دکتر عصام بشیر معاون رییس (اتحاد جهانی علمای مسلمان) و رییس مؤسسه(اعتدال و وسطیت)
مترجم: عبدالعزیز سلیمی
گستره گفتمان: نخبگان، عامه مردم
تأمل در این فرموده ی خدای متعال که می فرماید:
«وما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه لیبین لهم …. » ابراهیم: ۴
«هیچ پیامبری را جز با زبان ملتش نفرستاده ایم.»
به روشنی بیانگر اهمیت بهره گیری از زبان خاص برای هرملت و هر خطاب است. زیرا آنچه که به لحاظ آموزشی و پرورشی برای «امت دین پذیر» مناسب است، لزوما از جهت تبلیغی هدایتگرایی برای «امت دین گستر» مناسب نبست و به همین ترتیب سبک سخن گفتن با نخبگان، اندیشمندان، صاحب نظران و حاکمان لزوماٌ برای سخن گفتن با توده مردم مناسب نیست.
این البته به معنای شکاف سازی میان نخبگان و عامه مردم نیست، زیرا دین خداوند یک مجموعه یک پارچه است، گرچه هر یک از آن ها به تناسب میزان فهم و معرفت وجایگاهی که دارند. از آن بهره ای مشخص می برند. چنان که از حضرت علی بن ابی طالب (رض) نقل است که:
«با مردم در حد آگاهیشان سخن بگویید، مگر می خواهید به خدا و پیغمبرش پشت کنند؟!»
مشابه همین کلام از ابن مسعود (رض) نیز روایت گردیده که:
«هرگاه مطالبی فراتر از سطح عقل و علم مردم مطرح کنی، ناگزیربرای برخی از ایشان زمینه انحراف خواهد بود».
محتوای گفتمان:
خطاب تزکیه: مراعات ظاهر و باطن.
مراعات تلازم و همبستگی میان «ظاهر و باطن» در جهت کامل کردن یکدیگر، برای گفتمان اسلامی معاصر ضرورت دارد. این مقصود از طریق بر پایی شعار و مناسک ظاهری و مراعات خواطر و مشاعر باطنی، تحقق پیدا می کند. این موضوع انسان را در صراط مستقیم سیر به سوی خداوند قرار می دهد، سیر و حرکتی درست و سازگار با آنچه در «ظاهر و باطن» از او انتظار می رود. به گونه ای که «کمال حالات ظاهری با جمال کیفیات باطنی» از طریق مراعات همه جانبه در «فقه ظاهر و فقه باطن و اعمال قلوب و اعمال اعضاء» به صورتی بالنده و زیبنده، هماهنگ می گردند.
این موضوع درست همان چیزی است که امام مربی ابن عطاء الله سکندری، می گوید که:
«کردارها صورت هایی موجودند که روح آن ها وجود اخلاص و معنا و اخلاق بلند در آن هاست». این یادآور همان مکارم اخلاقی است که رسول خدا (ص) در جهت تکمیل و تقویت آن ها بر انگیخته شده است.
در همین رابطه گفتمان اسلامی معاصر باید برای برداشتن حصار میان معنویت گرایان بی اعتنا به «فقه» و متشرعان بیگانه با «تزکیه نفس» به صورت جدی تلاش کند.تنزیل و تأویل: تفاوت میان خطاب دین، خطاب دینداران.
اختلال در برنامه پیاده نمودن دین مطلق الهی و آرمانی و کلی بر واقعیت زندگی نسبی، ملموس و فرعی ، زمینه ساز پیدایش دو گروه ناسازگارشده است.
یکم: کسانی که شوق دینداری و اسلام خواهی تا حدود زیادی دردرون ایشان کمرنگ گردیده و حضور دین از زندگی روزانه آنان روبه افول و غروب است.
دوم:آن هایی هستند که در غیاب یک برنامه سنجیده و متوازن، پای بندیشان به احکام ظاهری به حد افراط رسیده است.
ار آنجا که بقای دین با توجه به آیه زیر:
«انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون» الحجر- ۹
«ما خود قرآن را فرو فرستاده ایم و خود ازآن محافظت می نماییم.»
به اجماع مسلمانان، تضمین الهی دارد، چیزی که باقی می ماند، کیفیت برانگیختن شوق دینداری و فعال سازی سرچشمه های دین خواهی در درون انسان ها و سپس ساماندهی رفتار فردی و اجتماعی بر پایه آموزه های ارزنده دین است.
بر همین اساس، بر گفتمان اسلامی معاصر است که برای رفع دو آفت بی اعتنایی به احکام شریعت از یک سو و اجرای آنها در جای نا مناسب از سویی دیگر، در کنار اهتمام به «فقه دین»(روش فهم و استنباط احکام دینی در قالب فقه و اصول فقه) به «فقه تدین» (روش اجرای دین در زندگی روزمره یا به تعبیر امام شاطبی«اجتهاد مربوط به تحقیق مناط») نیز عنایت ورزد، با این توازن در نظر و عمل، مسلمانان از ابتلا به «دینداری آشفته» به تعبیر مرحوم سیخ محمد غزالی، که با مظاهری چون «افراط و تفریط» زیاده رویی و تنگ نظری و تبذیر و بخل که ملت های پیشین را گرفتار ساخت، مصون بمانند.
والسلام
