اصول

آنچه باید درباره روزه و رمضان بدانیم(۵-۴)

       مترجم: کلثوم حسن زاده

 نمازهای شب و تراویح:

    نماز شب بزرگترین نماز بعد از نمازهای فرض پنجگانه می¬باشد. «وَ أَفضَلُ الصَّلَاهِ بَعدَ الفَرِیضَهِ صَلَاهُ اللَّیلِ» (رواه مسلم) یعنی: «بزرگترین نماز بعد از نمازهای واجب، نماز شب می¬باشد». نماز شب، پیشه صالحان می¬باشد، در برخی از احادیث آمده است که نماز شب برای صاحبش، در روز قیامت تبدیل به نور می¬شود. نماز شب در ابتدای آمدن اسلام واجب بود و تا یک سال پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) و اصحاب ایشان، آن را به مانند یک واجب، به جایی آوردند. نماز شب، کار کسانی است که خشیت خداوند را در دل دارند، به همین خاطر پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) یاران خود را بر آن تشویق می¬کرد و می¬فرمود: «مَن قَامَ رَمَضَانَ إِمَاناً وَاحتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ» (بخاری و مسلم) یعنی: «هر کس در رمضان با ایمان کامل و امید به پاداش خداوند، نماز شب را به جای آورد، خداوند گناهان گذشته او را می¬بخشد». خداوند کسانی که نماز شب را برپا می¬دارند، ستایش کرده و در ردیف صالحان قرار می¬دهد. همانگونه گه خدای بزرگ می¬فرماید: «الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِم سُجَّدًا و قِیَامًا» (الفرقان/۶۴) یعنی: «و کسانی که (بخش قابل ملاحظه¬ای از شب و گاهی) تمام شب را با سجده و قیام به روز می¬آورند».

    همچنین می¬فرماید کسانی که نماز شب را به جایی می¬آورند صالح و نیکوکار هستند و شایسته مهر و محبت پروردگار می¬باشند. «إِنَّ المُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ * آخِذِینَج مَا آتَاهُم رَبُّهُم إِنَّهُم کَانُوا قَبلَ ذَلِکَ مُحسِنِینَ * کَانُوا قَلِیلًا مِنَ الَّیلِ مَا  یَهجَعُونَ * وَ بِالأَسحَارِ هُم یَستَغفِرُونَ» (الذاریات/۱۸-۱۵) یعنی: «پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و چشمه¬ساران خواهند بود * چیزهایی را که پروردگارشان بدیشان مرحمت فرموده باشد، دریافت می¬دارند، چرا که اینان پیش از آن از زمره نیکوکاران بوده¬اند * آنان اندکی از شب می¬خفتند * و در سحرگاهان درخواست آمرزش می¬کردند». خدای بزرگ خودش برای کسانی که ایمانداران راستین و برپاداران نماز شب بوده¬اند، گواهی می¬دهد و می¬فرماید: «إِنَّمَا یُؤمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُ بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا بِحَمدِ رَبِّهِم وَ هُم لَا یَستَکبِرُونَ * تَتَجَافَی جُنُوبُهُم عَنِ المَضَاجِعِ یَدعُونَ رَبَّهُم خَوفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقنَاهُم یُنفِقُونَ * فَلَا تَعلَمُ نَفسٌ مَا أَخفِیَ لَهُم مِن قُرَّهٍ أَعیُنٍ جَزَآءً بِمَا کَانُوا یَعمَلُونَ» (السجده/۱۷-۱۵) یعنی: «تنها کسانی که به آیات ما ایمان دارند که هر وقت بدانها پند داده شوند، (برای خدا) به سجده می¬افتند، و ستایشگرانه به تسبیح پروردگارشان می¬پردازند و تکبّر نمی¬ورزند *پهلوهایش از بستر به دور می¬شود و پروردگار خود را با بیم و امید به فریاد می¬خوانند و از چیزهائی که بدیشان داده¬ایم می¬بخشند * هیچ کس نمی¬دانددر برابر کارهائی که (مؤمنان) انجام می¬دهند».

    مسلمان باید در تمام لحظات زندگی به یاد خدا باشد و دلش را با یاد خدا صیقل دهد. مانند عمر بن خطاب که خیلی وقت¬ها دست مردی یا مردانی را می¬گرفت و می¬فرمود: « قم بنا نزداد أیمانا» یعنی: «بیایید ایمانمان را تقویت کنیم، آنگاه به یاد و ذکر خدا مشغول می¬شدند» (الصحابه۲۲۹/۳). حضرت عمر(رضی الله عنه) یکی از عشره مبشره می¬باشد و با این حال همیشه مشغول ذکر و یاد خداوند بود.

    خدای بزرگ غافلان را از وصف نیکوکاران و صالحان متمایز کرده و می¬فرماید: «أَمَّن هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیلِ سَاجِدًا وَ قَائِمًا یَحذَرُ الآخِرَهَ وَ یَرجُو رَحمَهَ ؤَبِّهِ قُل هَل یَستَوِی الَّذِینَ یَعلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أَولُو الأَلبَابِ» (الزمر/۹) یعنی: «(آیا چنین شخصی که بیان کردیم بهتر است) یا کسی که در اوقات شب سجده¬کنان و ایستاده به طاعت و عبادت مشغول می¬شود و (خویشتن را) از (عذاب) آخرت به دور می¬دارد و رحمت پروردگار خود را خواستار می¬گردد؟ بگو: آیا کسانی که (وظیفه خود را در قبال خدا) می¬دانند، با کسانی که نمی¬دانند، برابر و یکسانند؟! (هرگز) تنها خردمندان پند و اندرز می¬گیرند». هیچ دادگاهی نیست که کسی که نماز شب را برپا می¬دارد و پرهیزگاری می¬کند با کسی که از یاد خدا غافل و بدکار است، برابر بشمارد. خرد هیچ کسی این را نمی¬پذیرد، مگر بی دینان معاصر که ظاهراً همه را به مانند هم می¬دانند. اما چطور می¬توان کسی را که خدای بزرگ خود از او ستایش می¬کند به مانند کسی تلقی کنیم که خداوند هیچ گاه یادی از او نمی¬کند؟ خداوند می¬فرماید: «أَفَنَجعَلُ المُسلِمِینَ کَالمُجرِمِینَ * وَ مَا لَکُم کَیفَ تَحکُمُونَ» (القلم/۳۵ و۳۶) یعنی: «آیا  فرمانبرداران را همچون گناهکاران یکسان می¬شماریم؟ * شما را چه می¬شود؟ چگونه داوری می¬کنید؟»

    پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: « عَلَیکُم بِقییامِ اللَّیلِ، فَإِنَّهُ دَأبُ الصَّالِحِینَ قَبلَکُم، وَ هُوَ قُربَهٌ إِلیَ رَبَّکُم وَ مَکفَرَهٌ لِلسَّیِّئَاتِ وَ مَنهَاهٌ لِلإِثمِ» (رواه الترمذی/۳۵۴۹ و حسنه الالبانی فی إرواه الغلیل ۴۵۲). یعنی: «نماز شب را بخوان، چون این کار صالحانِ قبل از شما بوده است (یعنی عادت آنها بوده است) و شما را به خدای بزرگ نزدیک می¬کند و گناهان را پاک می¬کند و بازدارنده¬ی گناهان می¬باشد».

    ای کسی که همه اوقات خود را به تماشای سریال و فیلم و موسیقی و… به سر می¬برید؛ آیا این سفارش پیامبرمان(صل الله¬وعلیه¬وسلم) را فراموش کرده¬اید؟ خیر، هرگز. بلکه این دام شیاطین جن و انس است که می¬خواهند تو را به انحراف بکشانند. یقین داشته باش که اگر خالصانه و خاشعانه نماز شب را برپاداری، دچار گناه و انحراف نمی¬شوی. خداوند مهربان می¬فرماید: «إِنَّ الصَّلَاهَ تَنهیَ عَنِ الفَحشآءِ وَ المُنکَرِ» (العنکبوت/۴۵) یعنی: «همانا نماز شما را فحشا و منهیات باز می¬دارد».

    مطمئن باش که هرگاه نماز خواندی و با این حال دچار گناه شدی، بدان که این نماز نبوده و تنها حرکتهایی بی روح انجام داده¬ای که خود نیز نمی¬دانی چه بوده است. زیرا نمازی که تو را از گناه باز ندارد، نماز نیست. صحابی بزرگوار أبوهریره(رضی الله عنه) می¬فرماید: پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرمود: «أَفضَلُ الصَّلَاهِ بَعدَ الفَرِیضَهِ صَلَاهُ اللَّیلِ» یعنی: «بزرگترین نماز بعد از نمازهای واجب، نماز شب می¬باشد». باز أبوهریره(رضی الله عنه) می¬فرماید: پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) ما را تشویق می¬کرد که نمازهای شب رمضان را با تأکید بیشتر بخوانیم و می¬فرمود: «مَن قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ. فَتُوُفِّیَ رَسُولُ اللهِ(صل الله¬وعلیه¬وسلم) وَالأَمرُ عَلَی ذَلِکَ، ثُمَّ کَانَالأَمرُ عَلَی ذَلِکَ فِی خِلَافَهِ أَبِی بَکرِ وَ صَدرًا مِن خِلَافَهِ عُمَرَ(رضی الله عنهما) عَلَی ذَلِکَ» (بخاری و مسلم) یعنی: «هر کس در ماه مبارک رمضان با ایمان قلبی و به امید پاداش نماز شب را بخواند، خداوند گناهان گذشته وی را می¬بخشد. تا وفات پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) بدین ترتیب بود، در دوران خلافت ابوبکر و عمر(رضی الله عنهما) نیز بدین شکل بود. (منظور نماز تراویح)».

