اندیشهعقایدقرآن

آثار توکل در زندگی انسان

توکل در قرآن

بیان عزیزی

توکل از ماده «وکل» به معنی واگذار کردن است و در صورتی که با کلمه «علی» متعدی شود به معنی اعتماد است.توکّل به معنای اظهار عجز از خود، و اعتماد کردن بر دیگری است؛ و در اصطلاح، به معنای تکیه بر حول و قوّه الهی می باشد. توکّل در نظام اعتقادی اسلام، بر توحید افعالی مبتنی است، و هر فردی در مراحل زندگی به توکّل نیاز دارد. در قرآن کریم و روایات متعدّدی نسبت به توکّل بر خدا سفارش شده است. بر این اساس، ایمان به خدا و یقین، از اسباب و پیش نیازهای رسیدن به مقام توکّل است. توکّل شرط ثبوت ایمان بوده، و حقیقت یقین …در قرآن و احادیث غالبا توکل با کلمه «علی الله» استعمال شده .توکل به معنای واگذاری کارها به دیگری هست.در حقیقت کسیکه کاری را باید انجام بدهد اما قادر به انجام دادن آن به خوبی نیست کارهای خود را به دیگری واگذار می نماید.

در این نظام خلقت هیچ انسانی قادر نیست موفقیتهای خودش را مستقیما بدست آورد.بلکه در مواقعی چند لازم است تا دیگری را در کار خود سهیم نماید.با این بیان انسان باید بخشی از کارهای را  که مطابق با قدرت او نیست  به خداوند واگذار نماید.پی حقیقتا  توکل به خدا این نیست که انسان کاملا گردن خود را از وضایف مبری کند.بلکه آن چیزهای که مربوط به خداوند می باشد را به عهد خداوند انسان واگذار  کند و آن مورادی که مربوط به خود انسان می شود را انسان باید مستقیما به انجام برساند.توکل بسیاری از صفات زشت مانند حرص، حسد، دنیا‌پرستی، بخل و تنگ‌نظری را از انسان دور می‌سازد چرا که وقتی تکیه‌گاه انسان خداوند قادر باشد. دیگر جایی برای او صاف رذیله وجود ندارد.خداوند در باره توکل در قرآن می فرماید:وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مى‏دهد؛ و هر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مى ‏كند؛ در بعضی روایات بیان شده است.بین توکل و معرفت به خدا و ایمان به او رابطه مستقیمی وجود دارد.

توکل، برخلاف تصور برخی به معنی دست روی دست گذاشتن و سستی و تنبلی نیستهیچ گونه تزلزلی در پیمودن راه به خود را نمی دهد و نتیجه امور را به خداوند واگذار می نماید.حقیقت توکل: محل توکل قلب انسانست , توکل بزرگترین مقام است زیرا کسی که خداوند کفایت امور او را کند و او را دوست بدارد و مراعات حالش را نماید به تحقیق فائز گردیده است و خداوند سرزنش فرموده کسی را که توجه به غیر او داشته باشد چنان که می‌فرماید: «آیا خداوند کفایت امر بنده خود نمی‌کند که به دیگری توجه می‌کنند.

زمینه ها و مصادیق توکل برانسان است که در همه امور،خرد و كلان به خداوند توکل نماید و او را وکیل خود گردند،در قرآن کریم برخی از امور به صورت مشخصی به عنوان اموری که مومنان به آن توکل کرده اندیا خداوند از مومنان خواسته است که در آن امور توکل کنند.آمده است که عبارتند از:۱- صلاح جامعه (هود-۸۸(۲-تبلیغ و اجرای امور الهی و رسالت (یونس- ۷۱3-صبر و تحمل در برابر اذیت و آزار (ابراهیم-۱۲)4-تصمیم گیریهای حساس و مهم و اعمال مدیریت اجتماعی (آل عمران-۱۵۹)۵-دفع توطئه و مکر دشمنان (نساء-۸۱(6-جنگ روانی و شایعه سازی دشمنان (آل عمران-۱۲۳-۱۲۲)7-روزی (طلاق ۲و۳)8-صلح و تصمیم گیری درباره آن )انفال-۶۱)-9 هجرت (نحل-۴۱و۴۲(اینها مواردی بود که در قرآن کریم به عنوان خاص در لزوم توکل وارد شده است.

توكل در قرآن يكي از اركان ايمان شمرده مي شود، به عبارت ديگر همانطوري كه لازمه توكل به خدا ايمان داشتن به وجود او ميباشد از نشانههاي ايمان توكل به او خواهد بود از اين روست كه قرآن مؤمنين را به توكل كردن بر خدا امر نموده است. «… و عَلَي اللّهِ فَليَتَوَكَّلِ المُؤمِنون»توكل همراه با تقوي عين استقلال و فرار از وابستگي به ديگران ميباشد.. كسى كه بر خدا توكّل كند مغلوب نمى شود و كسى كه به خدا پناهنده شود شكست نمى خورد.

