عباداتفتاویفقه

حُکم شرعی نماز جمعه در منزل به علت کرونا

ابوبکر مامشی

قبل از پرداختن به آرای مختلف فقها و ترجیح رای مورد نظر ، ابتدا لازم است چند نکته درباره ی شرایط نماز جمعه یادآوری شود .

۱ ـ شرایط نماز جمعه : مسلمان بودن ، ذکوره( مرد بودن ) ،بلوغ، آزادگی ، داشتن عقل و اقامت درآن مکان .
ادای جمعه فرض عین است . اما الخطابی رای جمعی از علما را ذکر نموده که آنرا فرض کفایی دانسته اند.

۲ ـ هنگام ادای فریضه ی جمعه
ابو حنیفه و ابویوسف گفته اند: وقت ادای آن همان وقت ظهر است ، اگر کسی شرایط انجام فریضه را داشته باشد ، باید در جمعه حاضر باشد و اگر شرایط برای کسی فراهم نبود ، نماز ظهر را بطور کامل و چهار رکعتی ادا میکند .

۳ــ نماز جمعه بعد از هجرت در مدینه واجب شده است ،چون در مکه انجام آن بطور ظاهر و آشکارا ممکن نبود ، البته بعضی نماز اسعد ابن زراره در مکه را شروع فرض بودن جمعه دانسته اند که با تعداد اندکی قبل از هجرت به سختی انجام میداد.

۴ ــ برگزاری هفتگی نماز جمعه
علامه دهلوی در کتاب حجه الله البالغه گوید: هر روز جمع شدن مردم شهر یا روستا برای برگزاری این فریضه ، سخت و دشوار است ، اگر فاصله زمانی بین دو جمعه هم طولانی باشد ، هدف جمعه ( اجتماع و دیدار مسلمانان ) بدست نمی آید . و می بایست زمان مناسبی تعین گردد که نه تکرار روزانه داشته باشد و نه فرارسیدنش به طول انجامد، و با توجه به معمولی بودن اجتماع هفتگی در بین عرب ها و اقوام دیگر در تمام جهان ، پس هر هفته یک بار مناسب بوده وبرای فریضه ی جمعه واجب و تعیین گردید .

۵ ـ شروط صحت و وجوب جمعه باهم

۵ ـ ۱ ـ فرد مقیم شهر یا در اطراف آن ساکن باشد . اگر مقیم آنجا نباشد ،لازم نیست در جمعه حضور یابد و طبق نظر احناف جمعه اش صحیح نیست . نظر مالکیه : جمعه باید در مکانی قابل سکونت برگزار شود .
نظر شافعیه:‌ شرط است در منطقه ی مسکونی برگزار شود ( شهر یا روستا ) که دارای منازل و ساختمان باشد . و حنابله علاوه بر مناطق مسکونی شهر و روستا در صحراها نیز اجازه ی برگزاری جمعه را داده اند .
۵ ـ ۲ ـ مطابق نظر احناف شرط دیگری برای برگزاری جمعه اجازه ی حاکم ( سلطان ) یا حضور او یا جانشینش در مراسم است ، اما بقیه ی مذاهب چنین شرطی ندارند .
۵ ـ۳ ـ شروع وقت جمعه همان ابتدای ظهر است و با شروع وقت عصر زمان ادای جمعه پایان می یابد.نماز جمعه ی فوت شده قضا ندارد و باید نماز ظهر را بجای آورد .

‌۶ ــ شروط صحت ( تنها شروط صحت )
۶ـ ۱ ـ وجود خطبه
۶ ـ ۲ ـ جمع شدن تعدادی افراد دارای شرایط جمعه ( وجود جماعت )
احناف بجز امام یک یا سه نفر را برای صحت جمعه کافی می دانند. مالکیه دوازده نفر را شرط صحت دانسته و حنابل و شافعیه حد اقل حضور چهل نفر را برای صحت جمعه لازم می دانند .
۶ ـ ۳ ـ مراسم باید آشکارا وبا صدای بلند برگزار شود و درهای ورودی بازبوده تا مردم بتوانند حضور یابند .
حکمت نماز جمعه گردهمایی مسلمانان است ، پس مسلمانان باید آگاه به محل نماز باشند .
مؤلف کتاب البدائع گوید : این شرط بر اساس ندای پروردگار است که می فرماید 🙁 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ) الجمعه .9
اى مؤمنان چون در روز جمعه براى نماز ندا داده شد، به [عبادت و] ياد خدا بشتابيد و خريد و فروش را رها كنيد. اگر بدانيد اين برايتان بهتر است .
٦ ـ ٤ ـ گفتیم هدف جمعه اجتماع و دیدار مسلمانان است و تفرق و چند دستگی مخالف حکمت آن می باشد، به همین علت در هر شهری باید در یک مسجد برگزار شود . دلیلی بر تعدد جمعه از روایات دوران پیامبر ( ص ) و یارانش وجود ندارد .ولی ابو یوسف و محمد (ڕه) در صورت نیاز تعدد جمعه در یک شهر را جایز شمرده اند .

‌✮✮✮ بیماری کرونا
آن چه گذشت انواع شروط صحت و وجوب اقامه ی نماز جمعه و جماعات بود چون صدور یاعدم صدور حکم اقامه ی جمعه و جماعات در موقعیت بحرانی کنونی بر اساس همین شروط می باشد.
متخصصان امور پزشکی در این سه ماه اخیر بطور مفصل بیان کرده اند که ویروس کرونا واگیردار است و انتقال آن از فردی به دیگری بسیار سریع می باشد .و افراد بسیاری که حامل ویروس هستند خودشان نمی دانند و ناخواسته به دیگری منتقل می کنند و در بعضی دیگر از مبتلایان ، علایم ویروس تا ده الی پانزده روز ظاهر نمی شوند ، لذا مسئولین مربوطه با استفاده از رسانه های مختلف ، مردم را توجیه کرده و توصیه های بهداشتی نموده اند مانند قرنطینه ی شهرهای مختلف ، ممنوعیت رفت و آمد و اختلال در خطوط زمینی و هوایی شرکت های مسافربری و رعایت نظافت شخصی و پوشیدن ماسک و دستکش.

علمای جهان اسلام جهت صدور فتوا سه دسته اند :

گروه اول : قفل کردن در مساجد و ترک جمعه و جماعت ها را حرام می دانند و بر این باور اند که مردم در چنین وضعیتی باید به مساجد پناه ببرند و در پیشگاه خداوند تضرع و نیایش کنند . چون هرگاه امر و پیشامدی پیامبر (ص ) را پریشان می کرد ، نماز می خواند.
این دسته از فقیهان گویند : کسانی که مانع اقامه ی جمعه و جماعت ها هستند مورد خطاب این آیه قرار می گیرند (وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَن يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَا ۚ أُولَٰئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَن يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ ۚ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ) بقره ـ‌114
و چه كسى ستمكارتر از كسى است كه [مردم را] از مسجدهاى خدا از [بيم ] آنكه نام خدا در آنها ياد شود، باز دارد و در ويرانى آنها بكوشد؟ اين گروه را نسزد كه جز هراسان به مساجد در آيند. آنان در دنيا خفّت [و خوارى ] و در آخرت عذابى بزرگ [در پيش ] دارند.

گروە دوم : به بستن مساجد و تعطیلی جمعه و جماعٹ فتوا داده و با استناد به قول علمای احناف مبنی بر جواز اقامه ی جمعه با تعداد اندک نماز گزاران ، اقامه ی نماز جمعه در منازل را درست می دانند .

گروه سوم : موافق بستن مساجد و تعطیلی جمعه و جماعت هستند ، بدین ترتیب مؤذن اذان گوید و با امام مسجد نماز بخوانند .

بررسی آرای هر سه گروه

گروه اول ، رای متخصصان را بطور کلی اهمال کرده ، به خطرات ناشی از اجتماعات و عدم رعایت توصیه های مربوطه توجهی نداشته و بدون در نظر گرفتن زمان‌ و موقعیت بحرانی فتوا داده اند ، بهمین دلیل این رای مقبول نیست .

گروه دوم رای متخصصان را ملاحظه نموده اند اما همانطور که پیشتر بیان کردیم ادای نماز جمعه در منزل را درست می دانند ، دلیلشان قول احناف است . چون آنان در بیان تعداد نمازگزاران فرموده اند : جمعه نیز مانند جماعت با یک نفر صحیح می باشد . متاسفانه دارندگان این رای از شروط دیگر علمای احناف صرف نظر کرده اند مانند این شرط که جمعه باید در مکان و بنای مختص جمعه برپا گردد.

عبداحق اشبیلی گفته است : تعداد کم نمازگزاران قبول است اما باید تمام شروط را باهم در نظر گرفت ، با این توضیح تنها وجود یک شرط موجب صحت آن نمی باشد و جمعه با جماعت تفاوت زیادی دارد .
چنانکه ازاسم جمعه پیدا ست باید مردم در مکانی معروف و مشهور بادرهای باز جمع شوند و اجتماع صورت پذیرد . مکانی که نمازگزاران بدانجا قصد نمایند و مفاد آیه ی سوره الجمعه را انجام و اجرانمایند که می فرماید : ( فاسعوا‌الی‌ذكرالله) این آیه مردم را به سعی فرا می خواند . سعی یعنی رفتن به …

علامه صدیق خان چنین آورده است : عطاء معنای کلمات سعی ، مضی و ذهاب را یکی می داند . و قرائت مشهور ابن مسعود و ابن خطاب موید همین معنا است .
قول دیگری هست که سعی به معنی قصد و اراده است ( مرجوح است ً)

امام حسن (بصری ) گوید : سعی بمعنی رفتن بر روی پاها نیست بلکه به معنی قصد و اراده ی قلبی است و( دیگران ) گفته اند معنی سعی رفتن ( ذهاب ) است ، البته رفتن فضیلت است و شرط نیست ، و به نظر من ( بصری ) رای اولی که سعی به معنی نیت و قصد آورده، بهتراست .
رای دیگری سعی را به معنی عمل دانند .
ابن عباس گوید مراد از کلمه ی سعی تند رفتن نیست ، چنانچه در آیات دیگری هم آمده (که معنایش عمل است ) ( ومَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا ) الاسراء 19
و هر كس كه [پاداش ] آن جهانى بخواهد و [چنان كه سزاوار] تلاش آن است برايش در حالى كه مؤمن باشد تلاش كند، اينان سعى شان مشكور است .

( إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ ) اللیل 4 كه بى گمان تلاش شما پراكنده است
وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ ) النجم 39 و آنكه انسان جز آنچه كرده است، ندارد .

امام قرطبی گوید : سعی به معنی عمل قول جمهور است . فاسعوا الی …. یعنی عملی کنید رفتن به سوی ذکر الله را ، و به مقدمات جمعه مشغول شوید که غسل ، وضو و رفتن به سوی مسجد است.

از خرشه بن الحرنقل شده است : عمر بن الخطاب لوح قرآن را مشاهده نمود ، بر روی آن کلمه ی ( فامضوا الی …..) نوشته شده بود، گفت: چه کسی این را بر تو املا نموده است؟ گفتم: ابی بن کعب .گفت : او از همه ی ما به منسوخ آگاه تر است ، پس همینطور بخوان.

با توجه به مطالب پیشین ، رای سوم مورد پسند می باشد، چون مساجد را با توجه به نظرات پزشکان و متخصصان امور تعطیل نموده اند .
در واقع نظر پزشکان مومن و خبرگان طب و علوم پزشکی پنجاه درصد سازو کار اجتهاد است ، پس باید نظراتشان محور فتوای مجتهدین قرار گیرد .

خداوند می فرماید : ( فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ) الانبیاء/ ۷ . پس اگر شما نمى دانيد از اهل كتاب بپرسيد .
این رای با روح شریعت بیشتر همخوانی دارد ، چون حفاظت از جان انسانها یکی از مقتضیات دین اسلام است .
بدون شک با بسته شدن در مساجد و تعطیلی جمعه ها مومنان همیشه حاضر در صفوف نماز را سخت اندوهگین و ناراحت کرده است و احساس ناخوشایندی دارند که وصف ناپذیر است ، اما یقین داشته باشند خداوند این احساس پاک و سینه ی صاف و خداجو را بی اجر نخواهد گذاشت ، امام بخاری باسند متصل از ابو موسی اشعری روایت نموده که پیامبر (ص) فرمود : ( اذا مرض العبد او سافر کتب له مثل ما کان یعمل مقیما صحیحا ) هر گاه یکی از بندگان خدا به علت بیمار ی یا مسافرت نتوانست در مراسم جمعه شرکت کند ، اجر و ثوابش همانند دوران سلامتی و اقامتش نوشته می شود .

والله اعلم بالصواب .
خداوند همه ی ما را به سلامت از این بحران متلاطم به ساحل امن و امان لطف و رحمت خویش برساند.

نویسنده : دکتر وصفی عاشور ابوزید
ترجمه و تلخیص : ابوبکر مامشی

نمایش بیشتر

ابوبکر مامشی

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : امام جماعت و خطیب و فعال دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا