گذری در واژه های قرآنی
اجابت
قسمت اول
برداشتن مانع و پیمودن فاصله خود تا خدا
خداوند در قرآن به صفت “قریبٌ مجیب” یعنى بسیار نزدیک و اجابت کننده دعا و درخواست بندگان ستوده شده است و “مجیب” از نام هاى نیکوى او (اسماء الحسنى) به شمار مى‌رود. خداوند به مؤمنین به صراحت وعده داده است اگر او را دعا کنند، اجابتشان خواهد کرد(۱)، اما همگى تجربه کرده‌ایم که بسیارى از دعاهاى ما براى شفاى بیماران، اداى حاجت نیازمندان و مشابه آن اجابت نشده است! در حالى که وعده‌هاى پروردگار صادق است و او خُلف وعده نمى‌کند.
اشکال و ایراد از کجا ناشى مى‌شود…؟ آیا معناى دعا و شرایط و لوازم آن را نشناخته‌ایم، یا معناى اجابت را درست دریافت نکرده‌ایم، یا این که انتظار داریم آفریدگار میلیون‌ها کهکشان، نعوذ بالله، دست به سینه مقابل و منتظر سفارشات ریز و درشت ما ایستاده و تقاضاهاى زبانى بعضاً متضاد و مادّى ما را برآورده سازد!؟
از این نظر شایسته است واژه “اجابت” را در متن قرآن مورد بررسى قرار دهیم و معناى ریشه‌اى آن را، در مواردى که مورد استفاده قرار گرفته، استخراج نمائیم. زبان شناسى و ریشه یابى واژه‌ها در متن کتاب و درک مفهوم اصیل آنها در روزگار نزول قرآن کمک مؤثرى است براى شناخت بهتر معنا و مقصود کلمات.
مقدم بر آن، لازم است نگاهى هم به فرهنگ لغت عربى “المُنجـِد” بکنیم تا بیرون از قرآن نیز با گسترهٔ معنائى این واژه بهتر آشنا شویم، ذیلاً معانى متنوع و همسوئى را که این کتاب از واژه “اجابت” (از ریشه جَوَبَ) ارائه داده ملاحظه مى‌نمائید:
۱- در زبان عربى به مسافر “جائب” و به جهانگرد و سیاح “جوّاب الافاق” مى‌گویند. پس جائب (از ریشه اجابت) کسى است که براى رسیدن به مقصد خود، مسافت موجود را با حرکت در مسیر، از میان بر مى‌دارد و به هدف خود مى‌رسد. این تنها یک مثال است، همواره میان ما و اهداف و مقاصدمان موانع و مشکلاتى موجود است که باید براى نیل به مقصود، آنها را از پیش پا برداریم.
۲- پیمودن راه در سفرهاى متعارف با وسائط نقلیه امروزى چندان کار مشکلى نیست، اما گاهى راه هموار نیست و صخره و کوه مانع مى‌شود. در این صورت چاره‌اى جز نقب و تونل زدن یا عملیات سخت جاده سازى به کمک دینامیت و ماشین آلات سنگین راه سازى نیست. در هرحال باید مانع را از مقابل برداشت تا به هدف مطلوب رسید.
قوم “ثمود” که داستان آن در سوره‌هاى متعددى از قرآن آمده است، هنر معماریشان همین حفارى و تراشیدن سنگ‌هاى سخت براى خانه‌سازى در دل کوه‌ها بوده است. کلمه‌اى که قرآن براى هنر آنان به کار برده، دقیقاً مشتق شده از مصدر “اجابت” است:
وثمودالذین جابوا الصخر بالواد (و قوم ثمود که صخره‌ها را در شهرها مى‌بریدند) سوره فجر آیه ۹
از ۴۳ بارى که مشتقات واژه اجابت در قرآن به کار رفته است، این تنها موردى است که اجابت در مفهوم مادى اصلى و ریشه‌اى خود مصرف شده است! گویا نازل کننده قرآن قصد داشته است از این طریق به ما بفهماند، همچنان که براى رسیدن به مقصد لازم است حتى صخره‌هاى سخت را از پیش پا برداشت، در اجابت دعا نیز باید موانع سخت میان خود و محبوب را، حتى اگر دل‌هاى سنگ شده باشد، نرم و نازک کرد!
۳- هر دو مثال فوق در ارتباط با انسان و برداشتن موانع راه براى رسیدن به مقصد مطرح شده است، گیاهان و حیوانات نیز براى رسیدن به هدف خود ناگزیر از برداشتن مانع و پیمودن راه به سوى مقصد هستند. از جمله دانه‌اى که در دل تنگ و تیره خاک محبوس شده ناچار است راه به سوى خورشید و فضا و هواى باز و تازه را با جوانه‌اى که از لابلاى خاک عبور مى‌دهد، طى کند تا نهالى بالنده و بارور گردد و در نگاه به خورشید استعداد بالقوه‌اش به فعلیت درآید. در زبان عربى روئیدن گیاه و سبز شدن زمین را “اجاب الارض” مى‌گویند که از همین واژه است.
قسمت اول —- ادامه دارد
منبع مقالات مهندس بازرگان
تهیه: نایب نیک رفتار
ویراستار : حسن زاده
