زحمات و خدمات صحابه ( رضوان الله علیهم ) به سنت نبوی (۱۲-۱۵)

صحابه ی بزرگوار (رض) جایگاه مطهر و شریف سنت نبوی را فهمیدند و ارزش آن را دانستند و نصوص امر کننده به تبلیغ علم را فراگرفتند و رسول الله (ص) را بسیار دوست داشتند؛ از این رو به پیامبر(ص) بسیار نزدیک شدند و به گوش دادن به احادیث ایشان و اجرای آن افزودند و به بهترین روش ممکن آن را به نسل های پس از خود انتقال دادند.
خوانندگان کتب علم به روشنی می فهمند که صحابه (رض) زحمات و کوشش های فراوانی برای خدمت به حدیث نبوی انجام داده اند و از همین راه توانسته اند که سنت رسول الله (ص) را حفظ نمایند و آن را با همان لطافت و طراوات خود به نسل های بعدی؛ آن چنان که خدای عزَّ و جلَّ خواسته بود؛ انتقال دهند. آنان توانستند که از راه تلاش های فراوان به این نتیجه برسند و همین زحمات و کوشش ها موجب حفظ سنت در دل ها و فهم آن با خردها و تدوین آن در کتاب ها و نشر و پخش آن در بین مردم و اجرا و عملی نمودن آن در تمامی زمینه های زندگی گردید.
در این جا بارزترین زحمات و خدماتی را بیان خواهم کرد که از راه آن ها روشن می شود که اصحاب به خاطر خدمت به سنت، رنج و زحمت کشیده اند و راه و روشی را که در پیش گرفته اند؛ تنها به خاطر صیانت و حفاظت از آن بوده است:
دوازدهم: حرص و اشتیاق نسبت به نقل لفظ نبوی با نص خودش، مگر به هنگام ضرورت:
صحابه ی بزرگوار ( رضوان الله علیهم ) فهمیده بودند که کلام دیگران با کلام پیامبر (ص) برابری ندارد؛ زیرا به پیامبر(ص) سخنان جامع بخشیده شده است و هر حرفی از حروف ایشان معنی دارد و عبارت دیگران هرچند بلیغ باشد، در برابر عبارت پیامبر (ص) ناقص است و زیاد و کم نمودن کلامش، غیرعمدی، موجب دروغ می شود؛ از این رو صحابه ی بزرگوار ( رضوان الله علیهم ) بسیار به نقل الفاظ کلامش بی کم و کاست علاقه مند بودند. برخی ازصحابه (رضوان الله علیهم) مفهوم و معنی روایت را جایز می دانستند؛ برای کسی که علم اصول را می داند و معانی را می فهمد و مدلول و مفاهیم الفاظ و آنچه را که مانع فهم معنی یا تغییرش می شود، به آن آگاه است. آنان اگر به علت فراموش نمودن لفظ شنیده شده از پیامبر (ص) الفاظ ایشان را بیان نمی کردند، نزدیک ترین کلمات به آن را ذکر می نمودند،سپس حدیث را با عبارتی که بیانگر نقل معنی است نه خود لفظ، ادامه می دادند. برای نمونه می گفتند: هم چنان که رسول خدا (ص) فرمود، یا مانند آن یا شبیه آن. اکنون به مثال هایی که بر این معنی تاکید دارد و این موضوع را به اثبات می رساند، می پردازیم:
۱- از عمرو بن میمون روایت شده که گفت: هر پنجشنبه شب نزد ابن مسعود (رض) می رفتم، هیچگاه از او نشنیدم که بگوید: رسول خدا (ص) فرمود، یک بار گفت: رسول خدا (ص) فرمود، سپس سر به زیر افکند، در این حالت به او نگاه کردم؛ در حالی که ایستاده، دامن پیراهنش را از هم باز نمود و چشمانش پر از آب شد و از کوره در رفت و گفت: یا غیر این، یا چیزی بیشتر از این، یا نزدیک به این یا شبیه این را فرمود.[۲]
مسروق از ابن مسعود (رض) روایت می کند که روزی ایشان از رسول خدا (ص) حدیثی نقل کرد، پس لرزید و لباسش تکان خورد، سپس گفت: یا مانند این را فرمود.[۳]
۲- از محمد بن سیرین روایت شده که گفت: وقتی که انس بن مالک (رض) حدیثی را از پیامبر (ص) روایت می کرد و از بیان آن فارغ می شد، می گفت: رسول خدا (ص) اینچنین فرمود. [۴]
۳- وقتی که ابن عمر (رض) حدیثی را از یک صحابی می شنید و کمترین تغییر را در مقایسه با آنچه که قبلاً شنیده بود، در آن مشاهده می کرد، از او نمی پذیرفت. از محمد بن علی بن الحسین (رض) روایت شده که گفت: هنگامی که ابن عمر (رض) از پیامبر خدا (ص) چیزی را می شنید یا در خدمت وی صحنه ای را مشاهده می نمود، از آن نمی کاست و یا هیچ چیزی را نادیده نمی انگاشت. محمد بن علی در ادامه می گوید: وی در مجلسی نشسته بود که عبید بن عمیر(رض) برای مردم مکه حدیث نقل می کرد، وقتی که عبید (رض) گفت: « مثل منافق مانند گوسفندی میان دو گوسفند است، طوری که اگر به این گوسفند و یا آن دیگری نزدیک شود به او شاخ می زند.» عبدالله بن عمر (رض) گفت: حدیث اینچنین نیست، پس عبید بن عمیر (رض) عصبانی شد. عبدالله بن صفوان در میان مجلس گفت: ای اباعبدالرحمن خدایت رحمت کند، پیامبر(ص) چگونه فرمود: وی گفت، پیامبر (ص) فرمود: مثل منافق مانند گوسفندی در میان دو آغل است، که اگر به هر یک از گوسفندان این دو آغل روی آورد به آن ها شاخ می زند.»، عبید به عبدالله گفت: خدایت رحمت کند هر دو روایت یکی است، عبدالله گفت: من چنین شنیدم. [۶]
سعد بن عبیده از ابن عمر (رض) روایت می کند که گفت که پیامبر (ص) فرمود: « اسلام بر پنج رکن استوار است: این که خدا را یگانه بدانی، نمازرا برپاداری، زکات را بپردازی، روزه رمضان را بگیری و حج را انجام دهی.» مردی گفت: حج و روزه گرفتن رمضان؟ وی گفت: نه، روزه گرفتن رمضان و حج، من از رسول خدا (ص) اینچنین شنیدم. [۷]
[۱] أستاد حدیث وعلوم در دانشگاه الأزهر ودانشگاه إمام عبدالرحمن بن فیصل در « دمام ».
[۲] ابن ماجه در مقدمه ی سننش با همین لفظ در باب التوقِّی فی الحدیث عن رسول الله صلى الله علیه وسلم ۱/ ۱۰ شماره ی: ۲۳، با اسناد صحیح روایت کرده است و بوصیری در « مصباح الزجاجه » می گوید: إسنادش صحیح است، بخاری و مسلم همه ی روایانش را حجت می دانند، و ألبانی آن را صحیح می شمارد؛ نگاه کن به: صحیح سنن ابن ماجه ۱/ ۱۰شماره ی: ۲۱، و ابن عبدالبر در جامع بیان العلم وفضله ص: ۱۱۱ شماره ی: ۳۶۳، وحاکم در المستدرک کتاب العلم ۱/ ۱۱۱ آن را با اسناد صحیح روایت کرده اند وحاکم آن را به شرط شیخین صحیح می شمارد، و ذهبی با وی موافق است، من می گویم: إسنادش صحیح، ورجالش مورد اعتماد هستند.
[۳] حاکم فی المستدرک کتاب العلم ۱/ ۱۱۱ آن را با اسناد صحیح روایت کرده است، وآن را با شرط شیخین صحیح می شمارد، ذهبی با او موافق است، من می گویم: إسنادش صحیح، ورجالش مورد اعتماد هستند.

[۴] ابن ماجه آن را در مقدمه ی سننش، باب التوقِّی فی الحدیث عن رسول الله صلى الله علیه وسلم ۱/ ۱۰ شماره ی: ۲۴، وابن عبدالبر در جامع بیان العلم وفضله ص: ۱۱۱ شماره ی: ۳۶۲، وأحمد در مسندش ۱۱/ ۹۵ شماره ی: ۱۳۰۵۷، همه ی آنها با همین لفظ با اسناد صحیح بیان کرده اند. من می گویم: إسنادش صحیح، ورجالش مورد اعتماد هستند.
[۵] الربیضین: مثناى الرَّبیض، والرَّبیض به معنی گوسفندان است، والرَّبَضُ: جای است که گوسفندان در آن جمع می شوند ومعنی آن این است که: می خواهد بگوید او مانند یک گوسفند میان دو گله گوسفند است یا بین دو آغل است؛ النهایه فی غریب الحدیث ۲/ ۱۷۰٫
[۶] أحمد آن را درمسندش با همین لفظ ۵/ ۱۰۵ شماره ی: ۵۵۴۶،با اسناد صحیح روایت کرده است. وشیخ أحمد شاکر می گوید: إسنادش صحیح است، ودارمی در مقدمه ی سننش باب من رخَّص فی الحدیث إذا أصاب المعنى ۱/ ۱۰۵ شماره ی: ۳۱۸ به همین گونه روایت نموده است، وأصل حدیث از نظر مسلم از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما به همین شکل در کتاب صفات المنافقین وأحکامهم ۴/ ۲۱۴۶ شماره ی: ۲۷۸۴،روایت شده است. من می گویم: إسناد أحمد صحیح لغیره است،در آن مصعب بن سلَّام، وجود دارد که صدوق و دارای اوهام است؛ تقریب التهذیب ۲/ ۵۸۶ شماره ی: ۶۹۶۰، و در روایت سفیان بن عیینه از محمد بن سوقه پیروی کرده است، وإسناد دارمی صحیح است، ورجالش مورد اعتماد هستند.
[۷] مسلم آن را در صحیحش کتاب الإیمان باب بیان أرکان الإسلام ودعائمه العظام ۱/ ۴۵شماره ی: ۱۶ با اسناد صحیح روایت کرده است.

ترجمه: حمید محمودپور – مهاباد
http://www.alukah.net/sharia/0/112591/#ixzz4aHoEoJRj