نتيجه توكل

به خدا توكل به خداوند متعال پيامدهاى مثبتى در زندگى فردى و اجتماعى انسانها دارد كه براى اختصار فقط به چندى از اين ثمرات و فوايد توكل در اينجا اشاره مى‏شود.

1ـ آرامش و اطمينان قلبى يكى از فوايد داشتن توكل، آرامش درونى و اطمينان قلبى است كه در سايه توكل به انسان دست مى‏دهد. حضرت رسول «ص» كه در توكل به خداوند متعال نمونه بود چنان حالتى يافته بود كه وقتى ابوبكر در غار دچار ترس شده بود وفكر مى‏كرد كه كافران آنان را پيدا خواهند كرد با آرامش به ابوبكر گفت نگران نباش خداوند با ماست.

2ـ قوت و نيرومندى

از ديگر فوايد توكل داشتن قوتِ قلب و نيرومندى در تصميم‏گيرى است . چنانكه در حديثى از حضرت رسول «ص» نقل شده است.كسى كه دوست دارد محبوبترين مردم باشد از خدا تقوى پيشه كند، و كسى كه مى‏خواهد قوى‏ترين مردم باشد به خداوند توكل نمايد، و كسى كه مى‏خواهد غنى‏ترين باشد بدانچه در پيش خداست مطمئن ‏تر از آن باشد كه در نزد خودِ اوست.

3ـ عزت نفس از ديگر ثمرات توكل به خدا عزت و سربلندى در بين مردم است. فرد متوّكل چون به خدا تكيه مى‏ كند غناىِ نسبى از مردم دارد و بخاطر رسيدن به مال و مقام از مردم التماس نمى‏كند لذا عزت و سربلندى‏اش حفظ مى ‏شود. از همه مهم تر چون خداوند عزيز است پناهنده خود را نمى‏گذارد كه به ذلت و خوارى دچار شود. خداوند در قرآن مى‏فرمايد:«وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلىَ اللَّهِ فَأنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»يعنى هر كه به خدا توكل كند او را عزيز (پيروزمند) و حكيم خواهد يافت.

در تفسير اين آيات بيشتر مفسرين نوشته ‏اند، چون خداوند عزيز است نمى‏ گذارد كه پناهنده او (توكل كننده بدو) دچار ذلت و خوارى گردد.. از ديگر نتايج توكل، راحتى و آرامش، داشتن رضايت از زندگى و خشنودى و خوش‏بينى و اميدوار بودن به آينده است.

توکل دارای مراتب گوناگون است از جمله درجات توکل آن است که در تمام امورت بر خدا توکل کنی و از آن چه خدا نسبت به تو انجام داده راضی باشی و بدانی که خدا جز خیر و فضیلت برای تو نمی خواهد و نیز بدانی که در تمام این امور اختیار با اوست. پس با واگذار کردن امور به او بر خدا توکل داشته باش.

اهمیت توکل از نظر قرآن:

قرآن مجید در موارد متعددی توکل بر خدا را از ویژگی های افراد با ایمان می داند و می فرماید: «. . . وَ عَلی اللّهِ فَتَوَکلُوا انْ کنْتُمْ مُؤْمِنین»؛ . . . بر خدا توکل کنید اگر ایمان دارید (سوره مائده، 23). «. . . وَ عَلَی اللّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُون»؛ . . . افراد با ایمان باید تنها بر خدا توکل کنند (سوره آل عمران، 122). «انَّمَا الْمُؤمِنُونَ الَّذینَ اذا ذُکرَاللّهُ وَ جِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اذا تُلِیتْ عَلَیهِمْ ایاتُهُ زادَتْهُمْ ایمانا وَ عَلی رَبِّهِمْ یتَوَکلُونَ»؛ مؤمنان تنها کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده شود دلهایشان بیمناک می گردد و هنگامی که آیات او بر آن ها خوانده می شود ایمانشان فزونی می گیرد و فقط بر پروردگارشان توکل دارند (سوره انفال، 2).

آثار توکل در قرآن:

توکل آثاری در پی دارد که بر کلیه شئون فردی و اجتماعی انسان تأثیر می گذارد:

الف) قدرت تصمیم گیری: «. . . فَاذا عَزَمْتَ فَتَوَکلْ عَلَی اللّهِ انَّ اللّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکلینَ»؛ . . . هنگامی که تصمیم گرفتی، قاطع باش و بر خدا توکل کن زیرا خداوند متوکلان را دوست می دارد (سوره آل عمران، 159). «فَتَوَکلْ عَلَی اللّهِ انَّک عَلَی الْحَقِّ الْمُبینِ»؛ پس بر خدا توکل کن که تو بر جایگاه حقّ آشکار قرار داری (سوره نمل، 9).یعنی با توجه به این جایگاه، بر خدا توکل کن و با عزمی راسخ و تصمیمی قاطع به کار خود ادامه بده.

ب) شجاعت: «وَلاتُطِعِ الْکافرینَ والْمُنافِقینَ وَدَعْ أذاهُمْ و تَوَکلْ عَلَی اللّهِ و کفی بِاللّهِ وَکیلا»؛ و از کافران و منافقان پیروی مکن و به آزار های آن ها بی اعتنا باش و بر خدا توکل کن و همین بس که خدا حامی و مدافع تو باشد و با توکل به خدای متعال از هیچ کس نهراس (سوره احزاب، 48). «. . . فَعَلَی اللّهِ تَوَکلْتُ فَاجْمِعُوا امْرَکمْ و شُرَکائَکمْ ثُمَّ لایکنْ امْرُکمْ عَلَیکمْ غُمَّة. . . »؛ . . . من تنها بر خدا توکل می کنم، شما هم به اتفاق بتان و خدایان باطل خود هر مکر و تدبیری دارید همه را فراهم آورید و هیچ چیز از اسباب و وسایل بر شما مستور نماند. . . (سوره یونس، 71).یعنی شما هر چه در بساط دارید به میدان بیاورید و من هم با توکل بر خدا یک تنه به میدان شما و خدایان شما می آیم و از هیچ چیز باک ندارم.

ج) ترک گناه و عدم سلطه شیطان بر متوکلان: «انَّهُ لَیسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَی الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلی رَبِّهِمْ یتَوَکلُونَ»؛ چرا که او [شیطان] بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می کنند تسلّطی ندارد (سوره نحل: 99). «فَقالُوا عَلَی اللّهِ تَوَکلْنا رَبَّنا لاتَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظّالِمینَ»؛ گفتند: تنها بر خدا توکل داریم. پروردگارا ما را تحت تأثیر گروه ستمگر قرار مده (سوره یونس، 85).پس به هر اندازه که ایمان و توکل داشته باشی از زیر سلطه شیطان بیرون خواهی بود و در نتیجه از آلودگی و انحراف مصون خواهی ماند.

د) تأثیر ناپذیری از اقبال و ادبار مردم و عدم نگرانی از حوادث: «. . . فَاعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَکلْ عَلَی اللّهِ و کفی بِاللّهِ وَکیلا»؛ . . . به آن ها اعتنا مکن و از نقشه های آن ها وحشت نداشته باش و توکل بر خدا کن و کافی است که او یار و مدافع تو باشد (سوره ن )

پس اگر کسی به این حد از مقام توکل برسد که حتی در سخت ترین شرایط و بحرانی ترین حوادث زندگی _ که از نظر ظاهر تمام درهای نجات را به روی خود بسته می‌بیند _ تنها توکل بر خدا کند و فقط او را مدبّر امور بداند ، بی‌شک به بالاترین مرحله توکل رسیده است.از دقت در ماهیت توکل می‌توان رابطه ایمان و توکل را بخوبی دریافت بنحوی‌ که کمی ایمان و زیادی آن در کمی و زیادی توکل تاثیر مستقیم دارد زیرا این حقیقت‌ بدیهی است انسان اگر به چیزی ایمان داشته باشد و او را موجد و تمام موثر در وجود و اطوار آن بداند طبیعی است که به غیر او دیگر توجهی ندارد حاجات خود را از او می‌خواهد و در حل مشکلات خویش تنها باو روی می‌آورد.‌از این‌رو در قرآن کریم متجاوز از ۸ آیه است که بصراحت رابطه‌ی توکل و ایمان را مطرح ساخته و به پیروان خود تذکر می‌دهد. پس ریشه اصلی توکل، ایمان بخدا است و هر چه ایمان قوی‌تر، توکل بیشتر و هر چه ایمان ضعیف‌تر، توکل او نیز سست‌تر خواهد بود .

سنّت خداوند بر این قرار گرفته است که امور عالم با اسباب و علل خاص خود پیش رود. بر همین اساس فرموده است که: «وَ اِذا ضَرَبْتُمْ فِی الْاَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلوةِ اِنْ خِفْتُمْ اَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا… هنگام جنگ با شیوه‌ای خاص و با اسلحه، نماز بخوانید.» «وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ…؛ و توان و قدرت دفاعی برای خود آماده کنید…»به موسی (علیه‌السّلام) دستور داد که: «فَاَسْرِ بِعِبادِی لَیْلاً اِنَّکُمْ مُتَّبَعُونَ؛ بندگان مرا شبانه و به دور از چشم فرعونیان از شهر بیرون ببر.» پیامبر هنگامی که مردی اعرابی را دید که به بهانه توکّل بر خداوند، شترش را در بیابان رها نموده، فرمود: ‌اعقلها و توکّل؛ «شتر را ببند و توکّل بر خداوند نما».

بیان عزیزی/پاوه
هفدهم دیماه ۱۴۰۱

نمایش بیشتر

بیان عزیزی

استان کرمانشاه - پاوه مترجم - نویسنده

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا