نماز میت فرض کفایه است، پس شرط است میتی که بر وی نماز خوانده می شود میت مسلمان و غیر شهید و غیر کودک و بچه ای باشد که نشانه و آثار حیات و زندگی در وی ظاهر نشده است. برای صحت نماز میت همان شرایط نمازهای دیگر شرط است و غسل میت یا تیمم آن به هنگام عذر داشتن از غسل مقدم بر نماز است، جماعت شرط صحت نماز میت نیست بلکه سنت است که به صورت جماعت برگزار شود (به دلیل خبر مسلم):
«مَا مِن رَجُلٍ یَمُوتُ فیَقُومُ على جنازته أَرْبَعُونَ رَجُلاً، لا یُشْرکُونَ بالله شیئًا، إِلَّا شَفَّعَهُمُ الله فیه».
«هر مسلمانی که بمیرد و چهل نفر مرد بر وی نماز جماعت بخوانند که این چهل مرد مشرک نباشند خدای تعالی آنان را شفیع وی قرار داده و شفاعتشان را می پذیرد».
️و برای این که فرض آن ساقط شود کافی است که مذکری بر آن نماز بخواند اگر چه کودک ممیز و اهل تمییز باشد، چون مقصود به آن حاصل می شود و چنین کودکی می تواند امامت جماعت مرد را بکند، و سنت است که نماز جماعت میت سه صف یا بیشتر باشد به دلیل خبر:
«ما مِن عَبدٍ مُسْلِمٍ یَمُوتُ فَیٌصَلَّیَ عَلَیهِ ثَلاثَه صُفُوْفٍ إِلَّا غُفِرَ لَهُ».
«هر میت مسلمانی که بمیرد و نماز میت به جماعت در سه صف بر وی گزارده شود خداوند او را مورد مغفرت خویش قرار می دهد».
شایسته ترین شخص برای امامت نماز میت پدر میت است، سپس جدش و هرچه بالاتر برود، سپس پسرش سپس پسر پسرش و هر چه پایین تر برود و باقی عصبه به ترتیب ارث.
ارکان نماز میت:
ارکان نماز میت هفت چیز است:
اول: نیت که اگر میت یک نفر باشد نیت نماز بر آن و اگر متعدد باشند نیت نماز برایشان می کند و تعیین کردن لازم نیست.
دوم: ایستاده خواندن برای کسی که بتواند ایستاده بخواند.
سوم: چهار تکبیر که اگر پنج هم شد نماز باطل نمی شود، همچنانکه در صحیح مسلم نیز آمده است ، و تکبیر ذکر است و موجب بطلان نمی شود.
چهارم: قرائت فاتحه بعد از تکبیر اول، چون از سهل روایت شده است که گفت: سنت نبوی و روش پیامبر ص در نماز میت آن است که قرائت فاتحه بعد از تکبیر اول به صورت سری باشد.
پنجم: فرستادن صلوات بر پیامبر بعد از تکبیر دوم، چون در حدیث صحیح آمده است: و اقل صلوات: «اللهُمَّ صلِّ علی محمد» است، و اکمل آن «اللهُمَّ صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم وبارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم إنک حمیدٌ مجید» می باشد.
ششم: دعا برای میت بعد از تکبیر سوم. امام شافعی در مسند خود از ابو امامه بن سهل روایت کرده است که گفت: «یکی از یاران پیامبرصلی االله علیه وسلم به وی خبر داد که شیوه و طریقه نماز میت آن است که امام تکبیر تحریم را گفته سپس فاتحه را بخواند، سپس در تکبیرات بعدی بر پیامبر صلی الله علیه و سلم صلوات بفرستد و برای مرده دعا کند، و همه را به صورت سری انجام دهد، و چیزی را قرائت نکند، سپس به صورت سری و برای خود سلام بدهد». در «الفتح» گفته است که: (اسناد این روایت صحیح است. و عبدالرزاق و نسائی آن را بدون «بعد التکبیره» و «ثم سلم سراً فی نفسه» تخریج کرده اند).
آنچه که در دعای میت لازم است چیزی است که بدان دعا اطلاق شود، ولی صورت کامل تر آن دعاهای فراوان و جامعی است که نیکوترین آنها آن است که مسلم از عوف بن مالک روایت کرده است که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم بر جنازه ای نماز می خواند و من از او شنیدم که می گفت:
«اَللّهُمَّ اغفِرلَهُ وَارْحَمهُ وَعافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَکْرِم نُزُلَهُ وَوَسِّعَ مَدخَلَهُ وَاغْسِلهُ بِماءِ الثَّلجِ وَالبَردِ وَنَقِّهِ مِنَ الخَطایا کَماَ یُنَقَّ الثَّوبُ الأَبْیَضُ مِنَ الدَّنَسِ وَأَبْدِلهُ داراً خَیراً مِن دارِهِ وَأَهلاً خَیراً مِن أَهلِهِ وَزَوْجاً خَیراً مِن زَوجِهِ ».
عوف گوید: آرزو داشتم که من به جای آن میت بودم
که ترجمه دعا چنین است:
«خداوندا او را مورد مغفرت و رحمت خود قرار ده، و او را ایمن دار و از وی درگذر و وروحش را گرامی دار و جایش را وسیع و فراخ گردان، و او را آن گونه از گناهانش پاک گردان که جامه چرکین با آب برف و تگرگ پاک می شود و آنچنان گناهانش را بزدای که جامه سفید از چرک پاکیزه می شود و او را از فتنه و آشوب و عذاب و شکنجه قبر و عذاب دوزخ به دور دار، و خانه ای بهتر ازخانه دنیایش و اهل و اطرافیانی بهتر از اطرافیان دنیایش و همسری بهتر از همسر دنیایش به وی عطا کن».
در دعای کودک دعای زیر نقل شده است: «اَللّهُمَّ اجْعَلهُ فُرُطاً لِأَبَوَیهِ وَسَلَفاً وَذُخْراً وَعِظَهً وَاعتبِاراً وَشَفِیعاً وَثَقِّلْ بِهِ مَوازینَهما وَأَفْرِغِ الصَّبرَ الجَمِیلَ عَلی قُلُوبِهِما وَلَا تَفتِنْهمُا بَعْدَهُ وَلَا تَحْرِمْهُما أَجْرَهُ».
«خداوندا او را جبران کننده ثواب والدینش قرار ده که برایشان ذخیره و پس انداز خیر و پند و عبرت و شفیع و میانجی نزد خدا باشد، و کفه ترازوی اعمال خیرشان را به وسیله این مصیبت سنگین گردان، و صبر و شکیبایی نیکو در دلشان ایجاد بنما و آنان را بعد از مرگ دچار فتنه و آشوب نکن، و از مزد و پاداش زحماتی که با وی کشیده اند محرومشان مفرما».
دعای فوق را امام نووی در الاذکار آورده است.
سنت است بعد از تکبیر چهارم گفته شود: «اَللّهُمَّ لا تَحْرِمْنا أَجْرَهُ وَلا تَفْتِنّا بَعْدَهُ وَاغفِرْلَنا وَلَهُ». «خداوندا ما را از پاداش زحماتمان با وی محروم مگردان و بعد از او ما را دچار فتنه وآشوب مساز و ما و او را بیامرز».
امام شافعی گفته است: امام باید مقابل سر مرد و وسط بدن زن بایستد، چون در حدیث انس بن مالک رضی الله عنه آمده است که او بر جنازه مردی نماز خواند و در برابر سرش ایستاد سپس آن را برداشتند و جنازه زنی را آوردند که بر آن نیز نماز خواند و در برابر وسط جنازه ایستاد، و در این باره از او سوال شد که چرا؟ انس رضی الله عنه گفت: «پیامبر صلی الله علیه و سلم این گونه در نماز بر مرد و این گونه در نماز بر زن می ایستاد و این عمل پیامبر است». (احمد و ابوداود و ترمذی آن را حسن دانسته و تخریج کرده اند).
باید دانست که اگر کسی از امام جا مانده باشد همین که نیت نماز میت کرد تکبیر اول را گفته و فاتحه را می خواند، اگرچه امام به صلوات بر پیامبرصلی الله علیه و سلم یا به دعای میت رسیده باشد او باید نظم نماز خویش را مراعات کند، اگر پیش از آنکه او فاتحه را بخواند و فاتحه را شروع کند امام بار دیگر الله اکبر گفت، او نیز باید با امام تکبیر بگوید و قرائت از او ساقط می گردد همان گونه که در دیگر نمازها چون امام به رکوع رفت او نیز با او به رکوع می رود و فاتحه را نمی خواند.
اگر مأموم در وسط فاتحه بود و امام تکبیر گفت، او نیز از امام پیروی می کند و بقیه فاتحه را ترک می کند به خاطر محافظت بر متابعت امام. پس از این که امام سلام داد مأموم باقیمانده نمازش را در می یابد و تکبیرات و اذکار و دعای خود را تکمیل می کند، و مستحب است که پیش از آن که اقتدا کنندگان به امام نمازشان را تمام کنند جنازه را از جای خود تکان ندهند و بلند نکنند، و اگر پیش از اتمام نمازشان جنازه را برداشتند اشکالی ندارد. میتوان بر کسی نماز خواند که در آن شهر نیست، چون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر نجاشی نماز میت خواند حال آن که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه بود و نجاشی پادشاه حبشه و در آنجا وفات یافته بود. شیخین آن را روایت کرده اند. اگر بر کسی نماز خوانده شود که دفن شده است این نماز صحیح است، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم بر قبر کسی نماز خواند که یک ماه از تدفین او می گذشت، به روایت شیخین و دارقطنی.
هفتم: سلام دادن بعد از تکبیر چهارم. و سنت است که پیش از سلام دادن بگوید:
«اَللّهُمَّ لا تَحرِمنا أَجرَهُ (ها)وَلا تَفْتِنّا بَعْدَهُ (ها)وَاغفِرلَنا وَلهُ (ها). …
این بود طریقه ی خواندن نماز میت طبق کتب حدیث و کتاب های فقهی در مذهب امام شافعی رح …
والسلام علینا و علی عبادالله الصالحین
جمع آوری و تهیه:عبدالواحدرحمت الله
