نویسنده: صلاح الدین عباسی
تعداد مذاهب و فرق اسلامی، بسی بیش از ۷۲ عدد است. این مذاهب و فرقه ها در فقه، کلام، روایات، احادیث و تاریخ با همدیگر اختلاف دارند. در این میان دو مذهب شیعه و سنی به دلایل عمدتا سیاسی، چند سال است که اختلافاتشان از لای کتابها و کلام علما خارج و به خیابانها و میادین کشیده شده است. هر چند شیعه و سنی با هم اختلافات زیادی دارند اما جالب توجه است که در میان این دو مذهب گروههایی وجود دارند که به مذهب مقابل نزدیکتر از سایر گروههای مذهب خویش می باشند. مثلاً گروه زیدیه شیعه به سنی‌ها نزدیکتر است تا به سایر گروههای شیعه. یا شیعه اثنی عشری به سنی شافعی نزدیکتر است تا به علوی و نصیری واهل حقهای شیعه. شافعی‌ها و صوفیهای سنی به شیعه اثنی عشری نزدیک‌ترند تا دیدگاههای سلفی و وهابی اهل سنت.
آن چه واقعیت دارد و اجتناب ناپذیر است، وجود اختلاف در میان این مذاهب و میان گروههای داخل هر مذهب است. شرح و ریشه یابی و چرایی و چگونگی و هر گونه توضیحی در مورد اختلافات در اینجا مورد بحث نیست. این اختلافات، سابقه تاریخی صدها ساله دارند. بارها به خونریزی و کشتار و غارت کشیده شده اند. مذاهب اسلامی هزاران صفحه نوشتار و روایات در اثبات و رد همدیگر نقل کرده و نوشته اند. کتابخانه هر کدام از مذاهب اسلامی، دارای کتابها و مقالات متعدد در رد ونقد مذاهب دیگر می باشد. این اختلافات قابل حل و پایان نیستند. تصور اینکه اختلافات تشیع و تسنن، تشیع و خوارج، شافعی و حنفی، جعفری و مالکی، اباضی و علی اللهی، وهابی و صوفیه حل و رفع شوند، تصوری بیهوده و غیرممکن است. تا قیام قیامت شیعه و سنی، باطنی و ظاهری، خارجی و شافعی، سلفی و خلفی با هم اختلاف خواهند داشت. گریزی ازین واقعیت وجود ندارد. پایان نیافتن این اختلافات و باقی ماندن و حتی بیشتر و بیشتر شدنشان در گذر زمان، امری واقعی و اجتناب ناپذیر است.
چنانچه اشاره رفت، این اختلافات بارها به جنگ و خونریزی میان پیروان مذاهب کشیده شده است. مجموع کشته های جنگهای میان سنی و شیعه و شافعی و حنبلی و اثنی عشری و اسماعیلی و خارجی و غیر خارجی، بیشتر از تعداد کشته های جنگهای بین مسلمانان و غیر مسلمانان است.
سوال این است، آیا در قرن پانزدهم اسلامی و بیست و یکم میلادی، تبدیل اختلاف به جنگ، امری منطقی و عقلانی است؟ آیا همچون ۱۴۰۰ سال و ۷۰۰سال و ۴۰۰سال پیش، در دوران معاصر نیز، جنگ و برخورد و خونریزی میان مردم و حکومت‌های معتقد به مذاهب متفاوت ادامه پیدا کند؟ آیا در قرن حاضر نیز عراقیها و ایرانیها و افغانیها و شیعه ها و سنی ها و خوارج، مثل دوران ایوبیان و فاطمیان و صفویان و عثمانیان، همدیگر را لت و پار کنند، غارت کنند، ویرانی به بار بیاورند؟ آیا مسلمانان در دوران کنونی نیز باید رودرروی هم قرار گیرند، چرا که بیش از۱۴۰۰سال پیش سقیفه ای و غدیری بوده است. بنی هاشم جانشینی را حق خود دانسته و بنیهای دیگر حق خود. که علی با معاویه حکمیت را پذیرفته و نباید می پذیرفت.
آیا درین زمان نیز مردم به جان هم بیفتند که در فلان کتاب، صدها سال پیش، نوشته شده حق با فلانی بوده یا نبوده است. حق حکومت و ارث فلان طایفه و فرد داده نشده است. همسایگان و هموطنان و هم کیشان با هم بجنگند، یقه هم را بدرند، با بغض و کینه و نفرت به هم نگاه بکنند، حقوق همدیگر را مراعات نکنند، چرا که فلان عالم یا روحانی صدها سال پیش گفته، نوشته، روایت کردە، که اوس و خزرج، بنی هاشم و بنی عباس، بنی امیه و بنی ابی طالب، در مکه و مدینه، در کوفه و بغداد، با هم اختلاف داشته اند. آن هم نه در زمان و مکان خود آن عالم یا روحانی، بل صدها سال قبل از آنکه کتابش را بنویسد و در محلی که صدها کیلومتر با محل زندگی او فاصله دارد. سنی و شیعه امروز باید به جان هم بیفتند چرا که فلان پادشاه سنی و شاه شیعی و امیر خوارجی برای حفظ و توسعه قلمرو خود، دهها و صدها سال پیش، از اختلافات مذهبی استفاده کرده و سود برده است. آیا نسل‌های امروز و آینده باید تاوان حق و ناحقهای نسل‌های هزاران سال پیش از خودرا بپردازند یا بگیرند. گناه آن انسان شیعه پاکستانی و افغانی چیست که خود و فرزندانش در هنگام نماز لت و پار می شود چرا که روحانیش عایشه و عمر را لعن میکند، که چرا ۱۴۰۰ سال پیش چنین و چنان کرده اند. گناه آن کودک و خانواده سنی عراقی و سوری چیست که فرزند دو ساله اش بعداز دو روز ناپدید شدن، کباب شده در آتش و روی سینی به در خانه اش آورده می شود، چرا که معتقد است ۱۴۰۰ سال پیش حق با ابوبکر و عمر بوده است. به شهرهای ویران موصل و سامرا و صنعا و درعا و حلب و حماه و.. و.. دقت بکنید. به آوارگان غرق شده در دریاها بیندیشید. به خرابی‌ها و ویرانیها و کشته ها و زخمیها در اثر این جنگها دقت نمایید. آنها تاوان چه کسانی و چه زمانی را پس می دهند؟ انتقام چه افرادی و مربوط به کدام قرن و سالی از آنها گرفته می شود؟ خوب است، و خدا رحم کرده است، که مذاهب سنی و شیعه و خوارج در جمعیت و قدرت توازن نداشته و سطح توازنشان نابرابری فاحش دارد. اگر هر سه مذهب یا دو مذهب ازین میان دارای توازن جمعیتی و قدرتی در یک سطح یا حتی نزدیک به هم بودند، چنان فاجعه ای پیش می آمد که غیر قابل پیش بینی بود.
در مقابل به ادیان و مذاهب و تمدنهای برابر و مجاور نگاه شود. مسیحیان بیش از دو هزارسال بود که یهودیان را قاتل و به صلیب کشنده پیامبرشان عیسی مسیح می دانستند. آنها هم دهها کتاب در شرح و اثبات این جنایت فجیع دارند. میلیونها مسیحی و یهودی در طول این دوهزار سال در انتقام و دفاع ازآن قتل، کشته و مجروح و آواره شده اند. پروتستانها و کاتولیکها و کلیسای شرق و کلیسای غرب اختلافات و جنگهای پرتلفات تری از مذاهب اسلامی در تاریخ خود دارند. اما پاپ بندیکت شانزدهم در سال ۱۹۶۵ اختلاف قاتل و مقتول پیامبرشان را در جملاتی کوتاه خاتمه داد. سالهاست پایان اختلاف کلیسای شرق و غرب را اعلام کرده اند. سالهاست صفارادیها و اشکنازی های یهودی با هم همدل و برادر شده اند. اتحاد و ثمرات این مدیریت اختلاف از طرف علمای مسیحی و یهودی در جهان را خودتان ملاحظه و بررسی بنمایید.
از یک طرف اختلافات مذاهب اسلامی، ماندنی هستند. حل و برطرف کردن آن اختلافات غیر ممکن و محال است. از طرف دیگر جنگها و کینه ها و قطع رابطه های ناشی از اختلافات نیز، از هر نظر به زیان مسلمانان و حوزه تمدن اسلامی و دین اسلام است. پس چاره چیست و چه باید کرد؟
بهترین و تنهاترین راه، انتقال ندادن موارد اختلافی به خیابان و شارع و میان مردم است. بگذارید این اختلافات در کتابها و مراکز و حوزه های علمی محدود و محصور بمانند. مراکز تخصصی می توانند سالانه و ماهانه کنفرانس و سمپوزیم و جلسات مجادله و گفتگو بین علما و دانشمندان مذاهب برگزار کنند. علما و روحانیون و اهل فن بر سر این اختلافات مباحثه بکنند. به هم بپرند و یکدیگر را محکوم کرده و به باد فحش و ناسزا بگیرند. در واقع خاستگاه و موجودیت اختلافات، مربوط به آنها است. به جامعه و مردم عادی مربوط نمی شود. اگر حل شدنی است، اگر جنگیدنی است، اگر کینه ورزی و عصبانیت آفرینی است، به علما و روحانیون مذاهب مربوط است. هرکسی نیاز داشت یا مشتاق بود به آن مراکز اختصاصی مراجعه کند. ضرورت دارد اختلافات بین مذاهب، به فضاهای خصوصی منتقل شوند. از فضای عمومی دور نگهداشته شوند. اینکه طرفی در ایامی خاص هرساله در همه شهرهای شیعه و سنی نشین، بر هر تیر چراغ برقی، بر سردر هر مسجدی و کوی و برزنی پلاکارد بزند که خشنودی و خشم خدا منوط به خشنودی و خشم فاطمه است. یا طرف دیگر بر همه جا بنویسد خشنودی خدا منوط به نماز و صحت نماز منوط به وضوی قرآنی یعنی شستن پاها است. یا طرف سوم پلاکارد بزند علی و معاویه و عمروعاص اسلام را از مسیرش منحرف کردند. دهها و صدها عنوان و شعار و نوشته ازین دست، در هریک از این ۷۲ فرقه وجود دارد. آیا صحیح است هر مذهبی اختلافاتش را با مذاهب دیگر به در و دیوار اماکن عمومی و رسانه های سراسری بکشاند. افکار و احساسات هم مذهبیهایش را تحریک و روح و روان پیروان سایر مذاهب را مکدر نماید. تخم کینه و ناراحتی در میان باورداران مذاهب مختلف یک شهر و یک کشور پراکنده نماید؟. در حالیکه بهتر است از هرگونه عملی و گفتمانی که در پیروان یک مذهب ترویج تنفر و کینه و دشمنی نماید، پرهیز شود. از توهین و بی احترامی، در هرسطحی، به باورها و مقدسات و مقدسین یکدیگر خودداری شود. همراه با زدودن شعارها و اقدامات تفرقه انداز، علمای مذاهب در تقویت این همدلی و اتفاق و برادری باهم در ارتباط باشند. با ایجاد نهادهای خاص همچون مراکز تقریب بین المذاهب، همانند شیخ شلتوت و آیت الله بروجردی، این قرابت را استحکام ببخشند. مقدمه تمامی موارد فوق، باور پیدا کردن علما و روحانیون مذاهب به ضرورت اتفاق و همدلی و درک متضرر شدن جامعه مسلمانان از تفرق و پراکندن کینه و نفرت در میانشان است.
پر واضح است این مهم سهل و آسان میسر نیست. به شجاعت و عقلانیت و صداقت و آگاهی خاص نیاز دارد. دشمنان جامعه مسلمانان، آنهایی که از همدلی و اتفاق مسلمین متضرر می شوند، یعنی متعصبین، کوته اندیشان و ذینفعان از تفرقه، در مقابل هر قدمی به سوی همدلی، مقاومت می کنند. در صدر همه آنها رهبران سیاسی و مذهبی سایر ادیان و مذاهب، خصوصا مسیحیت و یهودیت و هندو، از هیچ کارشکنی و اقدامی برای جلوگیری از ایجاد چنان همدلی خودداری نمی کنند و پنهان و آشکار در ادامه تفرقه و فضای کینه و نفرت و توهین و بی احترامی مذهبی مسلمانان، کوشش می نمایند و اتاقهای فکر مجهز و پیچیده و فعال کنونی‌شان را کاراتر خواهند کرد.
اکنون دوراه بیشتر وجود ندارد. راه اول انتقال موارد اختلافی موجود در کتابها و روایات به میان پیروان مذاهب و ادامه تفرقه و کینه و عواقب آن که در چهارده قرن گذشته تجربه کرده ایم. راه دوم محصور کردن موارد اختلافی در فضاهای خصوصی و ایجاد اتحاد و همدلی و وفاق بین پیروان مذاهب و رسیدن به نتایج والای اتحاد. دیگر خود دانید.
