خانواده

آموزه های مومنان در مدرسه رمضان!

فلسفه های روزه
نویسنده: نسرین حسن زاده

ای ز درت خستگان را بوی درمان آمده… یاد تو مر عاشقان را مونس جان آمده
صد هزاران همچو موسی مست در هر گوشه یی… ربّ اَرنی گو شده دیدار جویان آمده
صد هزاران عاشق سرگشته بینم پرامید…   بر سر کوی غمت الله گویان آمده
حمد و ثنا مخصوص پروردگاریست که با هر بهانه ای در پی سرازیر نمودن رحمت و لطف است به سوی بندگان. الله تعالی ئی که روزه را واجب گردانید تا ثواب و حسابش بی بدیل و از اندازه برون باشد. رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: خداوند متعال فرموده: «کلّ حسنهٍ بِعَشرِ أمثالِها إلی سبعمائه ضِعفٍ إلّا الصیام فإنّهُ لی و أنا أَجزی بهِ»
معنی: به هر عمل نیکی ده برابر تا هفتصد برابر پاداش داده می شود، به جز روزه که آن برای من است و پاداشش را من می دهم».
در این بحث سعی نموده ایم در مورد فلسفه های روزه، آنچه را که به ذهن خطور می کند و قابل لمس است ارائه نماییم. باشد که الله تعالی ما را راهبر و راهنما باشد.
فلسفه های روزه:
۱٫ باز شدن درهای آسمانی با بستن دهان نفسانی
۲٫ لطف و رحمت الهی
۳٫ ترک عادات و دوری از روزمرگی ها
۴٫ آزمون اراده
۵٫ درک همنوعان
۶٫ مهار راههای ورود شیطان
۷٫ تجدید پیمان با خالق انسان

۱) بستن دهان نفسانی؛ باز شدن درهای آسمانی:

موانع رسیدن به تعالی و رشد روحی بسیارند. از جمله موانع بسیار قوی که جزء لاینفک زندگی روزمره است، خوردن و آشامیدن برای بقای جسم است، امّا در بسیاری از موارد تلاش در تأمین این نیازها، مانع از تجلی روح و اندیشه است. گذران عمر در زمینه ای تک بعدی و رفع نیازهای مادی و نفسانی، سیری و پر خوری، خستگی و مصرف انرژی فراوان برای رفع حاجات روزمره، از علل هدر رفتن  وقت و زمان مفید عمر است. این خستگی موجب عدم گذاشتن وقت برای خلوت گزینی و عبادات و انس با خالق می شود و درهای ملکوت را برای انسان مسدود می نماید.
«خواب و خورت ز مرتبه ی خویش دور کرد… آن گه رسی به خویشتن که بی خواب و خور شوی»
از جمله لشکرهای ابلیس، شهوات است و شهوات با خوردن و آشامیدن، قوی و فربه می شوند. با فربه شدن شهوات، راههای نفوذ ابلیس باز می شود و در دل یا جای دوست است یا جای دشمن.
پس روزه یعنی امساک از خوردن و آشامیدن؛ و این امساک موجب ضعف جسمی است و ضعف جسمی، ضعف شهوات را به دنبال دارد، و ضعف شهوات یعنی ضعف لشکر شیطان و این یعنی باز شدن راههای دل و جان برای لشکر دوست، و دیدن ملکوت آسمان. پس روزه سپر است در مبارزه با دیوانِ نفس.
( والذین جاهدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا) عنکبوت/ ۶۹
مبارزه با نفس، هدایت به راه دوست.

۲) روزه لطف و رحمت الهی است:

هدف از آفرینش انسان، نیاز خداوند به این خلقت نبوده است. بلکه این لطفی بوده تا او را از رحمت خود مستفیض گرداند. مقام خلافت دهد.  به مقام قرب برساند و محبوب آسمانها گرداند و مسجود ملایک.
این نهایت بخشش و بزرگواری آفریدگاریست که تکامل و حبّ و سود را برای مخلوقش بخواهد؛ بدون هیچ نیاز و درخواستی به نفع خداوندگاریش!!
(یا ایها النّاسُ أنتمُ الفقراءُ إلی اللّهِ و اللّهُ هو الغنیُّ الحمید) فاطر/۱۵
اللّه تعالی به خاطر رحمت بی بدیلش ما را نعمت عبادت عنایت فرمود، چون نیک می دانست که در تنهایی و خلوت خود همواره خواهان معبودی خواهیم بود، بی نقص و نیاز تا بخوانیمش و خواسته ها و نیازها را در دل شب تاریک و سپیدی روز بر دامنش اندازیم. و او با رحمانیت و رحیمیت خود پاسخ مان دهد.
حال چرا روزه لطفی است از میان سایر عبادات برای رجحان بندگی؟ مگر نه اینکه همه ی عبادات برای خداست؟! این هم سزاوار و نیکوتر برای شکار برترین رحمتها و پاداشها که فقط خدا اندازه اش را می‌داند.
همانگونه که از میان تمام اماکن زمین کعبه برتر گشت و رجحان یافت؛ روزه هم به همین صورت. چرا که همه ی عبادات با اعمال ظاهری آشکار می شوند اما روزه، درونی است. و منع و صبر بر منع. که این ممنوعیت و حایل صبر را جز الله تعالی کس نمی بیند. حال اگر این سپر بر نفس و شهوت، خالص برای خداوند باشد، خالص خود، او هم پاداش خواهد داد.

۳) ترک عادات:

در مسیر تحول، ترک عادات اولین و موثرترین گام است. عادت، لذّت تحول و دگرگونی را از انسان می‌گیرد. سالیان سال در سایه ی عادت، نماز خوانده ایم، روزه گرفته ایم، زکات داده ایم و صدقه پرداخته ایم!!! اما دریغا که لذتی نفْس گداز، روح نواز و حالی خوش نصیب‌مان نگشته. و دریغا که از این عبادات متحوّل نگشته ایم!! چرا ؟! چون« انجام عبادات دینی در اکثر دینداران فاقد روح تحول و آفرینندگی است.»۱
و این یعنی هر روز بنابر عادت رو به درگاه حق کردن؛ و حتی بدون ذره ای تأمل، تکرار و تکرار و تکرار. و این یعنی «چنگ زدن به پیکره ی عبادات که عاری از قلب شده و روحی ندارند.»
عطّار می فرماید:
 تو یقین می دان که اندر راه او… نیست عادت لایق درگاه او
هر چه از عادت رود در روزگار… نیست آن را با حقیقت هیچ کار
حال چرا روزه در ماه رمضان: می تواند به ترک عادات کمک کند؟ در ماه رمضان، زندگی ظاهری و مادی هر مسلمان به ناگاه تغییر می‌کند. ساعات خوردن و آشامیدن تغییر می کند. اگر جسم عادت داشت که هر موقع تشنه شد بنوشد، و هر وقت گرسنه شد بخورد، حال باید صبور باشد. رنج گرسنگی و تشنگی را به جان بخرد و خرق عادت کند!!
نماز اول صبح، نماز شب، خوردن سحری، تلاوت کتاب نور و… قدمهای مهمی در ترک عادات یازده ماهه اند! به ناگاه درهای هرزه نگری، هرزه گویی و هرزه شنوی را بر چشم و زبان و گوش می بندیم. و این گام مهم دیگری در ترک عادات نامناسب جسمی و روحی است. تغییر شگرف زندگی و اعمال ماه رمضان می تواند گامی بلند در ترک عادات باشد که باعث می‌شود حتی از سجود و رکوع خود به حال خوش دست نیابیم چرا که همه را فرمالیته انجام می دهیم و در سطح شعار باقی مانده اند.
روزه که با اول بسم الله شروعش، مبارزه با عادات شروع می شود، می تواند عادات ما را به قربانگاه خلوص ببرد. می تواند«من» ها را به قربانگاه إنّا للّه ببرد و ما را از مرکب غرور و خواهشها پیاده نماید.
در این ماه اندکی آهسته گام برداریم. شاید هزاران غیرِ«من » زیر گامهایمان باشند، گامهای تن پرستی، خودخواهی، غرور و رکود را آهسته بر زمین بکوبیم مبادا گرد و غبارش دیدگان خودمان را کور سازد.
و بدانیم که:خداوند هیچ قومی را تغییر نمیدهد مگر اینکه خود تغییر یابند: (لا یغیِّرُ اللّه ما بقومٍ حتّی یغیّرُ ما بأنفسِهِم).
۴) آزمون اراده:

صبر در اطاعت و بندگی خداوند بسی دشوار است. چرا که راهزنان راه عبودیت حق بسیارند.
راهزنانی که با خود انسانند و راهزنانی که در گردنه ها در کمین اند.
امساک از خوردن و آشامیدن در روزهای گرم و طاقت فرسا صرفاً برای رضای اللّه تعالی، سخت است. و اراده ای می خواهد که در چند زمینه خالص باشد و خالص بماند: ۱) در نیت که خالص برای او باشد، ۲) در عمل که خالی از ابراز عجز و ناتوانی باشد و ۳) صبر بعد از اتمام عبادت که از ریا، ابراز آن برای خوش آمد دیگران، خودپسندی و عجب بدور بماند.
این آزمون بسیار سخت است، چرا که در تمام مراحل، تشنگی و گرسنگی ثوابی ندارد اگر اراده و نیت، جسم را تمام و کمال محفوظ ندارد از هر لغزش و گناهی.«و ما أُمروا إلّا لیعبدواُ اللّهَ مخلصینَ لهُ الدینَ حنفاءَ و یُقیموا الصلاهَ و یؤتوا الزکوهَ و ذلک دینُ القیّمهُ» بیّنه/ ۵
۵) درک همنوعان:

(ان اللّهَ یأمر ُ بالعدل ِ و الاحسان وإیتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر والبغی یَعِظُکم لعلّکم تذکّرون) نحل/۱۹
امر به احسان در این آیه می رساند که در هر حالی احسان به نیازمندان اجباری بوده و هست. و شاید ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای آغاز باشد، چرا که روزه دار گرسنه است؛ چه ثروتمند، چه فقیر، با این تفاوت که فقیر در اکثر روزهای سال گرسنه است و ثروتمند در ماه رمضان گرسنگی را تجربه می کند و اگر عاقل و هوشیار باشد در می یابد که گرسنگی،تحمیل سختی بر جسم است که کسالت به همراه دارد. اندیشه ی رفع نیاز به دنبال دارد و فکر و روح را از فعالیت مستمر و مفید باز می دارد. اگر ثروتمند اندکی اندیشه کند در می یابد که باید دل بسوزاند برای گرسنه ای که ۳۶۵ روز سال را روزه ی اجباری فقر میگیرد. باید به این درک برسد که اعتبار و اعتمادی بر کالاهای دنیوی نیست که آنها را در سیطره ی خود نگهدارد و خرج نکند؛ چرا که با مرگ جز آنچه که با دست خود بخشید با خود نخواهد برد. باید به این مقدار از شعور دینی و فکری و احساسی برسیم که« و أحسِن کما أحسَنَ اللّهُ إلیک». قصص/۷۷
پس اگر روزه توانست بر خواسته های درونی و دلبستگی های دنیوی ما بچربد و ما را به احسان وادارد، روزه ای پربرکت بوده و گرنه خداوند هرگز محتاج گرسنگی و تشنگی ما نیست.
۶) مهار راههای نفوذ شیطان:

آنچه وابسته به نفس است از لشکریان شیطان است؛ خوردن و آشامیدن و اعمال جنسی و…  .
اما امساک از این لذتها، مهار راههای ورود شیطان است.
روزه عامل ارزانی نمودن صبر و شکیبایی به انسان است. صفای قلب، درون نورانی، سلوک ربّانی؛ در شبهای ذکر و دعا و روزهای نیایش و نماز و عبادت، به اذن اللّه، میسر می شود و بنده، قرب اللّه را احساس خواهد کرد.
در آیه ی ۱۸۳ بقره: «لعلّکم تتّقون» تقوی همان پرهیزگاری است از: حفظ نفس از هر چیزی که موجب خشم و عذاب خدا گردد. و اینگونه پرهیزگاری به وسیله ی بجا آوردن اوامر و اجتناب از نواهی خدا، با محفوظ داشتن نفس از گرایش به سوی شهوات و لغزش‌ها امکانپذیر است.
۷) تجدید پیمان با خالق:

مسلمانِ مؤمن به خاطر فطرت و غرایز انسانی همواره در تلاطم است بین وفا و جفا. نزدیکی و دوری نسبت به خالق. پس باید همواره ایمانمان را تجدید نماییم. شاید در بسیاری عبادات، رضا و قرب الهی را فراموش کرده ایم، شاید در مواردی دچار کبر و غرور گشته ایم، سستی و کاهلی پیشه نموده ایم و شاید عصیان و نافرمانی کرده ایم! پس باید باز گردیم، نیت هارا خالص کنیم، نفس را پاک سازی کنیم. مبادا روز قیامت جزء این آیه ی اللّه تعالی باشیم «وِقَدِمنا الیَ ما عَمِلُوا مِن عَملٍ فَجَعَلنهُ هَباء منثوراً»(فرقان۲۳): ما به سراغ تمام اعمالی که آنان انجام داده اند می رویم، و همه را همچون ذرات پراکنده در هوا می سازیم.
سبحان اللّه و هزاران بار حمد و سپاس برای اللّه تعالی که روزه را واجب گردانید تا انبار گردانی کنیم؛ انبار ایمان و اعتقادات و افکار مان را پاک سازیم درون و نیّات خود را در این مدت پاک و معیّن؛ مبادا که آفتی و کرمکی یا که موشی، به انبار اعمال و عبادات ما رخنه کرده باشد. این پاک سازی همانا تضرع شبانه و اشکهای گرم خلوتهای پر از خلوصی است  که در هر لحظه رمضان ممکن است نصیب‌مان شود. «إن اللّه یحبُّ التوّابین و یحبّ المتطهرین» بقره/۲۲۲
بهترین زمان برای تجدید پیمان با خالق همان لحظاتی است که خالصانه  می گرییم، خاضعانه تمنای بخشش داریم و عاشقانه به درگاه رحمتش چشم می دوزیم. این لحظات بر همه ی مسلمانان مبارک و خوش آمد باد.
گرچه فلسفه های روزه بی شمارند و به تعداد تمام روزه داران فلسفه و مسیر سلوک دارد. اما این اندک نوشته در وسع اندیشه ی ما بود.  باشد  که اللّه تعالی ما را به راه روزه داران واقعی سوق دهد.
نسرین حسن زاده
با نگاهی بر نوشته های جناب آقای دکتر محمود ویسی و صدیق قطبی

 

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا