تاریخ

رفتار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ با همسایه ها

رفتار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ با همسایه و سفارش به آن

پیامبر در شرایطی مبعوث شد که بعضی از انسانها در رابطه با حقوق همشهری وهمسایه از سوء اخلاق برخوردار بودند. با همدیگر دشمنی میکردند، هر کسی که چیزی از دستش بر می آمد بر سر همسایه می کوبید. از نظرش هم هیچ ایرادی نداشت!.

حضرت جعفر بن ابی طالب پسر عموی رسول خدا در زمان هجرت به حبشه، [اتیوبی کنونی] وضعیت بحران اخلاقی حقوق همسایگی در قالب کلمات مختصر  به سمع نجاشی پادشاه آنجا رساند وگفت: ما مردمی جهالت زده وشرور بودیم، ارتباط خویشاوندی را ترک کرده بودیم، ونسبت به همسایه دیوار به دیوار خود بدی می کردیم.[۱]

همسایه ها از آزار و اذیت یکدیگر در امان نبودند. بلکه هر یک از آنان در پی فرصتی بود که به دیگری آسیب برساند!!!

پیامبر خدا حضرت محمد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ مبعوث گردید؛ با بعثت ایشان بینش ها دگرگون شد جایگاه همسایه بالا رفت. به همسایه حقوقی زیادی داده شد که او را در تشکیل جامعه و ایجاد محبت، امنیت، آرامش و تعاون در بین افراد آن، مساعدت و یاری نمود.

رسالت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ تنها رسالت عبادی نبود وبس. بلکه دعوتی بود که زندگی واجتماع وعبات وهمه شئونات اعم از بندگی، معاملات، اخلاقیات فردی وجمعی را در بر گرفت. رسالتش برای جزئیات زندگی جنبه اصلاحی داشت و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ اولین شخصی بود که به این قوانین عمل می­کرد تا برای دیگران الگویی عملی باشد.

حقوق همسایه در رسالت محمدی صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ

آیات قرآن بر این موضوع تاکید دارند.خداوند می فرمایند « وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَبِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ مَن کَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً»؛ ( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( بس . و هیچ کس و ) هیچ چیزی را شریک او مکنید . و نیکی کنید به پدر و مادر ، خویشان ، یتیمان ، درماندگان و بیچارگان ، همسایگانِ خویشاوند ، همسایگانِ بیگانه ، همدمان ( در سفر و در حضر ، و همراهان و همکاران ) ، مسافران ( نیازمندی که در شهر و مکان معیّنی اقامت ندارند )، و بندگان و کنیزان . بیگمان خداوند کسی را دوست نمی دارد که خودخواه و خودستا باشد (سوره نساء:۳۶)

امام ابن کثیر در تفسیر این آیه می گوید:

مراد از کلمه «بالجار» چیست؟

«الجار ذی القربی» یعنی  کسی که مابین شما و آنها قرابت ونزدیکی باشد.

«الجار الجنب» همسایه ای که هیچ نوع پیوند خویشاوندی مابین شما و آنها نباشد.

در آخر اقوال بعضی از علماء را ذکر میکند که گفته اند :

«الجاری ذی القربی» یعنی همسایه مسلمان .«الجاری الجنب» همسایه غیر مسلمان است.که هردو قول هم وصیت به همسایه را می رساند .[۲]

از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ احادیث فراوانی نقل شده که رشته وصیت به نیکی با همسایه را محکم می کند. تا با توجه به جایگاه همسایه وحقوقی که دارد واجب است به آن توجه ویژه بشود. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ زمانی که جبرئیل امین در خصوص همسایه وحقوقش به آن بزرگوار بسیارتوصیه می­کرد گمان برد که همسایه از همسایه ارث می برد. وفردی از خانواده همسایه به حساب می آید!!،

از عبد الله بن عمر روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «پیوسته حضرت جبریل امین مرا به نیکی با همسایه وصیت می­کرد تا جایی که فکر کردم بعد وفات همسایه، همسایه اش از او ارث می­برد!!!!؟»[۳]

سفیر وحی (جبریل علیه السلام) هنگام ملاقات با پیامبر خدا حقوق همسایه را به ایشان یاد آور می شد وتاکید می کرد که باید با همسایه نیکی کرد . اسلام بهترین همسایه را خوش رفتار ترین آنها با همسایه هایش را معرفی کرده است. عبدالله بن عمر روایت کرده که پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم فرموده : «بهترین دوستان پیش خدا کسانی هستند که برای دوستان خود بهترین باشند ونیکو ترین همسایه نزد خداوند کسانی هستند که برای همسایه اش بهترین باشد»[۴]

نبی اکرم صلی الله علیه وسلم به امت تذکر داده که: بدترین وشنیع ترین اعمال از لحاظ معصیت وگناه، اذیت وآزار همسایه وخیانت در حق همسایگی است چرا؟! چون بر همسایه واجب است در غیاب و حضور همسایه اش در مقابل مال، جان، ناموس وشرف وخانواده اش احساس مسئولیت کند وامانت دار باشد .

اگر کوچکترین خلل ومشکلی برای همسایه ایجاد کند ، نزد خداوند تعدی وتجاوز نابخشودنی محسوب می شود ؛ چون اذیت وخیانت است.

مقدادبن اسود از رسول الله روایت می کند  که روزی آن بزرگوار برای اصحابش موعظه می کرد، فرمود: شما در مورد زنا چه می گویید ؟ عرض کردند:کار حرامی است که خدا و رسولش تا قیام قیامت آن را حرام اعلام کرده­اند.

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: اگر مردی با ده زن زنا کند،آسان تر از این است که با زن همسایه اش زنا کند.» سپس فرمود:  «ای یاران من ! شما در مورد سرقت ودزدی چه می گویید ؟» گفتند: آن هم حرامی است که تا روز قیامت خدا و رسولش آن را حرام قرار داده اند.  فرمود: «اگر کسی از ده خانه متفرق دزدی کند آسان تر از آن است که یک بار از خانه­ ی همسایه اش دزدی کند.»[۵]

حضرت عبدالله بن مسعود گفت: به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ  گفتم :کدام گناه از همه گناهان بزرگتر است؟: فرمود: «اینکه برای خداوندی که تورا آفریده شریک قائل شوی» پرسیدم: بعد از آن چه چیزی؟ :فرمود: «کشتن فرزندت از ترس این­که با تو غذابخورد» پرسیدم:  بعد از آن چه گناهی ؟ عرض کرد: «اینکه با زن همسایه ات زنا کنی.»[۶]

همسرش ام المومنین عائشه رضی الله عنها روزی از آنحضرت صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّم َسوال کرد: ای رسول خدا! دو  همسایه دارم ، اگر خواستم چیزی هدیه کنم به کدام یک از آنها بدهم ؟ پیامبر فرمود: «به کسی که دروازه اش از شما نزدیکتر باشد.»[۷]

فرمایشات نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ بر تبسم و خوش سیمایی وچهره بشاش وگشاد همسایه برای همسایه تاکید دارد ومردم را به آن متوجه می نماید. اگر همسایه ای برای همسایه خویش غذا آورد باید آن را تناول کند تا خوشحال شود.

ازابوذر روایت است که گفت: پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود: «لاَ تَحْقِرَنَّ مِنَ الْمَعْرُوفِ شَیْئًا وَلَوْ أَنْ تَلْقَى أَخَاکَ بِوَجْهٍ طَلْقٍ»؛ از ابوذر – رضی الله عنه – روایت است که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ  فرمود: «هیچ کار خوب و پسندیده ای را حقیر مشمارید، هر چند با برادرت به چهره ی گشاده روبرو شوی».[۸] [رواه مسلم]

 در حدیث دیگری پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ به اوذر گفت: «إذا طبخت مرقهً فأَکثِرْ ماءَها وتعاهد جیرانک»[۹]؛ «هرگاه خورشت (آبگوشت) پختی، آب آن را بیشتر کن؛ و برای همسایه هایت بفرست».

پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ به امتش یادآوری کرد که همسایه بر همسایه حق وحقوقی دارد، باید خود رادر خوشی وناخوشی و مشکلات ومصیبت های همسایه شریک بداند؛ از جمله در دادن غذا،  محافظت از جان و ناموس و اولادش، عدم آزار و اذیت همسایه، خدمات رسانی، برآورد کردن مایحتاج زندگی، گرفتن وپس دادن حقوق همسایه ، نباید لحظه ای درنگ کند. این است تعلیم وآموزش ومبانی اخلاقی رسالت نبوی.

آموزه های تربیتی پیامبر نشان می دهدکه باید به همسایه محبت کرد، او را گرامی داشت، با  او به نیکی رفتار کرد، هر وقت فرصت برایش پیش آمد، به زیارت وعیادت همسایه های بیمار برود، در کارهای طاقت فرسا همسایه را همکاری کمک کند. آنچه را که برای خود می پسندد برای همسایه اش بپسندد و  آنچه را که برای خود دوست ندارد، برای همسایه نیز دوست نداشته باشد.

رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمودنند: «چهار چیز از سعادت یک شخص به حساب می آیند: همسر صالحه، خانه ومسکن بزرگ، همسایه صالح، ومرکب مبارک وسرحال، و چهار چیز از بدبختی یک انسان محسوب می شوند: همسایه بد، زن بدرفتار، مرکب فرسوده ونامناسب، وخانه ومسکن کوچک وتنگ.»[۱۰]

 تعامل ورفتار خوب با همسایه

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ بر رفتارهای  عملی ویژه با همسایه تأکید می نمود وبر آن حریص بود؛ برای اعلان و تأکید آن به امور زیادی اشاره می­نمود از جمله: همسایه ها از اسرار و عیوب یکدیگر با خبر می شوند و در این خصوص حرفهایی می شوند که برای کس دیگری ممکن نیست، ازاین طریق می توانند بیشتر به یکدیگر ضرر و زیان وارد سازند و یکدیگر را اذیت کنند اما نباید آن را فرصتی برای ضربه زدن به یکدیگر و اذیت کردن یکدیگر  بدانند؛ زیرا پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود: « هر کس به خداوند وروز قیامت ایمان دارد باید همسایه اش را آزار ندهد.»[۱۱]

از ابوهریره روایت است که گفت: مردی گفت: ای رسول خدا! در فلان جا زنی زندگی می کندکه مردم از زیادی نماز وروزه وصدقه اش می گویند غیر از اینکه با زبانش همسایه اش  را آزار و اذیت می کند (دشنام) میدهد. پیامبر فرمود: «او در آتش است.» گفت ای رسول خدا زنی هم هست که مردم از نماز و روزه وصدقه اندک او سخن  می گویند و این که از پس مانده (کشک) صدقه میدهد اما هیچ آسیب وضرری به همسایه اش نمی رساند. پیامبر فرمود : «او جایش در بهشت است!!»[۱۲]

ابوهریره گفت: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود « داخل بهشت نمی گردد کسی که همسایه اش از دست وزبانش در امان نباشند.»[۱۳]

در یک زاویه دیگری در آخر موضوع، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ مارا به حقوق همسایه راهنمایی کرده وفرمود: اگر همسایه ای  برای رفع نیازهایش از همسایه خویش کمک خواست حتما باید به او کمک کند .

از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمودند: «لاَ یَمْنَعُ جَارٌ جَارَهُ أَنْ یَغْرِزَ خَشَبَهُ فِی جِدَارِهِ؛ «نباید هیچ همسایه اى مانع شود که همسایه اش سر تیر چوبى سقف خانه اش را بر دیوار خانه او قرار دهد» [۱۴]

بعضی وقت ها یکی از همسایه نیاز مبرم وضروری پیدا می کند به چند متر از زمین ات ای مسلمان برای توسعه خانه اش برای خود وفرزندانش از او دریغ نکن وبا دست سخاوتمندت همراه با محبت وکرامت هدیه کن. مفهوم حدیث نبوی است: تا زمانی که بنده ای در کمک به بنده دیگری باشد خداوند هم در کمکش خواهد بود.

اما در خصوص بخشش به همسایه؛ همسایه نسبت به همسایه از همه بیشتر آگاه است و هر کس در خصوص همسایه اش اطلاعاتی دارد که دیگران ندارند؛ چه بسا برخی از مردم به ظاهر برخی ها فریب بخورند در حالی که در مورد انها چیزی نمی دانند بنابر این اگر همسایه ات به پول نیاز داشت، به او ببخش چرا که او علاوه بر اینکه نیازمند است، حق همسایگی بر تو دارد پس او از نیازمند دور شایسته تر است اگر از شما قرضی خواست به او بده. پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود: «به من ایمان ایمان [کامل]ندارد کسی که با شکم سیر شب را صبح کند وهمسایه بغلش گرسنه بوده و او از وضعش آگاهی داشته باشد.»[۱۵]

اینگونه زیباترین معانی وفا وهمکاری وتعاون در لابلای فرمایشات نبی اکرم  صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ برای عموم انسانهایی که همراه ما در مدرسه پیامبر کسب فیض کنند تجلی ونمایان می شوند.:؟

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ این معانی  زیبا را در بین اصحابش  ایجاد نمود زیرا پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ برای همسایه هایش بهترین همسایه بود.

 [وآخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین  وصلی الله علی سیدنا محمد وعلی آله واصحابه الی یوم الدین]

 

نویسنده: عبدالعزیز الشامی

ترجمه: عبدالباسط اصغری کورانه

 

[۱] . رواه احمد (۳/۱۸۰) و صححه الألبانی فی صحیح السیره

[۲]  . تفسیر ابن کثیر (۱/۴۲۴)

[۳]  .متفق علیه.

[۴]  . رواه ترمذی(۱۹۴۴) و صححه الألبانی.

[۵]  . رواه احمد(۲۳۳۴۲) و صححه الألبانی.

[۶]  . متفق علیه.

[۷]  .  رواه البخاری(۲۲۵۹

[۸]  . رواه مسلم(۶۸۵۷)

[۹]  . رواه مسلم (۲۶۲۵)

[۱۰]  . رواه ابن حبان فی  صحیحه (۴۰۳۲) و صححه الألبانی.

[۱۱]  .  متفق علیه)

[۱۲]  . رواه امام احمد (۹۳۸۳) و صححه الألبانی.

[۱۳]  .  رواه مسلم (۴۶)

[۱۴]  . متفق علیه

[۱۵]  . رواه طبرانی فی الکبیر (۷۵۱) و صححه الألبانی.

 

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا