سؤال: آیا بیمار روزه دار که گوشهایش درد می کند می تواند دارو در گوش خود بگذارد؟ و همچنین آیا زن می تواند در ماه رمضان چشمان خود را سرمه بکشد؟ آیا تنقیه و استعمال روغن یا شیاف برای درمان بواسیر روزه را باطل می کند یا خیر؟
جواب:
راجع به گذاشتن دارو در گوش، و سورمه کشیدن در چشم در روزهای ماه رمضان، و همچنین استعمال داروی تنقیه و شیاف و امثال اینها، همه اینها امکان دارد که جزئی از آنها وارد شکم بشوند؛ اما چون از منافذ و راههای طبیعی وارد شکم نمی شوند، حکم خوردن و آشامیدن را ندارند، و انسان پس از استعمال این چیزها احساس آرامش و مانند آن نمی کند؛ با وجود این دانشمندان قدیم و جدید درباره این موارد به دو گروه سختگیر و آسان گیر تقسیم شده اند.
بعضی از دانشمندان حکم کرده اند که این موارد موجب بطلان روزه می باشند؛ بعضی دیگر از دانشمندان گفته اند: بخاطر اینکه این چیزها از راههای طبیعی و عادی وارد شکم نمی شوند روزه را باطل نمی کنند؛ و من نیز در حقیقت معتقدم به اینکه کشیدن سورمه یا ریختن قطره در چشم یا در گوش و نهادن مرهم و مانند آن در مقعد برای کسی که مبتلا به بواسیر و امثال آن است ، و همچنین استعمال داروی تنقیه برای کسانی که دچار یبوست شده اند ، روزه را باطل نمی کند.
فتوای من بر اساس نظریه ای است که شیخ الاسلام ابن تیمیّه در فتاوایش برگزیده و ترجیح داده است . ایشان در ابتدا منازعات و مجادلات دانشمندان را پیرامون اینگونه موارد بیان داشته، سپس راجع به سورمه کشیدن و تزریق و استعمال سورند و رسانیدن دارو به درون انسان از طریق زخمها و … می گوید:
« اظهر آن است که هیچ یک از این موارد روزه را باطل نمی کند ؛ زیرا روزه از جمله ارکان دین اسلام است که مردمان خاص و عام نسبت به آگاهی از مسائل آن نیازمند هستند . بنابر این ، اگر این امور از جمله محرّمات خدا و پیامبر برای شخص روزه دار می بود ، و با استعمال آنها روزه باطل می شد، بر پیامبر خدا واجب می بود که آنها را بیان فرماید ، و اگر آن را بیان می کرد اصحاب بدان آگاهی می یافتند و به امت ابلاغ می نمودند ؛ همانطور که دیگر احکام و قوانین شرعی را ابلاغ نمودند . بنابراین وقتی که هیچ اهل علمی ، هیچگونه حدیثی ، صحیح یا ضعیف ؛ مسند یا مرسل در این باره برای ما نقل نکرده اند ، پی خواهیم برد که در این باره مطلبی بیان نشده است . وی می گوید : آن حدیثی نیز که درباره سورمه کشیدن روایت شده است ، ضعیف است ، و یحیی بن معین میگوید : حدیث سورمه کشیدن (( مُنکِر )) است .»
این بود فتوای شیخ السلام بن تیمیه که بر دو اصل بنا نهاده شده است :
اصل اوّل اینکه احکامی که مورد نیاز و ابتلای عموم است و تمامی مردم باید بدانها آگاهی یابند ، بر رسول خدا واجب بوده است که آن احکام را برای امت بیان فرماید ؛ زیرا که آن حضرت تبیین کننده آن چیزی است که بر او نازل شده است ، برای مردم ؛ خداوند متعال می فرماید :
« وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ » (نحل / ۴۴)
(و این قرآن را بسوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را بسوی ایشان نازل شده است توضیح دهی )
بر امت نیز واجب است که پس از بیان آن حضرت ، به آن عمل کنند ؛ این یک اصل .
اصل دوم این است که سرمه کشیدن و ریختن قطره در گوش و امثال آن، که مردم پیوسته از دیرباز آن را استعمال می نمودند و بصورت یک نیازمندی عمومی در آمده است ، حکم آن همانند حکم غسل کردن ، روغن مالیدن و بخور و استعمال عطر ، و امثال آن است و اگر چنین چیزهایی روزه را باطل می کردند ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم همانطور که موارد دیگر را موجب بطلان روزه می شد ، بیان داشته اند ، این موارد را نیز بیان می نمودند ؛ با این ترتیب ، وقتی که مطلبی در این ارتباط بیان نفرموده اند ، در می یابیم که آن موارد نیز از نوع استعمال عطر و بخور و روغن مو و مانند آن می باشد.
ابن تیمیّه می گوید : بخور معمولاً به انتهای بینی صعود می یابد و داخل مغز می شود ؛ و روغنی که مالیده می شود به بدن نفوذ پیدا می کند ، و داخل بدن می شود و بدان نیرو می بخشد ؛ همچنین بدن با استعمال عطر و بوی خوش نیرو و قوتی بدان دست می دهد . بنابر این وقتی که شخص روزه دار از اینگونه موارد نهی نشده است ، این مطلب دلالت دارد بر اینکه استعمال عطر و بخور و روغن و سورمه کشیدن جایز می باشد.
از جمله مطالبی که ابن تیمیه در ضمن این فتوا بیان کرده ، این است که سورمه قطعاً غذا به حساب نمی آید ، و نه از طریق بینی و نه از طریق دهان وارد شکم نمی گردد ؛ همچنین ، داروی تنقیه قطعاً مغذِّی نیست . بلکه مدفوع های بدن را تخیله می کند . همانطور که انسان داروهای مسهل را بو کند ، و یا در اثر قبض و کار نکردن شکم یا کلیه ها لازم باشد ، برای آسان شدن دفع ، چیزی در عقب و یا جلو استعمال نماید این چنین چیزهایی به هیچ وجه وارد معده نمی شوند.
ابن حزم نیز می گوید: موارد زیر روزه را باطل نمی کنند:
«حقنه» یعنی تزریق؛ «سعوط» یعنی بخور؛ قطره چکاندن در گوش؛ و استعمال سوند؛ استنشاق، هر چند به حلق برسد؛ مضمضه، اگر چه بدون عمد وارد گلو شود؛ سورمه کشیدن در شب یا روز، اگر چه وارد گلو شود؛ وارد گلو شدن ذرات آرد و حنا و مواد عطری و حنظل یا هر چیز دیگر؛ مگسی که بدون اختیار وارد گلو شود؛ و …
ابن حزم، برای اثبات مدعای خود استدلال می کند و می گوید: « خداوند ما را در حال روزه داری ا زخوردن و آشامیدن و جماع و استفراغ عمدی و ارتکاب گناهان نهی فرموده است؛ بنابراین، به هر آنچه از جلو یا عقب، یا گوش، یا چشم یا بینی یا هر سوراخ دیگر شکم یا سر وارد بدن شود اصطلاحا” خوردن و آشامیدن نمی گویم، و خداوند جز خوردن و نوشیدن هیچ چیز دیگری را مادام که حلال باشد بر روزهدار ممنوع نکرده است.»
منبع :فتاوای معاصر
مؤلف : دکتر یوسف قرضاوی
تابش
