مؤمن آینه مؤمن است یعنی ….
چرا پیامبر (ص) مؤمن را آینه مؤمن می داند؟
پیامبر اسلام در حدیثی انسان مؤمن را همچون آینه خوانده است ، این حدیث به روایتهای گوناگون آمده اما همه از یک معنا و مفهوم حکایت دارند که انسان مؤمن باید خیرخواه و غم خوار برادر مسلمانش باشد.
روایت های این حدیث
–(المؤمن مر آه المؤمن ) مؤمن آینه مومن است.رواه البخاری
-(المؤمن مرآه أخیه اذا رای فیه عیبا اصلحه) مومن آینه برادرش است و هر زمان عیبی را در او مشاهده نمود، او را اصلاح میکند.
-(والمومن اخو المومن یکف علیه ضیعته ویحطه من ورائه) مومن آینه برادر مومن است، از ضایع شدنش جلوگیری می کند وغیاباً از او دفاع می کند. امام بخاری
یکی از ویژگی های پیامبر اسلام این است که دارای جوامع الکلم است ، امام مسلم در صحیح خود به نقل از رسول الله آورده است: (أوتیت جوامع الکلم) و معناه اوتیت المعانی الکثیره فی الألفاظ الیسیره یعنی خداوند جوامع کلم را به من بخشیده است بدین معنی که با سخنان و جملات کوتاه معانی و مفاهیم فراوانی را القا می کند؛ پس جوامع الکلم یعنی مجموعه ای از سخنان جامع و فراگیر ، سخنانی که از لحاظ الفاظ و واژگان اندک و کوتاهند ؛ اما در عین حال پر معنی و آسان هستند؛ یعنی شنوندگان به راحتی آن را فهم می کنند مانند همین حدیث آینه.
خوانندهی گرامی چند نکته را میتوانیم از این حدیث برداشت کنیم که میتو انیم آن ها را به ویژگی های آینه تعبیر کنیم.
۱ـ هنگامی که مقابل آینه میایستیم او مستقیما عیب های ما را نشان مان می دهد؛ توهم ای برادر دینی ، ای دوست خوب وقتی میخواهی امر به معروفی یا نهی از منکری را انجام دهی و یا میخواهی کسی را از عیب هایش آگاه کنی ، بایستی مستقیما وی را گوشزد کرده و در غیاب او و غیر مستقیم از بحث و افشاگری و غیبت و بدگویی از وی پرهیز کنی
سوره حجرات آیه ۶
٢ـ آینه علاوه بر این که عیب ها را نشان میدهد خوبی ها را نیز نشان می دهد و هرگز خوبی های شخص را پنهان نمیکند ، مسلمان و رفیق و دوست خوب نیز بایستی بدین شیوه عمل کند.
۳ـ آینه به شیوه آرام و با مهربانی تمام عیب ها را نشان میدهد ، مسلمان و خصوصا دعوتگر دینی هم باید در کارهایش آینه صفت باشد و نسبت به دعوتش اخلاص داشته باشد و رضایت خدا را در نظر داشته باشد و در مقابل اذیت و آزار مردم صبور و دائما مهربان و نرمخو باشد (فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک)سوره آل عمران۱۵۹
پس انسان مسلمان و بویژه دعوتگر و مبلغ دینی باید مانند آینه باشد و نصیحت را به کامل ترین شیوه و روش ممکن ارائه دهد.
۴ـآینه عیب های ظاهری را نشان میدهد و از سخن گفتن از عیب های پنهانی خودداری میکند،مسلمان هم باید رازدار باشد و اسرار دیگران را فاش نکند زیرا فاش کردن اسرار مردم از بدترین عادت هایی است که انسان به آن مبتلاست.
در حدیثی از پیامبر اسلام آمده که امام مسلم آن را روایت می کند: (لا یستر عبد عبدا فی الدنیا الا ستره الله یوم القیامه) هر کس عیب های شخصی را در دنیا بپوشاند و او را رسوا نکند و اسرارش را فاش نکند خداوند در روز قیامت عیب های او را می پوشاند.
درحدیث دیگری که درباره اسامه بن زید نقل شده و بخاری و مسلم آن را روایت نمودهاند ، آمده که اسامه درجنگ با مردی رو به رو میشود و آن مرد کلمه لا اله الا الله را بر زبان میآورد ولی اسامه او را به قتل میرساند! وقتی که ماجرا به پیامبر رسید بسیار نارحت شد و فرمود: ای اسامه آیا بعد از گفتن این کلمه(لا اله الا الله ) باز او را کشتی؟!
آن قدر پیامبر خدا این جمله را تکرار کرد که اسامه گفت: کاش تا امروز ایمان نیاورده بودم و امروز مسلمان میشدم؛ اسامه عرض کرد یا رسول الله آن مرد از روی ترس کلمه شهادت را گفت نه از روی ایمان ، پیامبر فرمود: آیا قلبش را شکافتی که ببینی گفتن لا اله الا الله وی از روی ترس بوده نه از روی ایمان؟
پس مسلمان همانند آینه به ظاهر انسان ها مینگرد.
۵ـآینه در آشکار کردن عیب ها صادق و راستگو است ، مسلمان نیز بایستی صادقانه و با نیت پاک عیب های برادران و خواهرانش را بازبگوید و رضایت خدا را در نظر داشته باشد ، اخوت و برادری یکی از نعمت های خداوند است و باید مانند صحابهی کرام عمل کنیم و از آنان درس اخوت و برادری بیاموزیم و همچون آنان با نیت پاک در فکر جبران اشتباهات همدیگر باشیم.
۶ـ یکی دیگر از دعاهای ماثور از رسول الله این است که هر وقت در مقابلش ایستادی خدا را یاد کنی و بگویی:الحمد لله الذی خلقنی فأحسن خلقی وصورنی فأحسن صورتی : سپاس خدایی را که من را به بهترین شکل آفرید و به من زیباترین شکل و شمایل بخشید.
برادران مسلمان هم باید صفت آینه را داشته باشند هر وقت به یکدیگر می رسند خدا را به یاد بیاورند و بعد با همدیگر سخن گویند؛ چقدر خوب است وقتی که به برادرت میرسی و با او مصافحه می کنی به او میگویی:اجلس بنا نؤمن ساعه : بیا لحظه ای با هم بنشینیم و تجدید ایمان نماییم.
۷ـ آینه در کارهایش خسته نمیشود و دائما مشغول نصیحت و اصلاح دیگران است ؛ انسان مسلمان و مومن هم باید خیرخواه مردم باشد و در تبلیغ دین ثابت قدم باشد و در سخت ترین شرایط امید داشته باشد و بداند که آیندهای روشن در راه است.
یکی از دانشمندان میگوید : نصیحت کار پیامبران است و تصور نکنید که اگر کسی شما را نصیحت میکند از ارزش شما میکاهد ، هرگز چنین نیست بلکه مسلمان از روی عشق و محبت است که گاه کاهی تذکراتی برادرانه میدهد.
۸ـ آینه عیب هیچ کس را پیش خود ذخیره نمیکند و سپس پشت سر صاحبش آن را فاش نمیکند.
مسلمان واقعی حرمت عدم حضور برادر و خواهرش را نگه می دارد و از غیبت پرهیز نموده و پشت سرش از عیب های او سخنی به میان نمیآورد.
۹ـ یکی دیگر از خصوصیات آینه این است که باید آینه خودش تمیز و پاک باشد تا به صورت زیبا اشیاء را نشان دهد.
مسلمان نیز باید ارزش اصلاح گری را داشته باشد و در قول و عمل ثابت کند که الگو و اسوه برای دیگران است در نتیجه باید با قلب پاک و نیت خالصانه و برای رضایت الله مسلمانان را راهنمایی و نصیحت کند.
۱۰ـ آینه در هر وضعیت مکانی و زمانی و با هر کسی اهل مداراست؛ مسلمان هم باید اهل مدارا و مهربان و آسانگیر باشد.
مدارا بدین معنا که سایه تواضع و مهربانی را بر مردم بگسترانی و با آنان فروتن باشی و با آنان با آرامی صحبت کنی . این مدارا است نه مداهنه که دانشمندان اسلامی در تعریف آن گفته اند : مداهنه یعنی همراهی و همیاری با افراد فاسق و رضایت و خوشنودی از وضعیت آنان و سازش بر سر اصول و مبادی دین( چاپلوسی).
۱۱ـ آینه اگر هم شکسته شود از نصیحت روی گردان نمیشود، مسلمان هم باید در هر شرایطی به کار خود ادامه دهد البته با رعایت شرایطی که برای ناصح در نظر گرفته شده است از جمله؛
الف : باید نصیحت کننده از صحت و درستی آن چه می گوید آگاهی داشته باشد تا راستی و واقعیت را در سخن خود قوت ببخشد.
ب : بر نصیحت کننده لازم است که در نیت قلبی خود اخلاص داشته و خود را هرگز از دیگران بهتر نداند.
ج: باید نصیحت کننده به صورت پنهانی و در خفا دیگران نصیحت کرده و آشکارا و در ملا عام شخصیت افراد را تخریب ننماید چرا که گفتهاند مومن نصیحت می کند و عیب ها را میپوشاند ولی منافق با سخن خود در جمع شخصیت افراد را رسوا می کند.
د : باید با مهربانی و نرمخویی دیگران را نصیحت کند.
ترجمه و تحقیق عمر امین پور (سردشت ساوان)