پیامبر(ص)از روزی که از غارحراء پیام وحی را همراه خود به میان مردم آورد ، تعامل و ارتباطش با جامعه، جز رحمت ، سخاوت و عدالت چیز دیگری نبود ، با همه رابطه محبت و دوستی داشت ، همزیستی را تقویت می کرد و از عداوت و جنگ میان مردم گریزان بود و علی رغم آزارواذیت طاقت فرسايي که مردم مکه بر او و یارانش روا می داشتند باز کینه به دل نمی گرفت و آنان را دعا می کرد«اللهم اغفرلقومی فانهم لایعلمون » .
در یک جمله پیامبر (ص)از هر نوع تحرک که باعث تضعیف همزیستی در مکه می شد به شدت پرهیز کرده و اصحاب را به صبر و بردباری و حتی هجرت سفارش می فرمودند،با شروع شدن مرحله جدید و هجرت آن حضرت به مدینه ،دیپلماسی خود را بر ایجاد و تقویت وحدت و همزیستی ساکنان آن شهر متمرکز نموده واقدام به امضای مصالحه عمومی یا منشور مدینه نمود و از همه ساکنان شهر ، مسلمانان،مشرکان ویهودیان دعوت کرد که در این مصالحه شرکت نمایند.
مبانی عقیدتی ،عدم امنیت کافی مسلمانان در مدینه،علاقه و باور راستین رسول خدا به همزیستی مسالمت آمیزوایجاد زمینه های اجتماعی برای توسعه طبیعی دین اسلام،خطرات جدی و تهدیدات حتمی بدویان حجاز و مشرکان قریش،مهم ترین عواملی بودند که از همان آغاز هجرت ، پیامبر و مسلمانان را به سوی ایجاد یک اتحادیه سیاسی در قالب جامعه مدینه وتحت حکومت حضرت رسول اکرم(ص)سوق می داد .
ضمن اینکه پیامبر(ص)در دیپلماسی وروابطش،هیچ انگیزه ای برای خشونت و ناسازگاری با مردم ندارد و اصل در روابط آن حضرت با مخالفان ، بر تفاهم و صلح استوار است نه بر پایه جنگ و خصومت ،{وان جنحواللسَّلم فاجنح لهاوتَوَكَّل علي الله، و اگر آنان به صلح وهمزیستی گرایش نشان دادند،تونیزبدان بگرای ، و بر خدا توکل کن .
@ مکانیزم های اجرایی دیپلماسی پیامبر در همزیستی با اهل کتاب
اسلام آیین موسی و عیسی و زردتشتی را به عنوان سه آیین مقدس که پیامبرانی از طرف خدا مأمور ابلاغ آن به جامعه ی بشری بوده اند ، به رسمیت می شناسد ، نهایت اینکه معتقد است هیچ کدام از آیین های مزبور جنبه ابدی و جاودانی نداشته و سرانجام با آغاز دعوت جهانی اسلام منسوخ شده اند ،همین نرمش احترام آمیز موجب شده که پیامبر اسلام (ص) پیروان و سران اهل کتاب در جهان را به اسلام فرا خواند و در تعامل و روابط روزمره باآنان ، هدایتشان راجستجو کند .
قرآن این حالت پیامبر را به نیکی ترسیم کرده{فلعلك باخعٌ نفسك علي آثارهم ان لم يؤمنوا بهذا الحديث اسفاً،نزدیک است خویشتن را در پی روی گردانی آنان-اهل کتاب- از ایمان آوردن دق مرگ کنی واز خشم و غم اینکه آنان بدین کلام الهی،ایمان نمی آورند ،خودراهلاک سازی }
- حضورفعال در میان اهل کتاب
سیره نویسان آورده اندکه پیامبر(ص)در مهمانی ها، مراسم تشییع جنازه های اهل کتاب حضور پیدا می کرد و همچنین از آنان هدیه قبول می کرد،از انسان های مریض عیادت می کرد و به تهیدستانشان کمک می نمود .
تفصيل اين موضوع در حقوق و مزایای ذميان قبلاً و بر همین سایت وزین به سمع و نظر علاقمندان رسیده است.
2-ارسال نامه و سفیر به سران اهل کتاب در جهان
همه سیره نویسان مرحله بعد از امضای صلح حدیبیه را مرحله ای ویژه و تازه و نقطه عطفی در زندگی سیاسی پیامبر(ص)به شمارآورده اند .
ابوزهره این مرحله جدید را اینگونه به تصویر می کشد:
دراین مقطع تاريخي ، میان رسول خداو مشرکان قریش ،با انعقادپیمان صلح ، جنگ خاتمه یافته بود و در این شرایط صدای حق ، تنهاصدایی شد که به سخن گفتن بلند بود ، در حالی که صدای چکاچک شمشیرها نیز خاموش شده بود ،دراین آرامش و درحالی که کینه ها فرو نشسته و همه سرکشی ها رام شده بود و دیگر آن کینه ای که در دل ها شعله بر می افروخت وجود نداشت و بلکه این صلح استوار بود که دل ها و جان ها را نرم می کرد ، کسانی که تا این زمان با پیامبر (ص) می جنگیدند ، ایمان آورده و با دل هایی پاک شده از کینه ها و در حالی که مایه های دشمنی و پلیدی از آن بیرون ریخته شده بود ، به اندیشیدن پرداختند .
نامبرده درادامه شرایط حاکم بر مکه بعد از صلح حدیبیه را کاملاً به نفع دعوت اسلامی دانسته و می گوید:پس از انعقاد صلح حدیبیه ، هر رخدادی که اتفاق می افتاد، مردم را به سوی ایمان رهنمون می شد و هیچ کینه وحس انتقام جویی و خشمی ، زلال حقیقت را گل آلود نمی ساخت .
ایشان توافق پیامبر درانجام عمرة القضاء را در آن شرایط ويژه، بی نهایت مؤثر دانسته و می نویسد:عمرةالقضاء که در سال هفتم صورت گرفت ، دل های فراوانی را که از اسلام دور بود به آن نزدیک ساخت و آن هنگام که مؤذن،بر بام کعبه ندای توحید و ستایش خداوند را بلند کرد،دل های کینه توزترین کافران نیز نرم و به اسلام متمایل شد، قریش در این اثنا دید که چگونه محمد(ص ) خانه خدا را گرامی می دارد ، شعائر دینی را برپا می دارد،در مروه ، قربانی خویش را ذبح می کند ، به جای قطع روابط،دست دوستی دراز می کند و می کوشد تا سفره مهمانی بگسترد و همه را بر این سفرۀ محبت و مهربانی بنشاند .
درچنین شرایطی بود که پیامبر (ص) بر آن شد که مرحله دیگری از دیپلماسی حکومت مدینه را در جهت تحقق اهداف اعتقادی،سیاسی ونظامی شروع کند ، شکی نیست که قبل از صلح حدیبیه و پیش از آنکه قریش یعنی قدرتمندترین و مشهور ترین قبیله عرب و در عین حال سر سخت ترین دشمن مسلمانان ، به شناسائی دولت مدینه،ناگزیر گردد،این تلاش فاقد زمینه های عینی سیاسی بود.و باانجام صلح حدیبیه(ومصالحه عمومی ) سران قبایل عرب و حکام محلی و حتی سران امپراطوری های جهانی ،دیگرنمی توانستند به حکومت مدینه ، به عنوان حکومتی بنگرند که در معادلات سیاسی ،نظامی ، قابل اعتنا نیست ؛ زیرا دیگر محمد(ص) و حکومت او در مدینه ،باانجام این آشتی همگانی بیشترجزیرةالعرب رادرکنترل خود گرفته ودشمنان سرسخت خود را نيز در داخل سرکوب و ساکت کرده است .
آری پیامبر (ص ) در شرایط زمانی و سیاسی این چنین، دیپلماسی خود را در ارسال نامه و سفیر به سران کشورهای جهان آغاز کرد و بدین صورت زلزله ای بس بزرگ در قلمرو حکومت آنان بوجود آورد .
ابن سعد،تعداد سفرای رسولخدا (ص) به سوی سران جهان را هشت ، و تعداد نامه ها و پیام ها را هشتاد و سه عدد ذکر کرده است .و برخی از مورخان ، تعداد نامه ها را متجاوز از سیصد مورد ذکر کرده اند .
لازم به ذكراست نامه های حضرت رسول (ص) گاهی توسط سفرا و یا اشخاص ویژه فرستاده می شد .
این نکته مسلم است که نامه ، عنصر مستقلی در روابط دیپلماسی محسوب می شود، مشاهده حجم چشمگیر نامه ها و پیام های پیامبر بزرگوار اسلام،اهتمام آن حضرت را به این عنصر ویژه و مؤثر در دیپلماسی روشن می سازد .
منابع :
- برهان زريق،الصحيفةميثاق الرسول،ص512-513؛ غلام حسین زرگری نژاد،تاریخ صدراسلام،ص 344.
2.سوره انفال ،آیه 61 .
3.سوره کهف ،آیه 6 .
- البخاری ، صحیح البخاری ، ج 1 ،ص 442 .
- رمضان البوطی ، فقه السیره ، ص 346.
- محمد ابوزهره ، خاتم پیامبران ، ج3 ،ص 228.
- همان،ج3 ص 225 -226 .
رسول رسولی کیا کارشناس ارشد قرآن و حدیث
