دارد : مستحب و مکروه و مباح که مباح عادلانه ترین حکم در باره تلقین است . ۶

ابن قدامه حنبلی می فرمایید : اما دراین رابطه به جز آنچه که أثری از امام احمد روایت می کند چیز دیگری به دست ما نرسیده است ، که فرمود : به أبی عبدلله – أحمدبن حنبل- گفتم این کار چگونه است زمانی که فردی می میرد و بر قبرش شخصی می گوید : ای فلانی پسر فلانی به یاد آور آنچه را که بدان معتقد بودی ، گواهی دادن به اینکه هیچ معبودی جز الله نیست؟ امام احمد فرمود : کسی را ندیدم که چنین بکند به جز اهل شام زمانی که أبوالمغیره وفات کرده بود که شخصی آمد و چنین کرد . ۷

نتیجه :

شایسته است که این عمل به خاطر نداشتن حجت کافی انجام نشود و در مقابل آنچه را که به صورت صحیح از رسول و صحابه به ما رسیده است را انجام دهیم از جمله دعای خیر برای تثبیت شدن میت برای جواب دادن به سؤالها (۸)  و وعظ و ارشاد حاضرین (۹) .

*انجام دهنده تلقین را نکوهش نکنیم

 این نکته را یادآور می شویم که اگر شخصی این عمل را انجام داد و یا به آن اعتقاد داشت مبتدع شمرده نمی شود (هرچند که خود این عمل در نزد فرد بدعت باشد ) زیرا اولا حدیثی هرچند هم که ضعیف باشد به این کار امر کرده است و ثانیا اقول برخی از تابعین و فتوای علمای بزرگی چون امام احمدبن حنبل و امام ابن تیمیه و امام نووی و …  نیز بر مباح بودن آن دلالت دارند .

          و آخر دعوانا أن الحمدلله رب العالمین

 تحقیق و تهیه : عامر رضاییان – کرمانشاه

 

  • صحیح مسلم ، ج : ۴ ، ک : الجنائز ، ب : تلقین الموتی ، ح : ۱۵۲۳ ص : ۴۷۲
  • تحفه الاحوذی ،ج : ۳ ،ک : الجنائز ،ب : آنچه که از تلقین بیمارهنگام مرگ آمده است ،ح : ۸۹۸ ،ص : ۳۴
  • معجم الکبیر للطبرانی ، ج : ۷ ، ص : ۲۸۷
  • التلخیص الحبیر ، ج : ۲ ، ک : الجنائز ، ص : ۳۹۷
  • المجموع ، ج : ۵ ، ک : جنائز ، ب : حمل و دفن جنازه ، ص : ۲۷۳-۲۷۴
  • مجموع الفتاوی ، ج : ۲۴ ، ش : ۶۴۹ ، ص : ۱۳۳
  • شرح الکبیر ، ج : ۲ ، ص : ۳۸۵
  • سنن ابو داود ، ک : جنائز ، ب : ۷۳ – استغفار کنار قبر برای میت
  • مسند احمد بن حنبل ، ج : ۳۷ ، ص : ۴۹۰ ، ش : ۱۷۸۰۳

 

نمایش بیشتر

عامر رضاییان

استان کرمانشاه - شهرشتان کرمانشاه مدرس علوم دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا