معنای عبارت “استقامه” در لغتنامه دهخدا:
استقامه. [ اِ ت ِ م َ ](ع مص ) استقامت . راستی . اعتدال . ایستادن . راست شدن .(زوزنی ) (غیاث ) (مجمل اللغه) (تاج المصادر بیهقی ). راست ایستادن . (مجمل اللغه). راست بایستادن . (زوزنی )(تاج المصادر بیهقی ). درست شدن . درستی :
مکارمها بحکم تو گرفتست استقامتها
که باشد استقامتهای کشتی ها به لنگرگاه . منوچهری .
از روی سلامت نیت و استقامت عزیمت و استمرار هوا داری در این باب … (تاریخ بیهقی ص ۳۱۶).
اصدر امیرالمؤمنین کتابه هذا و قد استقامت له الامور و جری علی اذلاله التدبیر. (تاریخ بیهقی ص ۳۰۱). مدت ملک او در استقامت چهار سال بود. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص ۸۳). و بر این قاعده ٔ درست و سنن استقامت استمرار و اطراد یافت . (کلیله و دمنه ). و هر جانوری که در این کارها اهمال نماید از استقامت معیشت محروم آید. (کلیله و دمنه ). ملک نوح بوقت استقامت کار خواست که بقضای حق ایشان قیام نماید.(ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص ۱۳۰).
چو برگردد مزاج از استقامت
بدشواری بدست آید سلامت . نظامی .
|| ایستادگی . پایداری . پایداری کردن . پائیدن . پافشاری . قوام . استقرار. پا فشردن در. ثبات . درایستادن در کاری . پابرجائی : ترس و بیم کاریست که هیچکس را استقامت بی آن ممکن نگردد. (کلیله و دمنه ). و استقامت پدید آمده بود. (کلیله و دمنه ). || بها کردن . قیمت کردن . (تاج المصادر بیهقی ) (مجمل اللغه): استقمت السلعه استقامهً؛ بها کردم رخت را. (منتهی الارب ). || هدی . || الاستقامه؛ هی کون الخط بحیث تنطبق اجزاؤه المفروضه بعضها علی بعض علی جمیع الاوضاع ، و فی اصطلاح اهل الحقیقههی الوفاء بالعهود کلها و ملازمه الصراط المستقیم برعایه حدالتوسط فی کل الامور من الطعام و الشراب و اللباس فی کل ّ امر دینی و دنیوی فذلک هو الصراط المستقیم کالصراط المستقیم فی الاَّخره و لذلک قال النبی صلی اﷲ علیه و سلم : شیبتنی سوره هود اذ انزل فیها «فاستقم کما امرت ». (قرآن ۱۱۲/۱۱). (تعریفات جرجانی ). || الاستقامه؛ ان یجمع بین اداء الطاعه و اجتناب المعاصی و قیل الاستقامه ضد الاعوجاج و هی مرور العبد فی طریق العبودیه بارشاد الشرع و العقل .(تعریفات جرجانی ). || الاستقامه؛ المداومه، و قیل ان لاتختار علی اﷲ شیئاً. (تعریفات جرجانی ). الاستقامه؛ قال ابوعلی الدقاق لها مدارج ثلاثه. اولها التقویم و هو تأدیب النفس و ثانیها الاقامه و هی تهذیب القلوب و ثالثها الاستقامه و هی تقریب الاسرار. (تعریفات جرجانی ). الاستقامه؛ هی عند اهل السلوک ان تجمع بین اداء الطاعه و اجتناب المعاصی و قال السری الاستقامه ان لاتختار علی اﷲ شیئاً و قیل هی الخوف من العزیز الجبار و الحب ّ للنبی المختار و قیل حقیقه الاستقامه لایطیقها الاّ الانبیاء و اکابر الاولیاء لان الاستقامه الخروج عن المعهودات و مفارقه الرسوم و العادات و القیام فی امراﷲ بالنوافل و المکتوبات ، و قال یحیی بن معاذ هی علی ثلثه اضرب : استقامه اللسان علی کلمه الشهاده و استقامه الجنان علی صدق الاراده و استقامه الارکان علی الجهد فی العباده، کذا فی خلاصهالسلوک . و عند اهل الهیئه و النجوم حرکه الکوکب الی التوالی و قد عرفت قبیل هذا. و عند المحاسبین کون الخط مستقیماً و قد مرّ فی فصل الطاء المهمله من باب الخاء المعجمه. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
– استقامت امر ؛ پیوستگی امر.
– استقامت بخرج دادن ؛ استقامت کردن . پافشاری کردن . پایداری کردن .
– استقامت رأی ؛ ثبات اراده .
– استقامت کردن ؛ پای داشتن . مقاومت کردن . ثبات ورزیدن . پای فشردن .
– استقامت یافتن ؛ مستقیم شدن .
– (اصطلاح نجوم ) سیر کوکب به نَضدِ بروج .
با استناد به حدیث پیامبراکرم (ص)که می فرمایند:عن سفیان بن عبدالله الثقفی ((قال:قلت یا رسول الله، قل لی فی الاسلام قولا لا أسأل عنه أحدا غیرک.قال:قل آمنت بالله ثم استقم))رواه مسلم
استقامت:یعنی ثبات وپایداری بر یکتاپرستی وعمل به احکام اسلام و قیام طاعات و ملتزم بودن به اوامر الهی و پرهیز از نواهی و این یعنی:والاترین درجه کمال ایمان هر مؤمنی است.
حضرت عمر (رضی الله عنه)می فرماید:استقامت یعنی:بر اوامر و نواهی الهی پایدار بوده وهیچ گونه حیله و ریایی در کارت نباشد-خلوص کامل در عبادات.
سیعدبن ابی سعید واسطی محدث اهل خراسان میگوید:استقامت خصلتی است که بوسیله آن آدمی به کمال اخلاقی میرسد و بدون آن خلل و کاستی در اخلاقت بوجود می آید
بی گمان استقامت سخت و مشقت آور است مگر برای کسانی که پروردگار حکیم آنها را هدایت ودل های آنها را مهیای این کار کرده و هوای نفسشان مطیع و بوسیله آداب اسلامی پرورش یافته باشند. بهمین خاطر بعضی از بزرگان دینی فرموده اند:استقامت کار مردان بزرگ و رادمرد است و خارج شدن از رسوم وعادات مردمی و با کمال صداقت باخدا بودن است
خداوند مهربان می فرمایند:ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا فلا خوف علیهم ولا هم یحزنون*اولئک أصحاب الجنه خالدین فیها جزاء بما کانوا یعملون))احقاف۱۴/۱۳ کسانی که می گویند:پروردگار ما تنها یزدان است،سپس (براین توحید ویکتاپرستی)ماندگار می مانند،نه ترسی برآنان ونه غمگین می گردند.*آنان به پاداش کارهائى که می کنند،ساکنان بهشت بوده وجاودانه درآن می مانند.
یا پروردگار بخشنده در سوره فصلت آیه ۳۰/۳۲میفرمایند:((ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم المﻻئکه أﻻ تخافوا وﻻ تحزنوا وأبشروا بالجنه التی کنتم توعدون*نحن اولیاؤکم فی الحیاه الدنیا وفی الآخره ولکم فیها ما تشتهی أنفسکم و لکم فیها ما تدعون*نزلا من غفور رحیم))کسانی که مى گویند: پروردگار ماتنها یزدان است، سپس برگفته خویش پابرجا و استوار میمانند،فرشتگان به پیش ایشان میآیند ومژده میدهند که نترسید و غمگین نباشید وشما رابشارت بادبه بهشتی که (توسط پیغمبران)بهشما (مومنان)وهده داده میشد.*فرشتگان بدیشان میگویند:مایاران ویاوران شما دردنیا وآخرت هستیم،ودرآخرت برای شماهرچه آرزو کنید هست. وهرچه بخواهید برایتان فراهم است. *اینها بعنوان پذیرائی از سوی خداوند آمرزگار ومهربان است.
رأى عبدالله بن عباس رضی الله عنه درمورد آیه(قالوا ربنا الله)درهر دوسوره یعنی:ایمان کامل بخدا و اثبات تام وحدانیت برای ذات اقدس احدیت می باشد و شریک و انباری برای خداوند قایل نشدن است و در مورد جمله (ثم استقاموا)یعنی:پایداری براعمال صالحه و اومرات الهی را بنحو احسن انجام دادن و استمرار برآنان تا موقع مرگ ورفتن به خدمت خداوند مهربان و نظرش درمورد (تتنزل علیهم الملائکه)مژده ایست برای ایمان داران که در قیامت با فرشتگان الهی دوست میشوند.
