موضوع فتوي: حکم سلام کردن به فردی که مشغول تلاوت قرآن و مانند آن است
سوال:
آیا جایز است بر فردی که مشغول تلاوت قرآن است سلام بکنم و چه بسا با این کار باعث حواس پرتی و پریشانی خاطر او بشوم؟
پاسخ
در مجموع جواب دادن به سلام واجب است زيرا خداوند مي فرمايد: (وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا )يعنى: (و هرگاه به شما سلام داده شد پاسخی بهتر از آن یا همانند آنرا بدهید)النساء/٨٦
اما بر اساس نصوصي كه در سنت وارد شده است در حالت هایی جواب دادن به سلام ممنوع است که از آن جمله می توان به حدیثی که در صحیح بخاری(۱۲۱۶) و صحیح مسلم ( ۵۳۸) که از علقمه و او از عبدالله بن مسعود رضي الله عنه روایت کرده اند اشاره نموده که:
(عبدالله بن مسعود رضي الله عنه) گفت: زمانی به رسول الله صلی الله عليه وسلم سلام می دادم که ایشان در حال نماز بودند ؛ آن حضرت جواب سلام مرا ادادند اما وقتی از حبشه برگشتیم به ایشان- در حال نماز- سلام کردم ولی ایشان سلامم را جواب نداد و – بعد از پایان نماز- فرمود: (إن في الصلاة لشغلا) يعني: (نماز مشغولیت های خاص خودش را دارد) و در نماز نباید به چیز دیگری غیر از آن پرداخت)).
لذا جمهور علماء معتقدند که اگر انسان که مشغول چیزی مانند نماز و تلاوت قرآن شد دیگر جواب سلام بر او واجب نیست.
البته مساوی قرار دادن نماز و سایر عبادت ها در این مورد جای بحث دارد زیرا ممنوعیت سخن گفتن در نماز از فرمان خداوند متعال تشریع شده آنجا که فرموده است: (وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ) یعنی: (و فروتنانه- و خاشعانه- برای الله به پاخیزید)البقره/۲۳۸
و همچنین در صحیح بخاری(۱۲۰۰) و صحیح مسلم (۵۳۹) از ابوعمروالشیبانی روایت شده است گفت: زید بن ارقم به من گفت: (ما در زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم به هنگام خواندن نماز با یکدیگر صحبت می کردیم طوریکه هر یک از ما به هنگام نماز در مورد کار و بار و نیاز کناردستی اش صحبت می کرد تا اینکه این آیه نازل شد و خداوند فرمود: ( (حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ)یعنی: (بر خواندن همه نمازها و خصوصا خواندن نماز میانه ( عصر) مواظبت داشته باشید و فروتنانه برای الله به پاخیزید) البقرة/٢٣٨ و به ما دستور داده شدتا در نمازهاي مان ساكت باشيم و با هیچ احدی صحبت نکنیم)
همانطور که وقتی رسول الله صلی الله عليه وسلم درحال نماز بود و شخصی به ایشان سلام کرد با اشاره دستش جواب سلام او را داد زیرا در صحیح مسلم حدیث(۵۴۰) از جابر رضي الله عنه وارد شده است گفت: رسول الله صلی الله عليه وسلم مرا به دنبال کاری فرستاد و بعد از آنکه به ایشان رسیدم-بر روی مرکب خودش- حرکت می کرد و در روایتی- بر روی مرکب خود- نماز می خواند؛ هنگامی که به ایشان سلام کردم با دستش به من اشاره کرد (جواب سلام مرا بوسیله اشاره با دست داد)؛ هنگامی که از نماز فارغ شد مرا صدا کرد و فرمود: (در حالی که نماز می خواندم شما چند لحظه قبل به من سلام کردید)-جابر رضي الله عنه – می فرماید: ایشان در آن روز به سمت مشرق حرکت می کرد)
لذا همانطور که از سلام دادن بر نمازگزار نهی نشده است حق و حقوق سلام دهنده به طور کامل نفی نشده است بلکه نمازگزار از جواب سلام لفظی معذور است بنابراین سلام کردن در همه حالات مطلقا جایز است اما جواب دادن آن در حالت هایی غیر از نماز نیاز به شرح و توضیح دارد:
اگر جواب دادن لفظی سلام باعث حواس پرتی اش می شود یا اینکه نمی تواند جواب سلام را بدهد با اشاره دست می تواند جواب دهد ؛ اما اگر جواب دادن لفظی سلام موجب حواس پرتی اش نمی شود در این صورت جواب لفظی سلام، اصلی است که باید آن را صیانت نمود زیرا خداوند می فرماید: (وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا )يعنى: (و هرگاه به شما سلام داده شد پاسخی بهتر از آن یا همانند آنرا بدهید) النساء/٨٦
و نصوص بسیار دیگری نیز وجود دارند که بیان می کنند جواب سلام با الفاظی بهتر و افزون تر و یا حداقل با ألفاظی همانند الفاظ سلام داده شده واجب است.
أما در خصوص سلام کردن بر فردی که مشغول تلاوت قرآن( در غیر از نماز) است باید گفت:
در مسند امام احمد حدیث (۱۶۹۱۰) از عقبه بن عامر رضی الله عنه روایت است گفت: در مسجد نشسته بودیم و قرآن می خواندیم که رسول الله صلی الله عليه وسلم وارد شد و به ما سلام کرد و ما جواب سلام ایشان را دادیم و سپس فرمود: ( تعلموا كتاب الله و اقتنوه و تغنوا به فوالذي نفس محمد بيده لهو أشد تفلتا من المخاض من العقل) يعني: (قرآن را بیاموزید و همیشه آن را بخوانید و با آواز زیبا تلاوت کنید سوگند به ذاتی که جانم در دست او است قرآن از بچه شتر یک ساله ای که زانوهایش بسته است سریعتر می گریزد) این حدیث دلیلی بر جواز سلام دادن به تلاوت کننده قرآن است و همچنین دلیل آن است که تلاوت کننده قرآن (در خارج از نماز) اگر مدنظر سلام دهنده باشد جایز است که جواب سلام را بدهد .والله أعلم
برادرتان: دکتر/خالد المصلح
۱۴۲۸/۱۱/۲۹ هجری قمری
ترجمه: حامد مشكوة
١٤٣٧/١/٢٧ هجري قمري
