نذر: درلغت به معنای شرط کردن و پیمان است.ویا آن چیزی که شخص بر خود واجب می گرداند. ودر اصطلاح عبارت است ازواجب گردانیدن عبادت یا صدقه ای بر خود برای جلب رضایت خداوند ،که در واقع آن عبادت بروی واجب نبوده است . جمهور فقهاء بر مشروعیت نذر اتفاق نظر دارند.
شروط صحت نذر: نذر وقتی صحیح است که نذر کننده مسلمان ، بالغ وعاقل باشد. لذا نذر کافر وبچه ودیوانه درست نیست.به استناد این حدیث پیامبرصلى الله علیه وسلم که می فرمایند : (رفع القلم عن ثلاثه عن الصبی حتى یبلغ وعن النائم حتى یستیقظ وعن المجنون حتى یفیق). یعنی تکلیف از سه نفر برداشته شده است: بچه تازمانی که به حد بلوغ برسد، وشخص به خواب رفته تا زمانی که بیدار شود، ودیوانه تا زمانی که بهبود یابد.
چون این نذربا قول و گفته زبانی ثابت می گردد؛, لذا نذربچه صحیح نیست همانطورکه ضمانت مال از او پذیرفته نیست.
حکم تکلیفی نذر: شافعیه وقول صحیح مذهب حنابله بر این باورند که، نذر در اصل کراهت دارد ؛ اما درصورتی، کسی نذر کند ؛ بر او واجب می شود . ودلیل کراهت نذر حدیث ابن عمر است که می فرماید: «نهى رسول الله صلى الله علیه وسلم عن النذر وقال انه لا یرد شیئا انما یستخرج به من البخیل» .( صحیحین بخاری و مسلم ).( المجموع للنووی۸/۴۵۰ (پیامبر(ص) نهی کرده از نذر ومی فرمایند نذر بلای را دور نمیکنه، فقط شخص بخیل نذر می کند.
مالکیه نذر مکرر ( تکراری ) را مکروه دانسته اند. برای مثال : پنجشنبه هر هفته روزه را بر خود نذر کردن . امام قرطبی به نقل از مالکیه گفته است که نذر برای کسی که معتقد باشد که نذر باعث میشود انسان زودتر به مقصود و مرادش می رسد ، حرام است.اما کسی که چنین باوری نداشته باشد درحق او مکروه است. نص امام شافعی هم برمکروه بودن نذر است.امام رملی می فرماید : مکروه بودن نذر فقط برای نذر لجاج است.
نکته : نذر لجاج : نذری است که شخصی انجام کاری یا عدم انجام آن را بر خود واجب گرداند.
نهایه المحتاج۸/۲۱۹- کشاف القناع ۳/۲۷۳-المغنی۹/۱- الانصاف ۱۱/۱۱۷- مواهب الجلیل والتاج والاکیل ۳/۳۱۹).
اما حنفیه گفته اند که نذر موجب تقرب الی الله می شود ومندوب است. همچنین امام غزالی ومتولی ازعلماء شافعیه گفته اند که نذر موجب نزدیک شدن به خداوند است.( بدائع الصنائع)
مالکیه گفته اند که مطلق نذر یعنی اینکه کسی عملی را فقط به جهت شکرگزاری از خداوند بر خودش واجب گرداند ، مستحب است.
همه فقهای مذاهب اربعه اتفاق نظر دارند بر این که نذر به هر لفظی که دلالت بر الزام کند؛ واجب می شود، و ذکر لفظ ( نذر ) در آن لزومی ندارد.
انواع نذر: فقهای مذاهب مختلفه نذر را به چند نوع تقسیم نموده اند:
جمهور فقهاء بر مشروعیت نذر اتفاق نظر دارند.
شروط صحت نذر: نذر وقتی صحیح است که نذر کننده مسلمان ، بالغ وعاقل باشد. لذا نذر کافر وبچه ودیوانه درست نیست.به استناد این حدیث پیامبرصلى الله علیه وسلم که می فرمایند : (رفع القلم عن ثلاثه عن الصبی حتى یبلغ وعن النائم حتى یستیقظ وعن المجنون حتى یفیق). یعنی تکلیف از سه نفر برداشته شده است: بچه تازمانی که به حد بلوغ برسد، وشخص به خواب رفته تا زمانی که بیدار شود، ودیوانه تا زمانی که بهبود یابد.
چون این نذربا قول و گفته زبانی ثابت می گردد؛, لذا نذربچه صحیح نیست همانطورکه ضمانت مال از او پذیرفته نیست.
حکم تکلیفی نذر: شافعیه وقول صحیح مذهب حنابله بر این باورند که، نذر در اصل کراهت دارد ؛ اما درصورتی، کسی نذر کند ؛ بر او واجب می شود . ودلیل کراهت نذر حدیث ابن عمر است که می فرماید: «نهى رسول الله صلى الله علیه وسلم عن النذر وقال انه لا یرد شیئا انما یستخرج به من البخیل» .( صحیحین بخاری و مسلم ).( المجموع للنووی۸/۴۵۰ (پیامبر(ص) نهی کرده از نذر ومی فرمایند نذر بلای را دور نمیکنه، فقط شخص بخیل نذر می کند.
مالکیه نذر مکرر ( تکراری ) را مکروه دانسته اند. برای مثال : پنجشنبه هر هفته روزه را بر خود نذر کردن . امام قرطبی به نقل از مالکیه گفته است که نذر برای کسی که معتقد باشد که نذر باعث میشود انسان زودتر به مقصود و مرادش می رسد ، حرام است.اما کسی که چنین باوری نداشته باشد درحق او مکروه است. نص امام شافعی هم برمکروه بودن نذر است.امام رملی می فرماید : مکروه بودن نذر فقط برای نذر لجاج است.
نکته : نذر لجاج : نذری است که شخصی انجام کاری یا عدم انجام آن را بر خود واجب گرداند.
نهایه المحتاج۸/۲۱۹- کشاف القناع ۳/۲۷۳-المغنی۹/۱- الانصاف ۱۱/۱۱۷- مواهب الجلیل والتاج والاکیل ۳/۳۱۹).
اما حنفیه گفته اند که نذر موجب تقرب الی الله می شود ومندوب است. همچنین امام غزالی ومتولی ازعلماء شافعیه گفته اند که نذر موجب نزدیک شدن به خداوند است.( بدائع الصنائع)
مالکیه گفته اند که مطلق نذر یعنی اینکه کسی عملی را فقط به جهت شکرگزاری از خداوند بر خودش واجب گرداند ، مستحب است.
همه فقهای مذاهب اربعه اتفاق نظر دارند بر این که نذر به هر لفظی که دلالت بر الزام کند؛ واجب می شود، و ذکر لفظ ( نذر ) در آن لزومی ندارد.
انواع نذر: فقهای مذاهب مختلفه نذر را به چند نوع تقسیم نموده اند:
شافعیه نذر را به اعتبار مقصود و هدف به دو نوع تقسیم کرده اند:
۱- نذرداوطلبانه ، و به هدف قربت (نزدیک شدن ) الی الله : این نذر به هدف نزدیک شدن به خداوند متعال انجام میشود وبه دو صورت مطلق ومقید بیان می گردد.
(الف) نذر مطلق: نذری است که انجام کاری را ابتداءً قربتاًً الی لله بر خودش واجب گرداند.
(ب) نذر معلق: عبارت از نذری است که شخصی به شرط محقق شدن آنچه مد نطر دارد و مطلوبش است برای نزدیک شدن به خداوند عملی را برخود لازم و واجب گرداند.
۲- نذرلجاج یا غضب: نذری است که نذر کننده برای ترغیب وتشویق خود برای انجام کاری یا عدم انجام آن کار ؛ عملی را بر خود لازم می گرداند. مثلاً می گوید اگر من از این تاریخ به بعد طلاق یا سوگند بخورم ویا فلان کار را انجام دهم ؛ یک بار حج بر من واجب شود.
علماء حنفیه ومالکیه نذر را به دو بخش مطلق و معلق ( مقید) تقسیم کرده اند.
۱- نذر مطلق: نذری است که شخص نذر کننده بدون هیچ شرط و قید وبندی ، فقط به منظور تقرب وشکرگزاری از خداوند عبادت یا صدقه ای رابر خود واجب گرداند. این نذر را، نذر مطلق گویند.
۲- نذر معلق یا مشروط: نذری است که نذر کننده انجام آن(نذر) را معلق یا مشروط به تحصیل مقصودش بنماید. مثلاً اگردرکنکور قبول شدم فلان عبادت یا صدقه برمن واجب شود. این نذر با محقق شدن شرط ، بر شخص نذر کننده واجب می گردد. مالکیه این نوع نذر را مکروه دانسته اند.
حکم نذرهای مذکور از لحاظ شرعی چیست؟
۱- حکم نذر لجاج: دراین نوع نذر فقهاء گفته اند که شخص مخیر است که آن را انجام دهد ویا کفاره آن را بیردازد. کفاره نذر لجاج همان کفاره سوگند است. این رای برخی از شافعیه مانند امام نووی و مذهب حنابله و قولی از امام ابوحنیفه است.
برخی دیگر از فقهاء گفته اند که باید آنچه را که برخود نذر کرده است باید عملی سازد. این قول امام ابو حنیفه وقول مشهور مذهب مالکیه وبنا به قولی از مذهب شافعیه است. هم چنین حضرت علی علیه السلام نیز بر این عقیده بوده است.
۳- نذر عبادات و بنده گی: منظور از عبادات هر عبادتی است که به منظور اطاعت وعبودیت خداوند متعال انجام میشود؛ وبر دو نوع است.
( الف ) مواردی است که در شریعت به عنوان عبادت محسوب شده ودلیل وجوب آن ها در قرآن وحدیث آمده است،همچون نماز و روزه وحج و اعتکاف و غیره. همه فقهاء اتفاق نظر دارند بر این که در این نذر هرآنچه را که شخص نذر کننده بر خود لازم گردانیده باید انجام دهد. اعم از اینکه بصورت مطلق باشد یا بصورت مقید.(فتح القدیر۴/۲۶- بدائع الصنائع-روضه الطالبین-المغنی- الکافی – مواهب الجلیل).
( ب) مواردی که عبادت نیستند ، ولی به منظورتقرب و نزدیک شدن به خداوند وبرای جلب رضایت بیشتر خداوند انجام گیرند؛ مانند عیادت بیمار و افشاء سلام بین مردم و ساختن مسجد ونظایر آن.
