علم مقاصد شریعت فواید بسیاری دارد که آنها را در پنج مورد جمع بندی و خلاصه می نماییم:
-۱ علم مقاصد شریعت مشیر به وجود کمال در تشریع و احکام اسلامی است.
۱ – مقاصد الشریعه الاسلامیه
-۲ علم مقاصد شریعت مفید معرفت مراتب مصالح و مفاسد و در حیات اعمال در شریعت و
واقع است و اهمّیّت این امر به هنگام موازنه ی بین احمام مشخّص میگردد.
-۳ علم مقاصد شریعت در زمینهی تجاوز کردن احکام از اصول به فروع و از کلّیّات به
جزئیّات و از قواعد به تعریفات مفید است.
-۴ علم مقاصد شریعت باعث میشود که نفس انسان اطمینان بیشتری به احکام و شریعت
اسلامی پیدا کند.
-۵ استفاده از مقاصد شریعت در زمینهی تعارض یا ترجیح بین أدله مطلوب است
بدین معنا که فرد مجتهد با استفاده از مقاصد شریعت بهتر می تواند این مسئله را
تشخیص دهد که دلیلی که بدان استناد کرده مناسب بوده یا نیست.
شروط معتبر در مقاصد شریعت:
امام طاهر ابن عاشور رحمهالله علیه بعد از تعمّق فراوان در شروط معتبره برای مقاصد – –
شریعت آنها را در چهار شرط اصلی خلاصه نموده است که عبارتند از ظهور، ثبوت،
انضباط و إطراد.
ظهور: بدین معناست که مقصد واضح باشد.
ثبوت: یعنی اینکه تحقّق این معانی امری قطعی یا ظنّی نزدیک به یقین باشد.
انضباط: به دین معناست که برای مقصد شرعی تعریفی معتبر و اندازهی معیّن وجود داشته
باشد که از آن تعدّی نکند.
إطراد: هم به این معناست که مقصد شریعت با اختلاف احوال و افکار و قبایل و ازمنه تغییر
پیدا نکند.
إثبات مبتنی بودن شریعت بر مقاصد:
ادلّهی قاطع عقلی و نقلی وجود دارند مبنی بر اینکه شریعت مبتنی بر مقاصد است.
در این حدیث که تحمّل » لا ضرر و لا ضرار « : دلیل نقلی: در حدیث رسولالله آمده است
ضرر از ناحیه دیگران و زیان رساندن به آنها در احکام شرعی تحریم گردیده، بر این اصل
دلالت مینماید که زیان به دیگران نرساندن و تحمّل نکردن زیان از مقاصد شریعت اسلامی
هستند.
إمام ابن القیم جوزیه رحمهالله علیه فرموده است قرآن و سنّت مالامال از تعلیل احکام – –
به حٍکًم و مصالح هستند. ۲
اگر این علّتها صد مورد یا دوصد مورد میبودند همهی آنها را در اینجا ذکر میکردیم
.» امّا در بیش از هزار موضع به طرق گوناگون ذکر شدهاند
دلیل عقلی: شیخ بیضاوی فرموده است:
۱ استقراء به معلل بودن احکام شریعت و تحقّق مصالح بندگان در آنها دلالت میکند. –
۲ استدلال عقلی: شارع در تشریعش یا مصالح بندگان را رعایت نموده یا ننموده است. در –
موضوع دوّمی قطعاً باطل است در نتیجه اوّلی به اثبا میرسد.
اقسام ادلّه شرعیه:
ادلّه ی شرعیه بر دو قسم است:
-۱ ادلّهی نصّیّه متّفق علیها: که همان کتاب و سنّت میباشند.
یکی از مثالهای ادلّهی نصیه از کتاب قول خدای تعالی )و احلّ الله البیع( ۳ میباشد
خدای مهربان مبادلات تجاری را بخاطر مصالح بندگان مشروع نموده است.
تناکحوا « و یکی از ادلّهی نصیه از سنّت فرموده رسول خدا صلی الله علیه و سلم
میباشد و ازدواج هم بخاطر مصالح بندگان و استمرار نوع بشری است. » تناسلوا
-۲ ادلّهی اجتهادیه مانند اجماع و قیاس
۲ اعلام الموقعین و شفاء العلیل –
۳ – بقره: آیه ۲۷۵
یکی از مثالهای إجماع اتّفاق علما بر اینکه تحریم ربا بخاطر علّت است و همهی علما بر
این باوراند که تحریم ربا معلول به علّت است با اینکه در تعیین علّت تحریم آن اختلاف
دارند و یکی از مثالهای قیاس تحریم سیگار به علّت زیان دیدن و زیان رساندن است که
در شریعت اسلام ممنوع است و این علّت مورد قبول و اتّفاق علما است. و چون در این
عصر ضرر و اضرار سیگار از راه علم ثابت شده است تحریم آن مشمول این علّت و قاعده
است.
عثمان عمری