وکیع و ابن زید می گویند:این مژده دوستی ملایک بر تسکین قلب مومن در سه جا صدق می کند در موقع مرگ و درقبر و موقع زنده شدن؛ که ملایک به دوستانشان که ما ایمان دارن می باشیم ان شاء الله ندا می دهند: نترسید ازمرگ و برای خانواده تان نگران نباشید اگر هم درجه شان به شما در ایمان نرسد ولی بهشتی باشند به شما ملحق می گردند.
از عبدالله بن عباس رضی الله عنه روایت گردیده :که پیامبراکرم ( صلى الله علیه وسلم)فرمودند:ان الله عزوجل لیرفع ذریه المؤمن معه فی درجته فی الجنه وان کان لم یبلغها بعمله لتقر بهم عینه،*سپس آیه۲۱ازسوره طور را تلاوت فرمودند،که خداوند عظیم الشأن می فرمایند ((والذین آمنوا واتبعتهم ذریتهم بإیمان ألحقنا بهم ذریتهم …))کسانی که خودشان ایمان آورده اند و فرزندانشان از ایشان در ایمان آوردن پیروی کردن (دربهشت) فرزندانشان را بدیشان ملحق می گردانیم..*
باز هم از عبدالله بن عباس رضی الله عنه روایت شده -که درمورد آیه ی/۲۱هود/که خداوند متعال مى فرمایند : ((فاستقم کما امرت))-توضیح می دهد:که در کل قرآن کریم آیه ای مشقت بارتر و شدیدتری از این آیه بر پیامبراکرم (صلى الله علیه وسلم ) نازل نشده است.
بهمین خاطر هروقت صحابه (رضوان الله تعالى علیهم)ازپیامبر می پرسیدند که ای رسول الله ( ص ) روح و جانمان به فدایت چه زود پیری بسراغت آمد؟!در جوابشان می فرمود:سوره هود و امثال آن-(واقعه-مرسلات-نبأ-تکویر-الحاقه ومعارج وقارعه)مرا پیر کردند.
در مورد این قضیه، امام قرطبی (رح)می فرماید: تلاوت این سوره ها دلهای عارفان خدا را آنچنان تسخیر می کند که تسلط کامل بر دل ها و دور کردن دلها از هوا و هوس ها و پیری زود از نتیجه عجین شدن قلب های عارفان خدا با این سوره ها است
روایت شده که( ابی علی سری)ازعارفان می گوید:شبی در خواب به خدمت سرورم پیامبر اکرم (ص) رسیدم و عرض کردم یا رسول الله (ص)از شما روایت کرده اند که فرموده ای سوره ی هود مرا پیر کرده است ، در جوابم فرمود:بله..ابی علی سری می گوید:آیا عرض کردم داستان پیامبران و هلاکت قوم ها شما را پیر کرده است؟ فرمود:نخیر. فرمایش خداوند که می فرمایند ((فاستقم کما امرت))مرا پیر نمود.
✅ نظرات و دیدگاه های تابعین در مورد استقامت وپایداری و ایستادگی بر ایمان
مجاهد و عکرمه می گویند:استقامت یعنی:پایداری بر شهادت(لا اله الا الله)تا فرا رسیدن مرگ.
فضیل بن عیاض می گوید:زهد وپرهیز از چیزهایی فانی-دنیا و مافیها-و رغبت و عشق به چیزهای باقی-قیامت،بهشت ومافیها- همان ایستادگی بر ایمان است.
حسن بصری هر وقت آیه ی استقامت را تلاوت می کرد؛می گفت:(اللهم انت ربنا فارزقنا الاستقامه) بارالها ! پروردگار ما تویی؛استقامت را به ما ارزانی دار.
بهمین خاطر وقتی سفیان بن عبدالله الثقفی ( رض ) درمحضر رسول الله ( ص ) حاضر می شود؛نسبت به اسلام می پرسد: ای رسول الله ( ص ) چیزی از اسلام به من بیاموز که تا بحال کسی از شما نپرسیده باشد؟پیامبر (ص ) نیز با جمله ای جامع و شامل و کامل فرمود:((قل آمنت بالله ثم استقم))
?سبحان ربک رب العزه عما یصفون وسلام على مرسلین والحمدلله رب العالمین
نوشته: عبدالقادر شیخ ابراهیم
گردآوری:احمد عبدالله فرهود
ترجمه..ابراهیم مهرابیان
