ولاء و براء در اسلام یعنی همکاری و دوستی با دوستان خدا و بیزاری جستن از دشمنان خدا و کافران و ایستادن در مقابل آنان .
“ولاء و براء” یکی از مظاهرایمان و اصول عقیده راستین انسان مسلمان می باشد .
حکم “ولاء وبراء” درمواردی همچون: هم پیمان شدن با غیر مسلمانان ، غیرمسلمانان با مسلمانان دریک سرزمین زندگی کنند و اینکه دو طرف جنگ و دعوا مومن باشند ، هر کدام از موارد سه گانه حکم مخصوص به خود را دارد و باید دانست که این موضوع تنها دارای یک حکم نبوده و به صورت مطلق نیست.
مسلمان در چه مواردی نباید از این قاعده دینی پیروی نماید ؟
1- اگر جنگ و دعوا میان دو گروه مسلمان انجام گیرد ، دیگر در این صورت موضوع ولاء و براء آنگونه که مفهوم آن در بالا آمد ، جاری و ساری نیست، بلکه در اینگونه موارد وظیفه دست اندر کاران است که موضوع را پیگیری نموده تا ببینند کدامیک بر حق است ؛ اگر گروهی از مسلمانان در حق دیگری ستم و تجاوز می کند، باید با او جنگید و ازطرف مقابل که بر حق می باشد دفاع کرد همچنان که خداوند می فرماید. ( وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ ) هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به جنگ پرداختند ، در ميان آنان صلح برقرار سازيد ؛ اگر يكي از آنان در حق ديگري ستم كند و تعدّي ورزد و صلح را پذيرا نشود ، با آن دسته‌اي كه ستم مي‌كند و تعدّي مي‌ورزد بجنگيد تا زماني كه به سوي اطاعت از فرمان خدا برمي‌گردد و حكم او را پذيرا مي‌شود ، هرگاه بازگشت و فرمان خدا را پذيرا شد ، در ميان ايشان دادگرانه صلح برقرار سازيد و در اجراي مواد صلح وانجام شرائط آن عدالت بكار بريد ، چرا كه خدا عادلان را دوست دارد .
2– اگر دو گروه یکی مسلمان و دیگری غیر مسلمان بود باهم جنگ کردند، و گروه سّومی ازمسلمانان به خاطر مصلحت اسلام یا مصلحت خاک و میهن با گروه درحال جنگ با مسلمانان، پیمان صلح بسته بود ، در این صورت آن گروه مسلمان سومی نباید ازجبهه مسلمانان طرفداری و دفاع نموده و علیه جبهه کافر وارد جنگ شود ، همچنان که خدای مهربان در سوره انفال آیه ی 72می فرماید . (وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ) اگر چنين مؤمنان غيرمهاجري ازدست ظلم و جور ديگران به سبب دينشان از شما كمك و ياري خواستند ، كمك و ياري آنان بر شما واجب است ، مگر زماني كه مخالفان آنان گروهي باشند كه ميان شما و ايشان پيمان ترك مخاصمه باشد در اين صورت رعايت عهد و پيمان ، از رعايت حال چنين مؤمنان بي‌حالي لازم‌تر است به هر حال خداوند مي‌بيند آنچه را كه مي‌كنيد پس مواظب حال همديگر و حفظ حدود وعهود باشيد .
همچنانکه ابوجندل پسر سهیل در جریان صلح حدیبیه از دست قریش مکه فرار کرد و به صف مسلمانان پیوست پدرش آمد و وی را باخود به مکه باز گرداند در حالی که پیامبر( ص) می توانست جلو او را بگیرد و از تحویل دادن ابو جندل خود داری نماید ؛ امّا پیامبر(ص )به خاطر عهد و پیمانی که با قریش بسته بود پیمان شکنی نکرد.
3- یکی دیگر از موارد دیگری که “ولاء وبراء” در مورد آن صدق نمی کند رعایت حقوق شهروندی است، اگر در سرزمینی مسلمانان و غیر مسلمانان در زیرسقف یک آسمان و در یک سرزمین با مرز های مشترک زندگی می کنند باید هم دیگررا یاری داده و همکار هم باشند .
پیامبر (ص) در مدینه پیمان نامه ای رابا یهودیان نوشت که در آن پیمان نامه آمده بود مسلمانان وغیر مسلمانان باید پشتیبان هم دیگر باشند و در مقابل هجوم دشمن از یک دیگر دفاع نمایند و نسبت به هم دیگر دل سوز باشند و هیچ کدام از طرفین نباید به طرف مقابل ظلم و تجاوز و ستم کند و در مقابل هجوم تجاوز گران باید یار و یاور هم دیگر باشند و حقوق شهروندی را مراعات نمایند.
4- یکی دیگر از مواردی که مسلمان نمی تواند از مسلمان دیگری دفاع نماید این است زمانی که مسلمانان در سرزمینی زندگی می کنند که درآن سرزمین حکومت اسلامی حاکم و حکم فرما نیست، در آن صورت نباید مسلمانان آن سرزمین از حکومت و حاکم اسلامی در خواست کمک نمایند هم چنان که پیامبر(ص) می فرماید ( أنا بريء من كل مسلم يقيم بين أظهر المشركين) رواه مسلم و الترمذيیعنی من مسئولیت مسلمانی را که در سرزمین مشرکین زندگی می کند را برعهده ندارم و نمی توانم نسبت به ستمی که به او می شود از وی دفاع نمایم.
منظورش این نیست که مسلمان نیست بلکه مقصودش این است که نمی توانم از وی دفاع کنم .
ترجمه : خلیل پارسا
