فضیلت و بزرگی روزه و ماه رمضان در سایه قرآن و سنت
حکم رمضان و روزه
روزه ماه رمضان به استناد از قرآن و سنت رسول اکرم (ص) و اجماع مسلمانان فرض و واجب می باشد. خداوند در قرآن کریم چنین می فرماید : ((یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون)) بقره ۱۸۳٫ ای کسانی که ایمان آورده اید ، بر شما روزه واجب شده است ، همانگونه که بر کسانی که بیش از شما بوده اند واجب بوده است ، تا باشد که پرهیزگار شوید.
باز می فرماید (( شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدیً للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه)) بقره ۱۸۵٫ ( … آن چند روز معین و اندک ) ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است تا مردم را راهنمایی کند و نشانه ها و آیات روشنی از ارشاد ( به حق و حقیقت) باشد. پس هر کس از شما این ماه را دریابد ، باید آن را روزه بدارد.
– دلایلی از سنت بر وجوب روزه
در این مورد روایات بسیاری آمده اند که همگی دلیل بر وجوب روزه می نمایند ، من جمله می توان به برخی از آنان اشاره نمود :
۱) ابن عمر ( رضی الله عنهما) از رسول خدا نقل می کنند که پیامبر اکرم (ص) فرمودند : بنی الاسلام علی خمس شهاده ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله و اقام الصلاه و ایتاء الزکاه و الحج وصوم رمضان» اسلام بر پنج اساس است : اقرار بر وحدانیت خداوند و اقرار به نبوت حضرت محمد (ص) ، اقامه نماز و دادن زکات و ادای حج و روزه گرفتن.
۲) از طلحه بن عبیدالله (رض) آمده است که می گوید : بادیه نشینی نزد رسول خدا آمد و پرسید ، ای پیامبر چه نمازی بر من واجب است ؟ پیامبر در جواب فرمود : نمازهای پنجگانه مگر اینکه خودت بخواهی سنت را نیز به جا آوری . سپس پرسید در مورد روزه چه؟ فرمودند : روزه ماه رمضان بر تو واجب است مگر اینکه با خواست خودت روزه سنت را نیز بگیری.
۳) ابوهریره (رض) از پیامبر (ص) روایت می کند که رسول خدا فرمودند: اتاکم شهر رمضان شهر مبارک فرض الله علیکم صیامه .. » ماه رمضان آمد ، ماهی مبارک و فرخنده ، ماهی که خداوند روزه ی این ماه را واجب نموده است.
اجماع :
امت اسلامی همگی متفق القول بر این باورند که روزه رمضان واجب و یکی از ارکان آیین مبین اسلام است و هرکس آن را انکار نماید کافر و از دایره اسلام خارج می باشد.
مجازات اخرویروزه نگرفتن بدون عذر شرعی
ابو امامه باهلی می گوید از پیامبر (ص) شنیدم که فرمودند: « بینا انا نائم اتانی رجلان فاخذا بضبعی فاتیا بی جبلا و عرا فقالا اصعد فقلت انی لا اطیقه فقالا انا سنسله لک فصعدت حتی اذا کنت فی سواء الجبل اذا باصوات شدیده قلت ما هذه الاصوات قالا هذا عواء اهل النار ثم انطلقا بی فاذا انا بقوم معقلین بعراقییهم مشققه اشداقهم تسیل اشداقهم دما قال قلت من هولاء قالا الذین یفطرون قبل تحله صومهم » در خواب بودم که دو مرد آمدند و هر دو بازوانم را گرفتند و مرا به طرف کوه سخت و ناهمواری بردند و گفتند بالا برو . گفتم نمی توانم . گفتند ما این کار را برای تو آسان می کنیم . آنگاه بالا رفتم تا به میانه کوه رسیدم در آنجا صدای ضجه و داد و فریاد شدیدی را شنیدم ، پرسیدم این صداها چیست ؟ گفتند : ناله دوزخیان است. سپس با آنان راه افتادم تا به مردمانی رسیدم که از پاشنه پا و وارونه آویزان بودند و دهانشان پاره شده بود و از آن خون می چکید . گفتم اینان چه کسانی هستند ؟ گفتند : آن روزه دارانی اند که قبل از فرا رسیدن وقت شرعی، روزه هایشان را افطار می کردند.
امام ذهبی می فرماید : از دیدگاه مومنان کسی که بدون عذر شرعی و موجه یا بدون مرض و اسباب افطار ، روزه رمضان را ترک کند، در شرارت از زناکار و دائم الخمر و رهگیر مذموم تر است و حتی برخی از عالمان در مسلمان بودن وی شک داشته و احتمال کفر وی را نیز بعید نمی دانند.
در قرآن و سنت آیات و روایات زیادی در مورد فضیلت و منزلت والای روزه و رمضان ذکر شده اند که ما برخی از آنها بیان می کنیم.
خداوند می فرماید : « ان المسلمین و المسلمات و المومنین و المومنات و القانتین و القانتات و الصادقین و الصادقات و الصابرین و الصابرات و الخاشعین و الخاشعات و المتصدقین و المتصدقات و الصائمین و الصائمات و الحافظین فروجهم و الحافظات و الذاکرین الله کثیرا و الذاکرات اعد الله لهم مغفره و اجرا عظیما» ۰الاحزاب ۳۵). مردان مسلمان و زنان مسلمان ، مردان با ایمان و زنان با ایمان ، مردان فرمان بردار خدا و زنان فرمان بردار خدا ، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان شکیبا و زنان شکیبا ، مردان فروتن و زنان فروتن ، مردان بخشایشگر و زنان بخشایشگر ، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن ، و مردانی که بسیار خدا را یاد می کنند و زنانی که بسیار خدا را یاد می کنند ، خداوند برای همه آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است. همچنین در آیتی دیگر می فرماید :« التائبون العابدون الحامدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدود الله و بشر المومنین » ( توبه ۱۱۲). ( از جمله اوصاف مومنان این است که ) توبه کننده ( از معاصی) ، پرستنده (دادار) ، سپاسگزار ، روزه دار ، نماز گزار ، دستور دهنده به نیکی و بازدارنده از کار بد ، و حافظ قوانین خدا می باشند . ( ای پیامبر) به این ایمانداران مژده بده.
در بهشت نیز خطاب به مومنین چنین می گویند:« کلوا واشربوا هنیئا بما اسلفتم فی الایام الخالیه» بخورید و بنوشید و گوارایتان باد و این نعمت ها به خاطر ایامی در دنیاست که روزه می گرفتید. و در مورد ماه رمضان خداوند می فرماید :« شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدیً للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه» بقره ۱۸۵٫ ( … آن چند روز معین و اندک ) ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است تا مردم را راهنمایی کند و نشانه ها و آیات روشنی از ارشاد ( به حق و حقیقت) باشد. پس هر کس از شما این ماه را دریابد ، باید آن را روزه بدارد.
همان طور که از این آیه برداشت می شود به صراحت به نزول قرآن در رمضان اشاره شده است و در جایی دیگر این مطلب را آشکار می سازد که در شبی از شبهای رمضان قرآن نازل شده است . در سوره دخان آیه ۳ می فرماید « انا انزلناه فی لیله مبارکه» ما در شبی بس مبارک قرآن را نازل کردیم. و در سوره ای دیگر از فضیلت این شب نام برده و آن را لیله القدر نام نهاده است :« انا انزلناه فی لیله القدر و ما ادراک ما لیله القدر لیله القدر خیر من الف شهر تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر سلام هی حتی مطلع الفجر» (قدر ۱-۶)ما قرآن را در شب با ارزش (لیله القدر) فرو فرستادیم . تو چه می دانی شب قدر کدام است ؟ شب قدر شبی است که از هزار ماه بهتر است . فرشتگان و جبرئیل در آن شب با اجازه پروردگار برای هر کاری ( که به آنان امر شده است) به زمین می آیند . آن شب ، شب سلامت و رحمت است تا طلوع صبح.
اینها مطالبی از قرآن بودند که در مورد عظمت و بزرگی ماه رمضان و روزه ذکر شده اند . و در احادیث رسول خدا نیز روایات زیادی آمده اند که ما برخی از آنها را بیان میداریم.
۱) ابن عمر ( رضی الله عنهما) از رسول خدا نقل می کنند که پیامبر اکرم (ص) فرمودند : بنی الاسلام علی خمس شهاده ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله و اقام الصلاه و ایتاء الزکاه و الحج وصوم رمضان» اسلام بر پنج اساس است : اقرار بر وحدانیت خداوند و به نبوت حضرت محمد (ص) ، اقامه نماز و دادن زکات و ادای حج و روزه گرفتن.
۲) ابوهریره (رض) از رسول خدا روایت می کند که فرمودند: خداوند عزو جل می فرماید : کل عمل ابن آدم له الا الصوم فانه لی و انا اجزی به و الصیام جنه فان کان یوم صوم احدکم فلا یرفث و لا یصخب فان صابه احد او قاتله فلیقل انی امرؤ صائم و الذی نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم اطیب عند الله من ریح المسک ، للصائم فرحتان یفرحهما اذا افطر فرح و اذا لقی ربه فرح بصومه. خداوند می فرماید : هر عملی که فرزند آدم انجام میدهد برای خودش می باشد جز روزه که مخصوص من است و من خودم پاداش آنرا خواهم داد. روزه سپری است در مقابل آتش .هر گاه یکی از شما روزه بود ، کلام ناپسند نگوید و چنانچه کسی با او درگیر شد یا حرف بدی گفت در جواب بگوید که من روزه هستم . سوگند به آنکه جان محمد در دست اوست بوی دهان روزه دار نزد خداوند از بوی مشک و عنبر خوشبو تر است. روزه دار دو بار خوشحال می شود . یکی، هنگامی که افطار میکند و دیگری ، زمانی که با پروردگارش ملاقات می نماید ، از روزه اش شادمان می شود. در روایتی دیگر که امام مسلم آن را روایت میکند می فرماید : هر کار نیکی که صورت می گیرد از ده برابر تا هفتصد برابر پاداش دارد مگر روزه که خود پاداش آنرا می دهم.
۳) ابوامامه می فرماید از رسول خدا خواستم کاری به من امر فرماید ، گفتند : روزه بگیر چرا که هیچ چیز نظیر آن نیست. گوید دوباره درخواستم را عرض رسول الله کردم و پیامبر باز همان جمله را تکرار فرمودند.
۴) سهل بن سعد می فرماید : رسول الله فرمودند: ان فی الجنه بابا یقال له ریان یدخل منه الصائمون یوم القیامه لا یدخل منه احد غیرهم یثال این الصائمون فیقومون لا یدخل منه احد غیرهم فاذا دخلوا اغلق فلم یدخل منه احد . در بهشت دری وجود دارد به اسم ریان و در روز قیامت فقط روزه داران می توانند از آن در وارد بهشت شوند . در آنجا ندا سر داده می شود کجایند روزه داران ؟ آنانی که در دنیا روزه می گرفتند بر می خیزند و از آن در وارد بهشت می شوند و کسی همراه آنان وارد نمی شود و سپس آن را می بندند.
۵) ابوهریره می گوید : پیامبر فرمودند : روزه سپر است و سپری بس محکم در برابر آتش.
۶) عبدالله ابن عمر (رضی الله عنهما) می گوید رسول خدا فرمودند : در قیامت روزه و قرآن برای بنده شفاعت می کنند . روزه می گوید خداوندا من او را از خوردن و نوشیدن منع کردم پس شفاعتم را بپذیر و قرآن می گوید خداوندا من نیز خواب را از چشمانش سلب کرد پس شفاعتم را درباره اش قبول فرما.
۷) حذیفه از پیامبر روایت می کند : هر کس کلام آخرش لا اله الا الله باشد ، او به بهشت میرود ، کسی که روزه باشد و در آن حالت بمیرد به بهشت داخل می شود و هر کس صدقه بدهد و در حالت صدقه دادن عمرش پایان یابد وارد بهشت می شود.
۸) ابو سعید خدری از رسول الله نقل می کند که فرمودند: هر بنده ای یک روز به خاطر رضای خداوندی روزه بگیرد ، خداوند به مدت هفتاد سال فاصله بین او و آتش قرار می دهد.
۹) حذیفه از پیامبر (ص) روایت می کند که : روزه و نماز و صدقه و امر به نیکی و نهی از بدی جبران کننده و کفاره گناهان صغیره ای است که شخص به خاطر خویش ، زن و بچه و اطرافیانش انجام میدهد.
۱۰) ابو امامه می گوید رسول خدا فرمودن : هر کس یک روز برای رضای خداوند روزه بگیرد خداوند خندقی به فاصله بین زمین و آسمان ، میان بنده و جهنم حایل می گرداند.
۱۱) ابو هریره به نقل از رسول الله روایت می کند که فرمودند: وقتی رمضان فرا می رسد درهای بهشت باز و درهای جهنم بسته می شوند و شیاطین غل و زنجیر می شوند.
۱۲) باز از ابوهریره روایت شده است : هر کس از روی ایمان و اخلاص روزه بگیرد ، تمام گناهان گذشته اش بخشوده می شود.
۱۳) در حدیثی دیگر که آنرا هم ابو هریره روایت میکند پیامبر (ص) فرموده است : نمازهای پنجگانه ، جمعه تا جمعه آینده ، و از رمضان تا رمضان دیگر کفاره گناهان هستند اگر کبایر را انجام نداده باشد .
۱۴) ابو هریره می گوید رسول الله فرمودند : جبرئیل نزد من آمد و گفت : هر کس که رمضان را دریافت و گناهانش بخشیده نشد و به دوزخ رفت خدایا او را ببخش و گفت : تو هم آمین بگو و رسول الله فرمودند من هم گفتم آمین . مقصود از این حدیث این است که رمضان فرصتی مغتنم است و هر کس را که آنرا از دست بدهد خسارت بزرگی دیده است.
۱۵) ابو هریره از پیامبر (ص) روایت می کند که فرمودند: ثلاث دعوات مستجابات : دعوه الصائم و دعوه المظلوم و دعوه المسافر . سه نفر دعایشان مستجاب و قبول است . روزه دار ، مظلوم و مسافر .
۱۶) عمرو بن مر جهنی (رض) می فرماید : شخصی نزد پیامبر آمد و پرسید ای محمد ، آیا اگر به وحدانیت خدا ایمان بیاورم و نبوت تو را تصدیق نمایم و نمازهای پنجگانه را به جای آورم ، زکات واجب را پرداخت نمایم ،رمضان را روزه بگیرم و شب زنده داری کنم با کدام گروه خواهم بود ؟ پیامبر در پاسخ فرمودند : با راستگویان و شهیدان خواهی بود .
نتیجه گیری :
با توجه به آیات و روایات فوق می توان به فضیلت و جایگاه رمضان و روزه در اسلام پی برد و ارزش واقعی آنرا فهم نمود و به طور خلاصه می توان این نکات را برداشت کرد:
– روزه رمضان رکنی از ارکان اسلام است.
– روزه یکی از صفات برجسته مومن است.
– در بهشت از روزه داراه به بهترین وضع پذیرایی می شود.
– پاداش روزه بیش از هفتصد برابر است چون خداوند اجر آن را به خود نسبت داده است.
– بوی دهان روزه دار ، اگرچه در ظاهر بد است اما نزد خدا از مشک و عنبر خوشتر است.
– روزه در دنیا و قیامت صاحبش را خرسند می سازد.
– روزه عبادتی بی نظیر و بی همتاست.
– در بهشت دری مخصوص روزه داران وجود دارد.
– روزه سپری محکم در برابر دوزخ است.
– روزه در قیامت برای صاحبش شفاعت می کند.
– هر کس خالصانه روزه بگیرد وارد بهشت خواهد شد.
– تنها یک روزه ، فاصله ای به مقدار هفتاد سال با آتش ایجاد می کند چه برسد به آنکه ماه ها و سالها روزه بگیرد.
– روزه توام با نماز و صدقه و امر به معروف و نهی از منکر ، انسان را با صدیقان و شهیدان همطرازمی کند.
– رمضان ماهی مبارک و ماه نزول قرآن است.
– عبادت شب قدر رمضان ، اجری به اندازه هزار ماه ( ۸۳) سال دارد.
– با حلول رمضان درهای بهشت باز و درهای جهنم بسته خواهند شد و شیاطین و اجنه غل و زنجیر می شوند.
– روزه رمضان که خالصانه باشد کفاره تمام گناهان است.
– از رمضان تا رمضان آتی در صورت عدم انجام کبایر، کفاره گناهان است.
– هر شب از شبهای رمضان جمعی از بندگان روزه دار که دارای عقاب هستند از طرف خداوند مهربان بخشوده می شوند.
مطالب فوق و وجود روایات دیگر، همگی نشان از فضل و بزرگی روزه و رمضان می باشند که امید است از آنها نهایت بهره را ببریم . در آخر از خداوند منان مسئلت دارم ما را از فضل و خیرات این ماه مبارک بی بهره نسازد و توفیق انجام عبادات را نصیبمان فرماید.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
نویسنده : خالد نژاد کردستانی
مترجم : محمد حکمتیار
