عباداتفقه

دعا و نیایش در سجده

دعا و نیایش در سجده و خواندن بیشتر از یک ذکر در آن

سوال: سلام و رحمت خدا بر شما باد. فرموده ای را مطالعه کردم که صحابه بزرگواری از ابوهریره(رض) نقل کرده اند:
«اقرب ما یکون العبد من ربە وهو ساجد، فاکثروا الدعاء»
یعنی: «نزدیک ترین حالت بنده به پرودگار زمانی است که در سجده باشد، پس در آن زیاد دعا کنید.»

آیا جایز است که برای مسائل دنیایی، در سجده دعا کنیم؟
آیا بعد از گفتن ۳بار (سبحان ربی الاعلی…) می‌توان دعا کرد؟
و سوال دیگر اینکه؛ در کتاب “حصن المسلم” به غیر از «سبحان ربی الاعلی و سبحان ربی العظیم» چند ذکر دیگر موجود هست، آیا می توان آنها را خواند؟

پاسخ:
الحمد للە والصلاه والسلام علی رسول الله و علی آله وصحبه ومن والاه

دعا و راز و نیاز در سجده جایز است، همچنین سجده مکان مورد قبول واقع شدن دعاست که لازم است از فرصت استفاده کنیم و در سجده زیاد دعا کنیم.

در صحیح مسلم از ابن عباس(رض) نقل کرده اند که پیامبر(ص) فرمودند:
«الا وانی نهیت ان اقرا القرآن راکعا وساجدا، فاما الرکوع فعظموا فیه الرب- عزوجل- واما السجود، فاجتهدوا فی الدعاء، فقمن ان یستجاب لکم.»

یعنی: «من شما را از خواندن قرآن در رکوع و سجده منع کردم، در رکوع بزرگی خدا را بیان کنید و در سجده تا می توانید دعا کنید، چون دعاهایتان زودتر قبول می شود و خدا به آن ها پاسخ می دهد، این فرموده از صحیح مسلم آورده شده است. همچنین از ابوهریره نقل شده که پیامبر(ص) فرمودند: «اقرب ما یکون العبد من ربە وهو ساجد، فاکثروا الدعاء» یعنی: «نزدیک ترین حالت بنده به پروردگارش زمانیست که در سجده است، پس در آن اغراق کنید.»

نظر جمع فقها بر این است که تمام دعاهای دنیایی به شرطی که گناهی در آن نباشد و صله رحم در آن قطع نشود، جایز است که در سجده خوانده شوند.

همچنین در فتوا های دیگر آمده است که دعاهایی که پیامبر خود آن را فرموده اند، از دعاهای خود ما بیشتر جایز هست، برای تأیید این فتوا به این فرمایش رسول الله اشاره می‌کنیم که می فرمایند: «ثم لیتخیر من الدعاء اعجبه الیه»
یعنی: «دعاهایی را که دوست دارید از بین دعاهای من انتخاب کنید.»

یا در فرموده ای دیگر آماده است: «ثم لیتخیر من المساله ما شاء، وما احب» یعنی: «از میان دعاهایی که پیامبر(ص) می پسندد و دوست دارد، انتخاب کنید.»

در کتاب فتح الباری(۹۳۲/۳) این حدیث به عنوان سندی بر جایز بودن دعا و نیایش در سجده و مختار بودن در انتخاب دعاهایی در باب مسائل دنیایی و اخروی اشاره شده است. ابن بطال (۱۵/۴) می گوید: عالمان در این مورد نظرات متفاوتی دارند. امام مالک و امام شافعی و جمعی دیگر از علما می فرمایند: اشکالی ندارد اگر کسی در نماز هر دعایی که دارد، چه مربوط به مسائل دنیایی باشد و چه اخروی، بخواند.

 امام ابو حنیفه می فرمایند: جایز نیست در نماز دعاهایی به غیر از دعاهای قرآنی خوانده شود و همچنین نظر نخعی و طاوس این است که اگر خواندن دعا به غیر از دعاهای قرآنی در نماز جایز باشد، پیامبر(ص) فرمایششان را ادامه می دادند و می فرمودند: به وسیله دعاهایی که در قرآن آمده است، هرچه می خواهید طلب کنید. ولی موضوع دعا را جامع بحث کرده اند و برای هیچ دعایی استثنا قرار نداده‌اند.

پیامبر(ص) در سجده دعا می کردند که: «اعوذ برضاک من سخطک و بمعافاتک من عقوبتک وبک منک، لااحصی ثناء علیک، انت کما اثنیت علی نفسک» که این ها هیچ کدام در قرآن موجود نیست، به این ترتیب مهر خاتمه بر نظرات متفاوت این مطلب زده می‌شود.

از ابن سیرین روایت شده است که فرمودند:
جایز است در نماز های فرض برای مسائل اخروی دعا کنیم، ولی برای مسائل دنیایی خیر.

ابن عون می گوید به این آیه در قرآن استناد می‌کند: «واسالوا اللە من فضله» (نساء:۲۳)
یعنی: از خدا بخواهید که از فضل و بزرگی خود به شما ببخشاید. ابن سیرین در این مورد سکوت کرد.
ابن قدامه در (مغنی۳۵۴/۲) می فرماید: بنابه فرموده های آشکار و روشنی، خواندن ذکرهای دیگر در رکوع و سجود صحیح می باشد.

چیزی که به صحیحی از پیامبر(ص) گرفته می شود، این است که به غیر از (سبحان ربی الاعلی و سبحان ربی العظیم) ذکرهای دیگری هم خوانده شود و کار پسندیده ای نیز هست، همان طور که مسلم در کتاب احادیث صحیح خود آورده است. (سبوح القدس) و چیزی که در هر دو کتاب امام بخاری و مسلم آمده است: «سبحانک اللهم ربنا وبحمدک، اللهم اغفر لی» که پیامبر(ص) این ذکر را در رکوع و سجده‌هایشان بسیار می خواندند. این عمل وی، این فرمایش خداوند در قرآن را می رساند که به ایشان امر کرده است: «فسبح بحمد ربک واستغفرە»

امام مسلم فرمایشات دیگری را هم روایت می کنند مانند: «اللهم لک سجدت، وبک آمنت، ولک اسلمت، سجد وجهی للذی خلقه وصوره، وشق سمعه وبصره،تبارک الله احسن الخالقین» و «اللهم اغفرلی ذنبی کله، دقه وجله واوله وآخره و علانیته وسره»
ابوداود و نسایی هم فرموده ی زیر را از پیامبر اکرم(ص) روایت می کنند. «سبحان ذی الجبروت والملکوت و الکبریاء و العظمه». به غیر از این موارد، فرمایشات بسیار دیگری در کتاب های اهل سنت آمده است.

علماهای اسلام فقط در مختص کردن «سبحان ربی العظیم و سبحان ربی الاعلی» نظرات متفاوتی دارند که در بین آن ها عالمانی هستند که تسبیحات در رکوع و سجود را واجب می دانند.

شیخ الاسلام ابن تیمیه(رحمه الله) در کتاب “مجموع الفتاوی” می فرمایند: چیزی که به روشنی از فرمایشات امام احمد و اسحاق و… متوجه می شویم، این است که خواندن تسبیحات واجب است،  ولی امام ابوحنیفه و شافعی نظر متفاوتی دارند و آن را واجب نمی دانند.

 در این میان بزرگانی هستند که می فرمایند: بعضی از اذکار گرفته شده از شخص پیامبر(ص) را باید خواند. قوی ترین این موارد این است که کلمه تسبیح به کار برده شود، مانند: «سبحان» یا «سبحانک» و کلمات مشابه که قرآن نام این کلمات را تسبیح گذاشته است‌. لذا این سند دیگری بر واجب بودن تسبیح در نماز است و در سنت هم مشخص شده است که نماز تسبیح و رکوع و سجود است، همانطور که خداوند متعال نام آن را (قرانا) گذاشته است، یعنی همان قرائت قرآن در زمانی که ایستاده خوانده می‌شود، که در حالت ایستاده آن را “قیاما و سجودا و رکوعا” می‌نامند و در سنت دلیل این ذکرها و مکانشان مشخص گردیده است. به همان شیوه در رکوع و سجود، تسبیح خوانده می شود.

از رسول الله(ص) روایت شده که در رکوع و سجود خود فرموده اند: «سبحان ربی العظیم»، «سبحان ربی الاعلی»، «سبحانک اللهم و بحمدک، اللهم اغفر لی» و «سبحانک و بحمدک لاالە الاانت» و همچین طبق روایت دیگری از امام ابوداود آمده است که همچنین پیامبر(ص) فرموده اند: «سبحان ربی العظیم و بحمده» که جهت صحیح دانستن این روایت، امام احمد در صحیح خودش از زبان حضرت عایشه(رض) به احادیث زیر اشاره می کند که پیامبر(ص) اذکار: «سبوح قدوس رب الملائکە والروح» و «سبحان ذی الجبروت و الملکوت والکبریاء والعظمه» را نیز جز تسبیح دانسته اند.

 نتیجه ای که ما می گیریم، این است که‌ پیامبر(ص) بر روش‌های متفاوتی در تسبیح کردن پایبند بوده‌اند. پس وقتی پیامبر(ص) می فرمایند: تسبیحات را در رکوع و سجود قرار دهید، متوجه می‌شویم که مکان خواندن این اذکار سجده می باشد و غیر از این چیز دیگری واجب نیست. جمع کردن دو نوع تسبیح، پسندیده نمی‌باشد، جمع (تسبیح و تحمید، تهلیل و دعا، نیایش و دعا) به چند شیوه بوده، درحالیکه تسبیح باید به یک شیوه خوانده شود و این دو شیوه با هم جمع نمی شوند.

برای مشخص کردن دعا و نیایش در سجده سنت موکده ای یا صحیحی نداریم، ولی فرصت زیاد هست که می‌تواند اول دعا کند و بعد تسبیحات را بخواند و یا اول تسبیحات را انجام دهد و بعد دعا را بخواند. والله اعلم

مترجم: نارنج بایزیدی آذر
ویراستار: سوزی میحراب

نمایش بیشتر

نارنج بایزیدی آذر

@ مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا