جنگ و آشتی در اسلام
اسلام از ریشه «سَلَمَ » به مفهوم سلامتی و پیرایش ازهر نوع آفات و بلایای ظاهری و باطنی است ، وقتی به باب افعال می رود به مفهوم «خود را در دایره سلامتی قراردادن و خویشتن را از بلایای ظاهری و باطنی مصون نگه داشتن» می باشد[۱].
«سِلم»اسمی است که معمولاً در مقابل حرب (جنگ) قرار می گیرد واسلام یعنی وارد شدن به دایره سِلم و رهیدن از دایره حرب و جنگ .
بنابراین می توان گفت : اسلام یعنی دین سلم،صلح وآشتی، امنیت و آرامش؛ به این منظور که هر گونه گزند و آفتی را نه برای خود و نه برای دیگران نمی پذیرد .
نکته دیگر اینکه تشریع کننده اسلام خداوند جل جلاله خودرا«سَلام»[۲] نامیده است و اسلام برخاسته از اسم سلام الله است ؛گویی پیام این اسم جلاله چیزی جز صلح و صفا و همزیستی که در اسلام متبلور است نیست .
چنین خدایی ،خدای سلام، پیام سلام و سِلم را در قالب مجموعه هدایت هایی بنام اسلام برای بشریت فرستاد و پیامبرِ این پیام آسمانی را «رحمهً للعالمین » معرفی کرد[۳]، پیروان پیامبر خدای سلام را «مُسلم» یا مسلمان نام نهاد ، بدین معنی که مسلمان یا مسلم در جهان پیرامونش فقط باعث صلح و سلم است و کسی از طرف او آسیبی نخواهد دید .
رسول خدا(ص)در حدیثی اینگونه مسلمان را معرفی می نماید: مسلمان کسی است که مسلمانان – و مردم – از دست و زبانش در امان باشند ؛ دین اسلام آرزوی بهشت و رسیدن به آن را برای هر مسلمانی در رأس امور قرار می دهد و رسیدن به آن را جز از طریق ایمان، میسر و ممکن نمی داند و راه رسیدن به ایمان را نیز، مهر ورزیدن به همدیگر معرفی کرده است و بالأخره دروازه ورود به مهرورزی را سلام کردن برهمدیگر می داند،پیامبر خدا در حدیثی چنین می فرماید : قسم به کسی که جان من در دست اوست ،تاایمان نیاورید به بهشت راه پیدا نمی کنید و به ایمان دست نمی یابید مگر آنگاه که همدیگر را دوست بدارید؛ آیا شما را به چیزی راهنمایی کنم که اگر آن را انجام دادید همدیگر را دوست بدارید ؟ سلام کردن بر همدیگر را در بین یکدیگر شایع کنید[۴].
باری، دینی که تشریع کننده آن خدای سلام است ،پیام آن برای بشریت اسلام است،پیروان آن رامسلم یا مسلمان می نامند، پیامبرش پیامبر رأفت و رحمت است و تنها راه رسیدن به مهرورزی را توسعه فرهنگ سلام می داند، چنین دینی بی گمان پیام آشتی و صلح برای بشریت را با خود دارد و مسلمانان در روز رستاخیز هم با سلام و سلامتی وارد بهشت خدای سلام می شوند : ادخلوها بسلام، آن روز که همه بازنده اعلام می شوند «الامن اتی الله بقلب سلیم»[۵].
صرفنظر از بررسی واژه اسلام از لحاظ لغوی ،در قرآن کریم واحادیث شریف نبوی نیز بر این نکته تأکید شده که اسلام طرفدار(بلکه بنیانگذار) صلح و آرامش است و از درگیری و خون ریزی بیزار است .
خداوند زمانی که جهاد و جنگ را بر مسلمانان مقرر فرمود اینگونه از جنگ سخن گفته و آن را با طبیعت انسان ناسازگار معرفی می نماید{ کتب علیکم القتال و هوکُرهٌ لکم[۶]جنگ بر شما مقرر شد حال آنکه برای شما ناخوشایند است}.
پیامبر (ص)نیز در حدیثی خطاب به برخی از اصحاب که به شهادت در راه خدا عشق می ورزیدند فرمود: خواستار رو در روشدن با دشمن نباشید و از خدا سلامتی و عافیت بطلبید[۷].
سیره عملی پیامبر و اصحاب هم سند بزرگی است بر حقیقت مذکور، پیامبر (ص) هیچ جنگی را بدون دعوت قبلی دشمن به صلح نیاغازیدند ، اگر گاه و بیگاه مجبور می شد بجنگد باز سعی می کرد در اثنای نبرد آتش جنگ را متوقف نماید و اگر دشمن خیره سری و خودخواهی به خرج می داد تلاش می کردند در پایان جنگ پیمان صلح به امضا برسانند و این صلح خواهی وآشتی جویی دستورصریح قرآن به پیامبر رحمت است {وان جنحواللسَّلم فاجنح لها و توکّل علی الله ،اگر دشمنان به صلح و سازش تمایل نشان دادند ، تو هم به آن متمایل شو و بر خدا توکل کن .[۸]
تفصیل بیشتر موضوع صلح خواهی اسلام در ضمن تحلیل غزوه های پیامبر بااهل کتاب خواهدآمد .ان شاالله
جنگ آخرین راه حل در دیپلماسی پیامبر(ص)
درعرصه وسیع دیپلماسی ،جنگ به عنوان یک ابزار برای رسیدن به اهداف دیپلماتیک مطرح است و امروزه با گسترش دامنه فعالیت های دیپلماسی ، نمی توان دیپلماسی را به معنی گریز از جنگ تعریف کرد؛ زیرا جنگ و خون ریزی در مواردی گریز ناپذیر خواهد بود .
از دیدگاه اسلام، جنگی که برای ایجاد امنیت جامعه ، احقاق حقوق پایمال شده و اعاده آزادی های سلب شده صورت گیرد جنگی مقدس و روا به شمار می آید .
آیین مسیح که بطور کلی جنگ و خون ریزی را ممنوع و نامشروع دانسته پس از ظلم و بیدادگری هایی که روم در حق مردم مرتکب شد ناچار شد از راه خشونت و جنگ، زمام امور و سلطه را بدست گیرد و جنگ را مجاز بشمارد.حتی در کیش هندو نیز جنگ برای مبارزه با غارتگران اموال و متجاوزان به نوامیس ،امری مطلوب و ستودنی قلمداد شده است[۹].
مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه ای در سال ۱۹۶۵ میلادی استفاده از نیروهای مسلح را برای استقرار صلح در مواردی که صلح جهانی به مخاطره می افتد در دستور کار خود قرار داد و دست شورای امنیت را با شرایط خاصی!! در استفاده از نیروهای حافظ صلح بازگذاشت و از این شیوه به عنوان عملیات صلح! یاد کرد[۱۰].
پیامبراسلام (ص)از جهاد به معنی جنگ در راه خدا و علیه دشمنان صلح و آزادی، به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی برای وادارکردن متجاوز به استفاده از روش های مسالمت آمیز و معقول بهره گرفته است .با نگاه به سیره و تاریخ، به این حقیقت دست پیدا خواهیم کرد که آن حضرت از این طریق موفقیت های چشمگیری کسب نموده است .
اصولاً با بررسی و تحلیل مقوله جهاد دراسلام به این نکته مهم خواهیم رسید که پیامبر اسلام به جهاد به عنوان یک راه حل اضطراری می نگریست و زمانی به آن متوسل می شد که قتل به ناحق یک انسان را برابر با کشتار دسته جمعی انسان ها عنوان می فرمود[۱۱] و آن حضرت جهاد را به عنوان آخرین راه حل دیپلماسی نگاه می کرد و زمانی فرمان جهاد صادر می فرمود که همه راه های مسالمت آمیز از قبیل مذاکره برای رسیدن به صلح بسته شده بود .
جنگ در اسلام چون داروی زهرآگینی است که برای بدست آوردن سلامت جسم حداقل آن تجویز شده است.[۱۲]
نکته اساسی دیگری در باره جهاد و جنگ در اسلام این است که در قرآن جنگ و جهاد زمانی مشروع دانسته شده که دشمن اعلام جنگ نموده باشد و رسیدن به صلح با او از راه دیپلماتیک ممکن نباشد[۱۳].
رسول رسولی کیا- کارشناس ارشد قرآن و سیره نبوی
منابع و مآخذ:
- ۱٫ راغب اصفهانی ، مفردات ، ماده سلم.
- ۲٫ سوره حشر ، آیه ۲۳٫
- ۳٫ سوره انبیا، آیه ۱۰۷٫
- النووی،ریاض الصالحین ،ص۲۸۵٫
- سوره شعراء،آیه۸۹٫
- سوره بقره ،آیه ۲۱۶٫
- مسلم ،صحیح مسلم بشرح النووی،ج۱۲،ص۴۵٫
- سوره انفال ،آیه ۶۱٫
۹٫ابوالأعلی مودودی ، الجهاد فی الاسلام ،ص ۲۰٫
- ۱۰٫ عمید زنجانی ، فقه سیاسی و دیپلماسی در اسلام ، ص ۳۶۴٫
- ۱۱٫ اشاره به سوره مائده ،آیه ۳۲٫
- ر.ک: ابوالأعلی مودودی ، الجهاد فی الاسلام ؛ محمود شیت خطاب ، الرسول القائد؛ محمد کریم اشراق،جنگ در اسلام؛ابوالقاسم حسینی ، جهاد و حقوق بین المللی.
- سوره بقره ، آیه ۱۹۰٫