    ابوهریره در مقابل این سفارش پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) بدین شکل عمل می¬کرد؛ ابوهریره خودش و همسرش و خدمتکارش، با آمدن شب، آن را به سه قسمت تقسیم می¬کردند. ابوهریره و همسرش می¬خوابیدند و خدمتکارشان به نماز مشغول می¬شد، آنگاه او می¬خوابید و أبوهریره بیدار می¬شد و نماز می¬خواند، سپس أبوهریره نیز می¬خوابید و همسرش برای برپاداشتن نماز شب بیدار می¬شد. بدین ترتیب در طول شب در منزل وی نماز شب خوانده می¬شد. این صحابی بزرگوار این چنین آموزه¬های پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) را درک و عملی می¬کرد. خدای بزرگ نیز می¬فرماید: «أَمَّن هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیلِ سَاجِدًا وَ قَائِمًا یَحذَرُ الآخِرَهَ وَ یَرجُو رَحمَهَ ؤَبِّهِ قُل هَل یَستَوِی الَّذِینَ یَعلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أَولُو الأَلبَابِ» (الزمر/۹) یعنی: «(آیا چنین شخصی که بیان کردیم بهتر است) یا کسی که در اوقات شب سجده¬کنان و ایستاده به طاعت و عبادت مشغول می¬شود و (خویشتن را) از (عذاب) آخرت به دور می¬دارد و رحمت پروردگار خود را خواستار می¬گردد؟ بگو: آیا کسانی که (وظیفه خود را در قبال خدا) می¬دانند، با کسانی که نمی¬دانند، برابر و یکسانند؟! (هرگز) تنها خردمندان پند و اندرز می¬گیرند».

    پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) در یکی از شب¬ها می¬بیند که ابوبکر نماز شب را می¬خواند و با صدای بسیار آرام قرآن را تلاوت می¬نماید و عمر را نیز می¬بیند که نماز شب را خوانده و با صدای بلند قرآن می¬خواند. پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) به ابوبکر فرمود: صدایت را کمی بلندتر کن و به عمر نیز فرمود: صدایت را کمی آهسته¬تر کن. آنها یاران پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) بودند که بدین گونه مشغول خواندن نماز شب بودند. پس تو ای مسلمان؛ آیا در طول سال دو بار برای خواندن نماز شب بیدار نمی¬شوی که کار و پیشه¬ی صالحان می¬باشد؟! چنین کسی چه طور خود را از نیکوکار می¬پندارد که سنت پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) و صالحان را به باد فراموشی سپرده است. یا کسی که دعوتگر فی سبیل الله بوده و برای مردم سخنرانی ایراد کرده و انتظار دارد که مردم به حرفهایش گوش فرا دهند در حالی که نماز شب را ترک کرده است؟!

    عثمان بن عفان(رضی الله عنه)، که فرشتگان خدا از وی شرم می¬کردند، در هر شب تمام قرآن را تلاوت می¬نمود، این آیه نیز در مورد وی نازل شد: «أَمَّن هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیلِ سَاجِدًا وَ قَائِمًا یَحذَرُ الآخِرَهَ وَ یَرجُو رَحمَهَ ؤَبِّهِ قُل هَل یَستَوِی الَّذِینَ یَعلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أَولُو الأَلبَابِ» (الزمر/۹)

    عبد الله بن عمر می¬گوید که منظور این آیه، عثمان بن عفان می¬باشد. زیرا او بود که شبهای خود را با نماز و خواندن قرآن سپری می¬کرد. حتی می¬گویند ایشان تنها در یک رکعت تمام قرآن را خوانده است. حال آیا آنان که دانا و آگاه هستند با کسانی که نادان و غافلند، برابرند؟! قطعاً هیچ گاه برابر نیستند. به همین طریق انسان خوب و بد باایمان و کافر نیز یکسان نیستند. برای اثبات این موضوع تنها انسانهای عاقل و هوشیار تأمل کرده و پند می¬گیرند.

    امام علی(رضی الله عنه) می¬گوید: پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) فرمود: «إِنَّ فِی الجَنَّهِ غُرفًا تُرَی ظُهُورُهَا مِن بُطُونُهَا وَ بُطُونُهَا مِن ظُهُورُهَا، فَقَامَ أَعرَابِیُّ فَقَالَ: لِمَن هِیَ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: لِمَن أَطَابَ الکَلَامَ وَ أَطعَمَ الطَّعَامَ وَ أَدَامَ الصِّیَامَ وَ صَلِّی لِلَّهِ بِاللَّیلِ وَ النَّاسُ نِیَامُ» (رواه ترمذی/۱۹۸۴ و حسنه الالبانی فی صحیح الترمذی) یعنی: «در بهشت خیمه¬گاههایی وجود دارد که از بیرون آن، داخلش دیده شده و از داخلش نیز بیرون آن دیده می¬شود. مردی بیابانی گفت: این برای کیست ای پیامبر خدا؟ فرمود: برای کسی که زیباترین گفت¬گو را دارد، دست بینوایان و مستمندان را می¬گیرد و روزه می¬گیرد و نماز شب را آنگاه که مردم در خوابند، اداء می¬کند».

    عبدالله بن سلام می¬گوید: اولین بار که پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) به مدینه آمد، مردم با شتاب به استقبالش رفتند و من نیز یکی از آنها بودم. وقتی در صورت پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) خیره شدم، متوجه شدم که این صورت، صورت مردی دروغگو نیست و اولین سخنی که از ایشان شنیدم، این بود که فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أفشوا السلام و أطعموا الطعام و صلوا الأرحام و صلوا باللیل و الناس نیام تدخلوا الجنه بسلام» (صحیح علی شرط الشیخین السلسله الصحیحه ۵۶۹). یعنی: «ای مردم آنگاه که به همدیگر رسیدید، بر هم سلام دهید و دست بینوایان را بگیرید و صله¬ی رحم را به جایی آورید و زمانی را که مردم خوابیده¬اند، نماز بگذارید، آنگاه وارد بهشت می¬شوید». پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) به ما هشدار می¬دهد که از غافلان نباشیم (کسانی که غفلت قلبشان را احاطه کرده است) و اینکه از فرمانبرداران و مطیعان خداوند باشیم و می¬فرماید: «مَن قَامَ بِعَشرِ آیَاتٍ لَم یُکتَب مِن الغَافِلِینَ وَ مَن قَامَ بِمِائَهِ آیَهٍ کُتِبَ مِن القَانِتِینَ وَ مَن قَامَ بِألفِ آیَهٍ کُتِبَ المُقَنطِرِینَ» (رواه أبو داود/۱۳۹۸ و صححه الالبانی فی صحیح أبی داود) یعنی: «هر کسی نماز شب را خواند و ده آیه از قرآن را خواند، از غافلان نخواهد بود، هر کس نماز شب را خواند و صد آیه از قرآن را تلاوت نمود، از فرمابرداران به حساب می¬آید، هر کس نماز شب را با هزار آیه از قرآن خواند جزء مقنطرین (یعنی زیاد به وی بخشیده می¬شود) خواهد بود». مقنطرین در لغت عبارت است از مقدار زیادی از طلا، که به نظر بیشتر علما عبارت است از: چهار هزار دینار. خدای بزرگ نیز می¬فرماید: «الصَّابِریِنَ و الصَّادِقِینَ وَ القَانِتِینَ وَ المُنفِقِینَ وَ المُستَغفِرِینَ بِالأسحَارِ» (آل عمران/۱۷) یعنی: «و همان کسانی که بردبار و درستکار و راستگو و مداوم و ماندگار و بخشاینده و در سحرگاهان آمرزش خواهند». بخشاینده یعنی؛ در هر برنامه و پروژه¬ی خیری مشارکت کرده و زیاد می¬بخشند.

    پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: هر زن و شوهری که با هم نماز شب را بخوانند، در ردیف ذاکرین (کسانی که بسیار یاد خدا را ¬می¬کنند) قرار می¬گیرند، خدای بزرگ می¬فرماید: «وَالذَّاکِرِینَ اللهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُم مَغفِرَهً وَ أَجرًا عَظِیمًا» (الأحزاب/۳۵) یعنی: «مردانی که بسیار یاد خدا را می¬کنند و زنانی که بسیار یاد خدا را می¬کنند، خداوند برای همه آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است».

    چه کسی می¬خواهد در دل شب رخت گرم و نرم خویش را رها کرده و به پاخیزد و نماز شب را بخواند؟ چه کسی آغوش همسر خویش را رها کرده و بلند شده و وضو گرفته و در مقابل خدای خویش به نماز می¬ایستد؟ اما تنها کسانی که ایمانی قوی داشته و شوق و خوف خدا را در دل دارند، می¬توانند به دور از چشم همه در تاریکی¬های شب و تنها برای کسب رضای الهی، به چنین عبادت بزرگی بپردازند.

    آیا نمی¬خواهی که خداوند به رویت خنده کند؟ خنده¬ی خدای بزرگ برای هرکسی به معنای سعادت و پیروزی وی در  هر دو دنیاست و بهشت را به پاس آن بدست می¬آورد. پیامبر(صل الله و علیه و سلم) به ما خبر می¬دهد و می¬فرماید: «قال ثلاثه یحبهم الله و یضحک إلیهم و یستبشر بهمالذی إذا انکشفت فئه قاتل وراءها بنفسه لله عز و جل فإما أن یقتل و إما أن نیصره الله عز و جل و یکفیه فیقول انظروا إلی عبدی هذا کیف صبر لی بنفسه؟ والذی له امرأه حسنه و فراش لین حسن فیقوم من اللیل فیقول یذر شهوته و یذکرنی و لو شآء رقدو الذی إذا کان فی سفر و کان معه رکب فسهروا ثم هجعوا فقام من السحر فی ضراء و سراء» (رواه طبرانی فی الکبیر بإسناد حسن ۶۲۹(۱۷) الترغیب و الترهیب الالبانی) یعنی: «خداوند سه نفر را دوست می¬دارد و برایشان خنده می¬کند و به آنها شاد می¬شود. کسی که اگر گروهی از جنگجویان مسلمان در جنگ شکست بخورند و او در دنباله¬ی آنها بجنگد و جان خود را فدای فی سبیل الله کند. حال یا خداوند او را پیروز می¬گرداند یا به یاری¬اش بیایند تا پیروز شود. خداوند می¬فرماید: به این بنده من نگاه کنید چگونه با فدا کردن جان خویش برای من آرام گرفت؟ و کسی که دارای همسری زیباروی و رختی نرم و گرم باشد، با این حال بلند شده و به نماز شب بپردازد. خدای بزرگ می¬فرماید: این بنده من آرزوهای نفسانی را رها کرده و من را یاد می¬کند، اگر می¬خواست، می¬توانست بلند نشده و به رخت بازگردد. شخص دیگری که همراه گروهی در سفر باشد و بعد از اینکه همه دراز کشیده می¬خوابند، او در سحرگاهان بلند شده و نماز شب را می¬خواند، حال شرایط مهیا باشد یا خیر». در این حدیث تنها یک بار از جهاد که اوج بندگی و ایمان به خداوند می¬باشد یاد شده است، در حالی که دو بار از خواندن نماز شب سخن گفته شده است. این عمل مگر چقدر باید بزرگ باشد که خداوند سبحان بر بنده¬ای که آن را انجام می¬دهد، بخندد و شاد شود؟

    بنابراین لازم است که این ماه مبارک را با نماز شب و ذکر و یاد خدا آبادتر کرده و دل و درون خویش را روشن گردانیم.

    دعا و نیایش در رمضان:

    استعانت از خدای بزرگ در هر زمانی نیکو و بلکه سلاح مسلمان می¬باشد و در رمضان از فضیلت و بزرگی خاصی برخوردار است. خداوند می¬فرماید: «ادعُونِی أستجِیب لَکُم» (غافر/۶۰) یعنی: «بخوانید مرا و من نیز شما را اجابت می¬کنم». پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «یُنزِلُ رَبُّنَا تَبَارَکَ وَ تَعَالیَ کُلَّ لَیلَهٍ إِلیَ السَّمَآءِ الدُّنیَا، حِینَ یَبقَی ثُلُثُ اللَّیلِ الآخِرُ، فَیَقُولُ: مَن یَدعُونِی فَاستَجِیبَ لَهُ؟ وَ مَن یَسأَلنِی فأعطِیَهُ؟ وَ مَن یَستَغفِرُنِی فَأغفِر لَهُ» (بخاری و مسلم) یعنی: «رحمت و مهر خدای بزرگ و متعال هر شب بر آسمان دنیا نازل می¬شود. آنگاه که یک سوم آخر شب می¬رسد، می¬فرماید: چه کسی مرا می¬خواند و دعایی دارد، تا به یاری¬اش بیایم و اجابت کنم او را؟ چه کسی درخواستی دارد، تا به وی ببخشم آن را؟ چه کسی آمرزش و بخشش مرا می¬خواهد، تا ببخشم وی را؟» و این که خدای بزرگ به آسمان دنیا می¬آید، راست بوده، گرچه چگونگی آن را نمی¬دانیم و خداوند خودش داناتر بر هرکسی است، آنچه مهم است، این که چگونه دعا کنیم؟ یا چگونه خود را برای آن آماده کنیم؟ و این بخشش و لطفی بس بزرگ است که هر شب این چنین ندا می¬دهد که ای بندگانم دعا کنید و بخواهید تا شما را اجابت نمایم.

    این آیات بعد از آیاتی که به واجب بودن رمضان اشاره دارند، آمده است و نشان از این است که در رمضان بیشتر به دعا و نیایش بپردازیم و اهمیت بیشتری به آن بدهیم، آنچنانکه خداوند می¬فرماید: «وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلیَستَجِیبُوا لِی وَ لیُؤمِنُوا بِی لَعَلَّهُم یَرشُدُونَ» (البقره/۱۸۶) یعنی: «و هنگامی که بندگاند از تو در باره من می¬پرسند (که من نزدیکم یا دور؟ بگو:) من نزدیکم و دعا دعا کننده را هنگامی که مرا بخواند، پاسخ می¬گویم (و نیار او را برآورده می¬سازم). پس آنان هم دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا آنان راه یابند».

    خداوند بعد از اینکه فرمود مرا بخوانید، آنگاه می¬فرماید: «پس آنان نیز دعوت مرا لبیک گفته و ایمان بیاورند تا به راه سعادت و هدایت، راه یابند». چرا که نمی¬توان تنها از روی آداب و رسوم و عادت به دعا بپردازیم، بلکه باید با ایمانی قوی و قلبی، دعا کنیم و این خواست خداست. خدای بزرگ با همه عظمت و بزرگی¬اش ، شرم می¬کند که دستهای بنده ضعیف و درمانده خود را که به سوی خدا و به امید خدا بلند شده است، رد کرده و با دست خالی برگرداند. پیامبر(صل الله و علیه و سلم) می¬فرماید: «إن الله یستحی من عبده إذا رفع إلیه یدیه أن یردهما صفرا» سبحان الله از بزرگی خدا، مگر ما کیستیم که خداوند از ما شرم کند؟ ای انسان چقدر تو ناسپاسی می¬کنی؟!

    خداوند دعای هنگام افطار را قبول می¬کند، پس در این اوقات از دعا و مناجات با خدا غافل نباشیم. پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «ثلاثه لا ترد دعوتهم: الصائم حتی یفطر …» (أخرجه ابن ماجه و الترمذی و صححه الالبانی/۱۷۹۷) یعنی: «سه گروه هستند که خداوند دعای آنها را رد نمی¬کند (یکی از آنها) دعای روزه¬دار در هنگام افطار کردن است…». همچنین پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: « أفضل العباده الدعا» (الالبانی (صحیح) ۱۱۲۲، صحیح الجامع) یعنی: «بهترین عبادت، دعا و استعانت می¬باشد». یا اینکه می¬فرماید: «کسی که دعا نمی¬کند خداوند از وی خشمگین است» (امام احمد و أصحاب السنن).

    باید تلاش نماییم که در هر زمان و شرایطی دعا و نیایش بر زبان و دلمان جاری باشد، به ویژه در این ماه مبارک و در سجده¬هایمان که نزدیکترین لحظه به خداست. همانگونه که پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «أقرَبُ مَا یَکُونُ العَبدُ مِن رَبِّهِ وَ هُوَ سَاجِدٌ، فَأَکثِرُوا الدُّعَا» (بخاری و مسلم) یعنی: «نزدیکترین حالت بنده به خدای خویش، زمانی است که بر سجده می¬باشد، پس در آن زیاد دعا و مناجات کنید». حال که تو با زبان روزه در برابر پروردگارت به سجده می¬افتی، تقربت به خداوند بسیار بیشتر می¬شود. خداوند می¬فرماید: «وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ». آری خداوند نزدیک است و تنها مانده که ما بخواهیم و دعا کنیم. بازخداوند می¬فرماید: «أُجِیبُ دَعوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ». اما دعا چیست؟ خداوند می¬فرماید: «لیُؤمِنُوا بِی لَعَلَّهُم یَرشُدُونَ».

    دعا و استعانت از خدای بزرگ، نشان از استواری و خالصانه بودن بندگی بنده برای خدای خویش است. به همین خاطر پیامبران اهمیت خاصی به دعا داده¬اند. در حدیثی قدسی آمده است که: «أنا عند ظن عبدی بی و أنا معه إذا دعانی» (امام احمد) یعنی: «من در نزد گمان و ظن بنده¬ام نسبت به خودم هستم و من با او هستم آنگاه که مرا می¬خواند». در حدیثی دیگر آمده است که پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «لَا یَزَالُ یُستَجَابُ لِلعَبدِ مَا لَم یَدعُ بِإثمٍ أَو قَطِیعَهِ رَحِمَ، مَا لَم یَستَعجِل. قِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ: مَا الإستِعجَالَ؟ قَالَ: یَقُولُ: قَد دَعَوتُ وَ قَد دَعَوتُ فَلَم أَر یَستَجِیبُ لِی، فَیَستَحسِرُ عِندَ ذَلِکَ وَ یَدَعُ الدُّعاءَ» (متفق علیه). یعنی: «دعا و نیایش انسان قبول می¬شود، به شرط آنکه دعایش گناه و معصیت، یا قطع صله رحم نباشد و در آن عجله نکند. گفته شد: ای رسول خدا، منظور از عجله کردن چیست؟ فرمود: می¬گوید: دعا کردم و دعا کردم و اجابت نشد، آنگاه دعا کردن را رها کرده و دیگر دعا نمی¬کند».

    بخشش و انفاق:

    اسلام پیروان خود را به بخشش داراییشان در راه خدا فرا می¬خواند. مردم را بدان تشویق و ترغیب کرده تا به گونه¬ای موجب همدلی آنان شده و مردانگی و رادمردی را میانشان زنده ¬کند. چرا که خیر و نیکی موجب بیداری انسان می¬شود. خدای بزرگ کسانی را به متقی وصف می¬کند که به فقیران و درماندگان کمک کنند. خداوند می¬فرماید: «وَ فِی أَموَالِهِم حَقُّ لَلسَّائِلِ وَ المَحرُومِ» (الذاریات/۱۹) یعنی: «از مال و سامانشان، حق مسکینان و نیازمندان را می¬دهند».

    همچنین می¬فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَموَالَهُم فِی سَبِیلِ اللهِ کَمَثَلِ حَبَّهِ أَنبَتَت سَبعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَاللهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَآءُ وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» (البقره/۲۶۱) یعنی: «نمونه کسانی که دارایی خویش را در راه خدا صرف می¬کنند، همانند دانه¬ای است که هفت خوشه برآرد و در هر خوشه صد دانه باشد و خداوند برای هر که بخواهد آن را چندین برابر می¬گرداند و خدا(قدرت و نعمتش) فراخ (و از همه چیز) آگاه است».

    خداوند در آیه¬ای دیگر می¬فرماید: «لَن تَنَالُوا البِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ مَا تُنفِقُوا مِن شَیءٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِیمٌ» (آل عمران/۹۲) یعنی: «به نیکی دست نمی¬یابید، مگر آن که از آنچه دوست می¬دارید (در راه خدا) ببخشید. و هر آنچه را ببخشید، خدا بر آن آگاه است». درست است باید از چیزی ببخشیم که آن را دوست داریم، نه چیزی که کهنه شده یا دیگر دوستش نداری، چرا که این تنها از دستش رها شدن است.

    پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) مردم را به بخشش بسیار تشویق می¬کرد و در رمضان اهتمام بیشتری بدان می¬داد. خدای بزرگ در حدیثی قدسی می¬فرماید: «قَالَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالیَ: یَا ابنَ آدَمَ أَنفِق أُنفِق عَلَیکَ. وَ قَالَ: یَمِینُ اللهِ مَلأَی» (بخاری و مسلم) یعنی: «خدای بزرگ می¬فرماید: ای بنی آدم تو ببخش و من نیز به تو می¬بخشم. همچنین می¬فرماید: دست راست (بخشش) خدای بزرگ همیشه پر است». إبن نمیر می¬فرماید: «مَلآنُ سَحَّاءُ لَا یَغِیضُهَا شَیءٌ اللَّیلَ وَالنَّهَارَ» یعنی: «پر است و در شب و روز به تندی می¬بارد و هیچ چیزی آن را کم نمی¬کند».

    هرگز با بخشیدن در راه خدا، دارایی کاهش نمی¬یابد. حال ببینید که خدای بزرگ در این حدیث قدسی چه می¬فرماید: «یَا عِبَادِی إِنِّی حَرَّمتُ الظُّلمَ عَلَی نَفسِی وَ جَعَلتُهُ بَینَکُم مُحَرَّمًا فَلَا تَظَالَمُوا یَا عِبَادِی کُلُّکُم ضَآلٌّ إِلَّا مَن هَدَیتُهُ فَاستَهدُونِی أَهدِکُم. تَظَلَمُوا یَا عِبَادِی کُلُّکُم جَائِعٌ إِلَّا مَن أًطعَمتُهُ، فَاستَطعِمُونِی أَطعِمکُم. یَا عِبَادِی کُلُّکُم عَارٍ إِلَّا مَن کَسَوتُهُ، فَاستَکسُونِی أَکسُکُم» (مسلم). یعنی: «ای بندگانم؛ من ستم را بر خود حرام کرده¬ام و برشما نیز حرام کرده¬ام، بر یکدیگر ستم نکنید. ای بندگانم؛ همه شما در گمراهی هستید، مگر کسانی که من هدایتشان کرده باشم، پس درخواست هدایت کنید، من نیز هدایتتان می¬کنم. ای بندگانم؛ همه شما فقیر و گرسنه هستید، مگر کسانی که من خوراکشان می¬دهم. درخواست روزی نمایید، روزیتان می¬دهم. ای بندگانم؛ همه شما لخت هستید، مگر کسانی که من می¬پوشانمشان، درخواست پوشش نمایید، می¬پوشانمتان».

    باز پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «مَا نَقَصَت صَدَقَهُ مِن مَالٍ» (مسلم). «بخشیدن هیچ گاه موجب کاهش دارایی نمی¬شود». این فرموده¬ی پیامبرمان(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬باشد که مال کاهش نمی یابد، پس ببخشید. امتحان کنید و ببینید که آیا داراییتان کاهش می¬یابد، یا اینکه خداوند درهای رحمت دیگری را برایتان باز می¬کند، که بدون اینکه خودتان متوجه شوید، رزق و روزیتان را افزایش می¬دهد؟ پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) بر این امر خیر بسیار تأکید داشت. عدی بن حاتم می¬گوید: «ذَکَرَ رَسُولُ اللهِ(صل الله¬وعلیه¬وسلم) النَّارَ، فَأَعرَضَ وَ أَشَاحَ، ثُمَّ قَالَ: (اتَّقُوا النَّارَ). ثُمَّ أعرَضَ وَ أشَاحَ حَتَّی ظَنَنَّا أنَّهُ کَأَنَّمَا یَنظُرُ إلَیهَا ثُمَّ قَالَ اتَّقُوا النَّارَ وَلَو بِشِقِّ تَمرَهٍ فَمَن لَم یَجِد فَبِکَلِمَهٍ طَیِّبَهٍ» (بخاری و مسلم) یعنی: «پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) در مورد آتش دوزخ سخن می¬گفت، به چپ و راست خود نگاه می¬کرد. سپس فرمود: خود را از آتش دوزخ دور نگه دارید، بار دیگر چپ و راست خود را نگاهی می¬انداخت و به گونه¬ای که احساس می¬کردیم، جلو چشمانش است و بدان نگاه می¬کند. سپس فرمود: خود را از آتش دوزخ مصون دارید حتی اگر با تکه خرمایی باشد و آنکه آن را نیز ندارد، با گفتاری نیکو» پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) خوب می¬دانست که بخشیدن، آتش دوزخ را خاموش می¬کند. به همین خاطر به آن اهمیت ویژه¬ای می¬داد و مسلمانان را بدان سفارش می¬کرد.

    فضیلت سحری:

    مسلمانان بر این متفق هستند که سحری سنّت است و اگر کسی نتوانست بیدار شود، گناهی بر وی نیست. انس(رضی الله و عنه) می¬گوید که پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) فرموده است: «قَالَ رَسُولُ اللهِ(صل الله¬وعلیه¬وسلم) تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِی السُّحُورِ بَرَکَهً» (بخاری و مسلم). یعنی: «سحری بخورید چرا که در سحری برکت هست». باید یقین داشته باشیم که سحری دارای برکت فراوانی است و در ماه مبارک رمضان آن را احساس خواهیم کرد.

    سحری برای روزه¬داران برکت است تا انرژی بگیرند و در روز بانشاط و سرحال باشند و روزه برایشان آسان شود. همچنین خداوند برکت خویش را در سحری نازل و فرشتگان نیز برای کسانی که سحری می¬کنند استغفار می¬کنند. پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «إِنَّ الله و ملائکته یصلون علی المتسحرین» (رواه احمد و ابن حبّان). یعنی: «خداوند رحمت خویش را نازل و فرشتگان نیز دعا می¬کنند برای کسانی که سحری می¬خورند». سبحان الله که تو سحری می¬خوری و فرشتگان برایت دعا می¬کنند، آیا این برکت نیست؟

    مهم نیست که برای سحری کم بخورید یا زیاد، یا حتی تنها جرعه¬ای آب. پیامبر مهم نیست که می¬فرماید: «تسحّروا و لو بجرعه من ماء» (رواه ابن حبّان) یعنی: «سحری بخورید حتی اگر جرعه¬ای آب باشد». آری تنها با جرعه¬ای آب خداوند رحمت خویش را بر ما نازل می¬کند و فرشتگان نیز دعا می¬کنند.

    زید بن ثابت(رضی الله و عنه) می¬گوید: «قَالَ تَسَحَّرنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ(صل الله¬وعلیه¬وسلم) ثُمَّ قُمنَا إِلَی الصَّلَاهِ، قُلتُ: کَم کَانَ قَدرُ مَا بَینَهُمَا؟ قَالَ خَمسِینَ آیَهً» (بخاری و مسلم) یعنی: «در خدمت رسول خدا سحری خوردیم و سپس بلند شدیم و نماز خواندیم. گفتم: چقدر فاصله داشت(میان سحری و نماز) گفت: پنجاه آیه (یعنی خواندن پنجاه آیه متوسط)». لازم است که همیشه و در ماه مبارک رمضان نیز، خود را از مسیحی و یهودی متمایز کنیم. همانگونه که پیامبر(صل الله¬وعلیه¬وسلم) می¬فرماید: «فصل ما بین صیامنا و صیام أهل الکتاب أکله السحر» (سنن أبی داود/۲۳۴۳). یعنی: «تفاوت میان روزه ما و اهل کتاب، تنها در خوردن سحری است».

و الحمدلله رب العالمین

نویسنده: بریار

منابع:

قرآن کریم

تفسیر نور(مترجم) رامان و ئاسان(نویسنده)

صحیح بخاری و صحیح مسلم

فقه السنه (سید سابق)

روژوو (آزاد نجم الدین)

الشیخ کریکار (ساتی یاد)

الشیخ محمد حسان (الکلمه)

الشیخ نبیل العوضی (الفضائل)

الشیخ محمد العرفی:  HYPERLINK “http://islamqa.info” http://islamqa.info

                            HYPERLINK “http://ar.islamway.com” http://ar.islamway.com                

   HYPERLINK “http://www.dorar.net” http://www.dorar.net

برای مشاهده بخش نخست مقاله اینجا را کلیک کن

برای مشاهده بخش دوم مقاله اینجا را کلیک کن

برای مشاهده بخش سوم مقاله اینجا را کلیک کت

نمایش بیشتر

کلثوم حسن زاده

@@نویسنده و مترجم و شاعر ایران - آذربایجان غربی - سردشت

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا