«شیخ صنعان» در ادبیات کوردی

حکایت شیخ صنعان در ادبیات کردی !!!
حکایت { شیخ صنعان }که در[منطق الطیر ] شیخ فریدالدین عطار نیشابوری آمده یکی از دل انگیز ترین حکایات عارفان ایرانی است که بازتابی بس گسترده در فرهنگ و ادبیات کردی به طور عام داشته است.
در حکایات دلکش { منطق الطیر} می خوانیم که شیخ صنعان ، بزرگ عارف دوران، دل به عشق دختری ماه رو می بندد و راهی روم می شود تا به وصل دلدار برسد ؛ تا این که پس از ماجراهای بسیار پیر روشن ضمیر ، بار دیگر به خویشتن باز گردد و به سوی [ هو ] عودت می نماید. حکایت شیخ صنعان و زنان بستن او از عشق دختر ترسا یکی از حکایات مستقل عرفانی است که مضمون آن، شاعران کورد را به خود جلب کرده ، آنان را وارد طبع آزمایی و استقبال از آن به لهجه های سورانی، بادینانی و اورامانی کرده است .

مثنوی منطق الطير نه فقط درمیان آثار شیخ عطار که در جمع منظومه های عرفانی فارسی جایگاهی بس والا دارد و در مقایسه با دیگر رساله الطیر از آفرینش های هنری، لطافت های شعری نبوغ، خلاقیت و داستان پردازی هنری برخوردار است.

در میان داستان های منظومه منطق الطير، بی شک حکایت { شیخ صنعان} خورشید است و دیگر حکایات سیارات اقماری آن .
موضوع حکایت شیخ صنعان، عشق خانمان سوزی است که صوفیان ، آن را کلید ابواب مقصود و تنها وسیله رسیدن به نهایت احوال مردان خدا که کشف اسرار عالم و برداشتن حجاب از چهره دلبندان جهان معنی باشد می دانند .

این حلق پر راز عرفان ، در تصوف کوردی جایگاهی بس والا دارد و نه تنها به ورد زبان صوفیان کورد تبدیل شده ؛ بلکه در ادبیات شفاهی و مکتوب فرهنگ کورد نیز داخل شده است .

بسیاری از «ستران بیژان» و چریکه گران یا خنیاگران و شعرا و سرایندگان کوردستان ، کم و بیش جامی از این چشمه آب سپند نوشیده اند و رویداد عشقی شیخ صنعان را به شیوه های گوناگون باز خوانده اند .

به ظاهر حکایت و منظومه کوردی شیخ صنعان ، نخستین بار توسط { فقیه طیران} به ادبیات رسمی و مکتوب کوردی راه یافته است.
محمد فقیه طیران نامدار به ( م – ه ، میان سالهای 707 تا 777 هجری قمری ) در کردستان می زیسته  است.
برخی وی را از کوردان ماکو دانسته و گروهی نیز نامش را ( محمود ) و از کوردان (موکس) دانسته اند و بعضی هم وی را از اهالی [ حکاری ] پنداشته اند .

مارکریت رو دنکو ، پژوهنده روس که بیش از هرکس درباره فقیه طیران و آثارش به پژوهش پرداخته، او را شاعری برجسته شناخته و می گوید: به زبان و رمز و راز و اشارات طیران آگاهی داشته است .
منظومه کوردی شیخ صنعان در ادبیات کلاسیک کوردی نیز دارای همان درون مایه ای است که در ادبیات کلاسیک فارسی بیان شده است و سیمای هردو شیخ ، به تقریب یکی است.

رویدادها وچامه های کوردی نیز تقریباً همانند که در منظومه شیخ صنعان عطار نقش بسته اند.

با این تفاوت که در منظومه شیخ صنعان فقیه طیران، شیخ ، خود شیخ عطار معرفی می شود ؛ 

تو شیخ عه تتاری سادیقی
              راست و دروستی خالیقی

نیرو وه کیلی موتله قی
           هیممه ت ژفه رمانا ته نی

تو شیخ عطار صادق هستی
           آفریده بی ریا خالق هستی

امروز خلیفه و وکیل مطلق هستی
         همت از فرمان تو بر می خیزد

در یکی از متون فلکوریک آمده است ؛ چون قطب العارمین حضرت غوث گیلانی به بغداد رفت، همه مشایخ وی را به مرشدی و سروری پذیرفتند ؛ اما شیخ صنعان که خود را از وی بالاتر می دانست از پذیرش سروری او خود داری ورزید ؛ پس شیخ عبدالقادر گیلانی او را نفرین کرد و دعایش به اجابت رسید ؛ شیخ صنعان دل در گروه عشق گل اندام ، دختر ماهرخ شاه فرنگ نهاد و به دنبالش راهی آن دیار شد و پس از ماجراهای بسیار، سرانجام شیخ گیلانی به شفاعت مریدان شیخ صنعان که از کرده خود پشیمان شده بود را بخشید تا از گمراهی برهد. شیخ صنعان نیز با گل اندام به خدمت شیخ عبدالقادر گیلانی آمد ودختر زیباروی نصرانی هم به دین اسلام مشرف شد و به عقد شیخ صنعان درآمد .

شیخ صنعان که سردار پانصد مرید بود ، او دائم مشغول ذکر و انجام طاعت بود …..زمانی که دخترک به شیخ صنعان رسید با شتاب به گردنش آویخت، شیخ از خجلت دعا کرد، عزرائیل فوراً روح آنان را آن جا قبض کرد و به بهشت و اصلشان کرد هر دو به علت اعتقاد به دین راستین در آن جا ماندن .
کوردها بیش از هر شاعر دیگری به عطار علاقه مندند درزمانی که صنعت چاپ هنوز متداول نشده بود، آثار دست نوشته او را تکثیر می کردند وسخنان و افکار او را سرمشق زندگی خود قرار می دادند.

تهیه و تدوین : عبدالله علی پور

منابع ؛ تاریخ ادبیات کرد، قنات کوردو /تجلی اسطوره در دیوان حافظ / دیوانا کرمانجی/شیخ صنعان، پیر مارگریت/یادداشت ها و اندیشه ها