اصول

ئه حکامه کانی مزگه وت(۲-۱)

سەرەتا پێویستە زەویەک هەبێ و دیاری بکرێ بۆ دروست کردنی مزگەوت بەم تایبەتمەندیانەوە:
1- مافی کەسی بەسەرەوە نەبێ واتە داگیرکراو نەبێ
2- زەویەکە لەناوەراستی ئاوەدانی یا گەرەکدابێ
3- شوێنی ڕۆشتن بۆ مزگەوت تەخت بێ واتە ئەم ویژەگیانەی ببێ: ئەمنیەت- پلەی کەم- کاشی خزی نەبێ- ڕووناک بێ- ڕێڕەوی ئاسان.
ئایا دروستە مزگەوت لەماڵدا یا لە ئیدارات وئاپارتووماندا دروست بکرێ؟
سەرەتا پێویستە ئەوە بزانین کە پێغەمبەری ئازیز دخ دەستووری بە دروست کردنی داوە لە هەرکوێیەک کە سووکایەتی تیا نەبێ، زانایان بە دروستیان زانیوە بەس لەوەدا کە لە سەرەوە بێت یا ژێرەوە یا ناوەراست جیاوازن:
1- بە ڕەهایی دروستەو کێشەی نییە، ابویوسف حنفی و ابن قدامه صاحب مغنی
2- دروستە لە سەریەوە ماڵ ببێ نەک لەژێریەوە- ابوحنیفه فی روایه.
3- مزگەوت دروستە لەسەر ساختومان یا پاساژ ببێ- ابوحنیفه فی روایه اخری- وامام مالک وروایه عن امام احمد.
ئامانج: بەڵگەیێکی قەتعی یا لاوازنییە مانع بێ لە دروست کردنی مزگەوت لەوشوێنانەدا، عورفیش ڕەچاو دەکرێ.
لەسەر ڕێگەشدا دروست نییە مزگەوت بکرێتەوە چونکە پێغەمبەر دخ ڕێگەی نەداوە لەسەر ڕێگا دابنیشین چجای ئەوەی مزگەوتی لێبکرێ. بەڵام لە تەنیشت ڕێگەوبان دروستە وەک خەلیفەکان ڕخ دروستیان کردوە ئەویش بەو مەرجەی ئەزیەتی بۆکەس نەبێ بە گشتی.
• چەندانەیی مزگەوت لەشارا؟
ئەسڵ ئەوەسە بەپێی زلبوونی شارو دیهات دروستە مزگەوت بکرێتەوە، زانایانیش ئەفەرموون: مزگەوت لەپاڵ مزگەوت حەرامە مەگەر بۆ ناچاری هەروەک پێشەوا عومەر مزگەوت ببوایە بەهۆی دووبەرەکی نەی دەهێشت چاک بکرێ. جا ئەگەر بۆ دەمارگیری یا تایفەگەری بێ ئەوە قەتعەن حەرامە وەک لە شارەکاندا ئەبینڕێ.
جایزنییە مزگەوت بکرێ بەدووکەرتەوە جگە لە ناچاری باش وایە زل بکرێ.
• بۆ جومعەکردنیش مشت ومڕی زانایان هەیە:
بەلای ئیمام ئبووحەنیفەو ئیمام ئەحمەد دروستە مادام ناچاری ببێ،،
بەلای هەرچوار پێشەوای مەزهەبەکان دروست نییە، ئیبنوقودامە ئەفەرموێ: لانعلم فیە خلافا.
پووختەی باسەکە: زانایان یەک دەنگن کە بەبێ ناچاری دروست نیە جومعە کردن واتە: گەر بەچوار حەل بوو پێنج دروست نییە… هتد.
مزگەوتی گەرۆک:
لە حاشیەی قەلیووبی و عومەیریدا هاتووە: دروستە گوێزانەوەی بۆ هەرکوێ کە سوودی خەڵکی تێدابێ، لەکاتی هەڵگرتنیدا دروستە ئیعتکاف تێیدا – لەش گرانیش بۆی حەرامە تێیدا وەمێنێ بەڵام دروستە هەڵی بگرێ.
لەگەمیەو کەشتی وتروومبیلدا دروستەو پێویست ناکا دابەزی بۆ نوێژکردن، ئیبنوعەباس ئەفەرموێ لە پێغەمبەرم دخ پرسی: چۆن لەناو گەمیەو لەسەر وشتر نوێژ بخوێنم؟ فەرمووی: بە ڕاوەستانەوە بیخوێنە گەر ترسی نووقم بوون یا… نەبوو. دارقطنی. ئەگەر ئینسان داشبەزێ خراپ نییەو باشترە.
تەیارەو فڕۆکە: نزیکترین شت بەوی گەمیەیە،
– مسافیرەکان ناتوانن لەناو گەمیەکەدا خۆیان توند بگرن واته وه ک ناو ترومبیل دلنیانین له دانیشتنی مه ترسیک هه یه – فروکه ش وایه
– گه میه ناتوانی له ناو زه ریادا بوه ستی په بی زوو ئه و مه سیره بپیوی که بوی ئه چی له به ر رووداوی نه خوازراو – فروکه ش به هه مان شیوه.
– قه تاریش به هه مان شیوه له به ر ئه وه ی ئه بی مه سیره که ی بپیوی ناتوانی بوه ستی. چار ئه وه سه له ناو هه موویاندا دیویکی ئاماده به پامیره پیشکه وتووه کان بو دوزینه وه ی قیبله و مه سیریابی و کونترول کردنی قیبله چونکه له هه وادا ئه گه ریت.
• حوکمی مزگه وت له سه ر گور یا گور له ناو مزگه وتدا؟
– قه ده غه یه گورستان بکریته مزگه وت
– گوریش بخریته ناو مزگه وت به هه مان شیوه حه رامه
– به لام کاتی هه ردووکیان کو بوونه وه دوو حاله ت هه یه: – سه ره تا مزگه وته که بووه دوای گوره که ی تیخراوه ئه میش خوی دوو جوره:

أ- ئه گه ر تازه بوو واجبه ده ر بهینری و بیبه نه گورستان. بازی له زانایان ئه فه رموون: له به ر ئه وه ی ته عه دای کردوه ته مزگه وت ته رمه که حورمه تی نییه چونکه پیغه مبه ر دخ ئه فه رموی: لیس لعرق ظالم حق – ابوداودو ترمذی.
ب- مزگه وته که له سه ر گوره که چاک کراوه. ابن تیمیه ئه فه رموی: ریکی که فی مزگه وت ئه کری. زانایان تر ئه فه رموون: واجبه هه لکه ندنی و فری دانی ئیسکه کانی گله که شی فری ئه دری و گلی تازه ی بو دینن – کو ده نگی زانایان هه یه له سه ر یاساغ بوونی ناشتنی مردگ له مزگه وتدا.
– نویژکردنیشی تیدا دروسته له به ر ئه وه ی هه ر بوخولای چاککراوه .
– گه ر گوره که له ته نیشت بی یا له دواوه بی هه ر هه مان حوکمی هه یه به س چاتره له وه ی که له پیشه وه بیت نویژخوینیش نابی رووبکاته گوره کان چونکه دروست نییه مردوو یا گور له پیشت بی و نویژبخوینی.
• جوانکاری مزگه وته کان ؟:
– مزگه وته کانی ئه م سه رده مه زوریان رازاونه ته وه خه رجی زوریان تیکراوه له کاتیکدا هه ژاری و نه داران زورن ئایا ئه وه شه رع پیی رازیه؟

زانایان دوو بو چوونیان هه یه:
أ‌- جمهووری زانایانی شه رعزان پییان ناپه سه نده به ناپه سه ندی یاساغی( کراه تحریم)
ب‌- بازی له حه نه فیه کان ئه فه رموون: دروسته و موسته حه ببه؛ به لگه شیان ئه وه سه که مزگه وته کان جیی ریزن که مترنین له خانوبه ره ی خه لکی – جوانکاری هانده ره بو راکیشانی خه لکی بومزگه وت – هه یبه تو وه قاری ئه داتی- خوا خوی پیزنی داوه به ( ان ترفع) واته رازاندنه وه یان به و پامیره سه رسام هینانه که جوانی ده که ن- هه روه ها خالیدی کوری وه لید (رخ) مزگه وتی گه وره ی دیمشقی رازانده وه که سیک له زانایانی په و سه رده مه ره خنه ی لی نه گرت.
ت‌- هه روه ها ئه و فه رموودانه ی که قه ده غه ی جوانکاری یان کردوه لاوازن.
ث‌- به لگه ی جمهووریش ئه وه یه: که ئه مرمان پی کراوه به دژایه تی یه هوودو نه سارا چونکه ئه وان کلیساکانیان ئه رازیننه وه. پیبنوعه باس په فه رموی: لتزخرفنها کما زخرفت الیهود والنصاری. رواه بخاری تعلیقا.
ئه م فه رموودانه پاماژه ن به وه ی که سه له فی سالح به ناپه سه ندیان زانیوه جوانکاری مزگه وت چونکه پیچه وانه ی ئه و ئامانجه یه که مزگه وتی بو چاککراوه که بریتیه له خواپه ره ستی- هه روه ها حه رامه زیاده رویی له هه رشتیکدا بی.
پاشکو: واده رئه که وی که حه رام نییه به س ناپه سه نده و تائه کری با نه بی.
• چوارچیوه ی(دیزایین) مزگه وت:
– له به ره ئه وه ی شوینی ئیمامه و له پیشی مزگه وته له ویوه ده ستپیکمه. میحراب له وشه داندا واته: سه ری مال- به رزترین شوین- عه ره ب به کوشک په لین: میحراب- شوینی شیره- له زاراوه دا یانی: ئه و شوینه یه که بو پیشنویژ چاده کری. پیشی وتراوه میحراب له به ره وه ی سینگی مزگه وته- یا شوینی به رپه رچدانه وه و به رگریه
– ئه بی له پیشی مزگه وت بی چونکه قیبله دیاری ئه کات- به شیوه ی هیلالی یاخود چوارگوشه ش دروسته-
– وتراوه هه وه لکه س که میحرابی به شیوه ی هیلالی دروست کردوه عومه ری کوری عه بدولعه زیز بووه پیتر له وساوه تاکوو چه رخی په مه وییه کان هه روا بووه.
– زانایانیش پییان دروسته مادام ریکی که فی مزگه وت بی- له ته نیشت نه بی- پیغه مبه ری ئازیز دخ که ته شریفی ئه چوه مزگه وت یه ک راست ئه چووه میحرابه که.
• (رحبه) هال- ئیبنوحه جه ر: بیناییکه له پیش ده رکی مزگه وت و لیی جیانییه
قیل: بریتیه له حه وشی مزگه وتی جامیعه
قیل: ئه وه ی به پال مزگه وته وه چاک بکریت.
– به پیی ئه م ناساندنانه جیاوازی بیروبوچوونی زانایان هه یه له وه دا ئایا وه ک مزگه وته یاخود نه؟
أ‌- ئه گه ر به مزگه وته وه وه سل بی و دیواری هه بی وه ک هال ئه وه حوکمی وه ک مزگه وته ئه وه ش بوچوونی( بازی له شافعیه- پیبنوحه جه ر- په بوویه علی)
ب‌- چه قه خانه له مزگه وت حیساب ناکری جا وه سل بی یانه ئه وه ش رای( مه زهه بی حه نه فی- ریوایه تیک له ئیمام مالک- بازی له شافعییه- ده قه ی مه زهه بی پیمام په حمه ده)
ت‌- له مزگه وته وه سل بی یا وه سل نه بی(‌ مه زهه بی مالک و شافعی و روایه تیکه له مه زهه بی حه نبه لی).
• سه ربانی مزگه وت: زانایان یه کران له سه ر ئه وه ی که تابعی مزگه وته و مانه وه ی ( اعتکاف) تیدا دروسته.
• مناره: به و هیمایه ئه وتری که خه لکی له دووره وه ریگه ی پی ئه دوزنه وه چونکه له شوینی به رز دا ئه نری و له دووررا دیاره. جا له مزگه وتا به پیی شوینی دانانی چوار حاله تی هه یه:
أ‌- له سه ربانی مزگه وته که بی که ئه وکاته حوکمی مزگه وتی هه یه واته نویژ له ناویا دروسته
ب‌- له یه ر هالی( رحبه) مزگه وت بی که حوکمه که ی زانرا
ت‌- له ته نیشت مزگه وت بی که ئه ویش وه ک حوکمی ژوماره دوویه
ث‌- له سه ر دیواری حه وشه ی مزگه وت بی و وه سلیش نه بی به مزگه وته وه ئه وه ش دوو حوکمی هه یه: ۱- هه ر حوکمی مزگه وتی هه یه به لای جمهووری زانایانه وه. ۲- حوکمی مزگه وتی نییه به لای پیمام مالکه وه.
– به پیی گه رانه وه بو رابردوو ده ر ئه که وی که دروست کردنی مناره- کورتی و دریژی- چه ن دانه یی و بوون و نه بوونی گه راوه ته وه بو عورفی خه لکی.
– عوروه ی کوری زوبه یر ئه گیریته وه: له ئافره تیکی به نی نه جاره وه که ئه لی: پیش دروست کردنی مزگه وتی مه دینه بیلال ئه هات له سه ر بانی مالی منه وه که له هه موو ماله کان به رزتر بوو بانگی به یانی ئه وت که شوینیکیی به رزیان له سه ربانی مزگه وت دروست کرد بو بانگ وتن. ئه مه به لگه یه له سه ر ئه وه ی دروسته مناره و پیغه مبه ریش دخ ده نگی نه کردوه. هه روه ها سوننه ته له سه ر شوینی به رز بانگ بوتری.
– ئیبنوعابدین ئهلی: هه وه ل که س که مناره ی له میسرا دامه زران مه سله مه ی کوری موخه لله دبوو به ده ستووری مه عاویه رض له سه ر مزگه وتی عه مری کوری عاس سالی ۵۳ کوچی
– هه وه ل که سیش چوه سه ر مناره که بو بانگ وتن شه ره حبیلی کوری عامیری مورادی بوو- ئه مانه گشتی به لگه ن له سه ر ئه وه ی موسولمانان له سه رده می هاوه لانه وه مناره یان ناسیوه و یه ک ده نگ بوون له سه ر دروستبوونی.
– پرسیار: له م سه رد مه دا ئامیری ده نگ زل و ده نگ رویشتوو زورن و پیویست به مناره ناکا وه ئه شوبهی به بورجی که نیسه وه؟ وه لام: راسته ئامیری پیشکه وتوو زورن به لام له م لاشه وه ماله کان هه موو بون به کوشکی کرملین و چوون به ئاسماناو هه راوهوریای ژیان و ماشینه کان و دامو ده زگاکان فشاریان هیناوه بویه پیویسته ئیمه ش دوانه که وین و مناره کان به رزتر که ین بو ئه وه ی ده نگی ره حمانی و ندای ئاسمانی بروا به گویی ئیماندارانداو ناحه زان به کپبوونی بانگ و مزگه وت دلخوش نه بن.
شاری دیمشقی شام مه شهووره به شاری مناره وه ک چون شاری هه ولیر به شاری قه لاو مناره به ناوبانگه.
• مینبر: دوانگه- به رزکردنه وه ی شتیک- مه به ست ئه وشوینه یه که وتاربیژ له سه ریه وه به ده نگی به رز ئه دوی. شایانی باسه ئیسته مینبه رو میحرابی جوان شایان بو مزگه ته کان دروست ئه کریت.
• دروست که س مزگه وت بدا به کری
• ئایا دروسته کافر زه وی بکاته وه قفی مزگه وت؟ زانایان دوو بوچوونیان هه یه: أ- به لای جمهووره وه په سنده و جاییزه. ب- به لای بازی له مالکیه کان دروست نیه.
به لگه ی جمهوور: وه قف له که سی خه ییر ئه وه شیته وه وه عیباده تی سیرفیش نییه (قربه محضه) دروسته ته کیا سه وداکردن په س دروستیشه خیرکردن و وه قف کردنی
مالکیه: وه قف عیباده ته چونکه واقف چاوه روانی پاداشه. کافر له گه ل کوفردایه بویه لیی وه رناگیریت. کافر نییه تی پاک نییه و بو ئامانجی خوی تیده کوشی واجبه بروخیندری گه ر هاتوو چاکیان کرد خوای گه وره سه باره ت به موشرکین په فه رموون: ئه وان مافی نوژه ن کردنه وه ی مالی خوایان نییه – پیغه مبه ری پازیزیش دخ مزگه وتی زیراری تیکدا کاتیک له پلانی ئه وان تیگه یشت. پیویسته هه ر موسولمان به مزگه وتدا رابگات.
پ: دوای چه ند سال نه فه ریک په یدابوو وتی: ئه م شوینی مزگه وته هی منه و بوم چولکه ن چاره چییه؟
و: گه ر به لگه هه بوو له سه ر داواکه ی له وه قفیه ت ده رده چیت و ئه بیته وه ملکی خاوه نه که ی ئه توانی تیکیداته وه به س که پیزنی دا په بیته وه وه قفی خوی و دروسته خواپه ره ستی تییدا
• ناودیری مزگه وت: پیراهیمی نه خه عی پیی جایزنیه- جمهووری زانایان پییان دروسته ناوی به سوود بنریت له مزگه وت جا چ ناوی هاوه لان بی یا ئافره تان بی یه تایفه بیت جیاوازی نییه. پیغه مبه ر دخ مزگه وتی مه دینه ی به مزگه وتی خوی ناوزه د کردوه- جابر په یفه رموو: ئه چم بو مزگه وتی مه عاز- خه لکی نزای خیریش بو واقفه که شی ئه که ن- ناسینه وه و دیاری کردنیشی تیدایه.
• ئه و شتانه ی بو مزگه وت وه قف ئه کرین:
ده قی وه سیه ت نامه که چیبوو ئه وه ره چاو ده کری به و مه رجه ی دژو پیچه وانه ی شه ریعه ت نه بی. ئه میش دابه ش ده بی بو:
أ‌- ئه وانه ی تایبه تن به مزگه وته وه وهک؛ فه رش- به رمال- کولیر- یه خچال- سیستمی گه رماو سه رما-کتیب و…
ب‌- ئه و به شه ی که سه رفی نوژه ن کردنی ئه کریت.
کاربه ده ستی مزگه وت ئه بی ئه م وه سیه ته ده قاوده ق جیبه جی بکات- جا گه ر به ره های وه قفی کردبوو چاتر.

                                                                                                                             دریژه ی هه یه

وه رگیر: سه عدی مورادی – بانه

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا