استرس و اضطراب در زندگی مسلمان چرا؟

🔴 سوال:

چرا مسلمانان مانند بی‌باوران، با وجود وفور نعمت در دنیای معاصر زندگی همراه با استرس و اضطرابی را سپری می‌کنند. راه حل برون رفت از این جهنم روانی چیست؟

🔵 جواب:

با عنایت به زندگی ناآرام مسلمانان در جهان معاصر، سوالی اساسی به این مضمون ایجاد می‌شود که؛ با وجود اینکه دین اسلام مدعی تأمین آرامش روانی پیروانش بوده، چرا در زندگی مسلمانان، رضایت از زندگی و آرامش روانی کمتر دیده می‌شود. آیا دین خدا در زمینه‌ی ادعای خویش دچار ایده‌آل‌گرایی و زیاده‌روی شده و یا اینکه مسلمانان بر مبنای قرآن تربیت نشده و یا شاید وعده‌های دین خدا غیر قابل تطبیق‌اند؟

برای پاسخ روشن به سوال فوق بایستی به بعضی از عوامل اضطراب‌آفرین در جهان معاصر اشاره نمود:

۱. مسلمانان در دنیای جدید بر اثر رواج بیش از اندازه‌ی علم‌اندوزی و عمل‌گریزی نسبت به تأمین دانش دینی صرف قناعت نموده و تطبیق و اجرای آن در شئونات زندگی فردی و اجتماعی را فراموش نموده‌اند. لذا در این حالت، تفاوتی میان انسان مسلمان و غیره باقی نمانده و تا زمانی که اندیشه‌ی دینی مدیریت عملی زندگی انسان مسلمان را بر عهده نگیرد، صحت و سقم مدعیاتش مشخص نخواهد شد. البته تعداد اندکی از مسلمانان راستین با عمل به اندیشه و فرامین دینی، در همین جهان پر از آشوب، زندگی آرام‌بخشی را دارند. اما اکثریت قریب به اتفاق آنها مانند بی‌باوران در آتش استرس روانی می‌سوزند و زندگی ناخوشایندی را سپری می‌کنند. چاره‌ی کار در این زمینه این است که مسلمانان از ذهن‌گرایی صرف خارج شده و زندگی خویش را عملاً بر مبنای دین خدا اداره کنند. تا این حقیقت مسلم بر همگان آشکار شود که دین خدا در وعده‌هایش نسبت به تأمین آرامش روانی زندگی انسان‌ها صادق است.

أَلا إِنَّ أَولِياءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ ⭐️ الَّذينَ آمَنوا وَكانوا يَتَّقونَ ⭐️ لهُمُ البُشرىٰ فِي الحَياةِ الدُّنيا وَفِي الآخِرَةِ ۚ لا تَبديلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ۚ ذٰلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظيمُ [سوره یونس آیات ۶۲ تا ۶۴ یونس]

هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است). ⭐️ (دوستان خداوند) کسانیند که ایمان آورده‌اند و تقوا پیشه کرده‌اند. ⭐️ برای آنان در دنیا (به هنگام مرگ) و در آخرت (در هنگامه‌ی رستاخیز) بشارت (به خوشبختی و نیکبختی) است. سخنان خدا، (یعنی وعده‌هائی که خدا به پیغمبرانش مبنی بر پیروزی و بهروزی و سعادت دو جهان داده است) تخلّف‌ناپذیر است. این (چیزی که در دنیا و آخرت بدانان مژده داده می‌شود) رسیدن به آرزو و رستگاری بزرگی است.

۲. با عنایت به تسلط فرهنگ مدرنیزم بر زندگی انسان معاصر، ثروت‌اندوزی و مسابقه‌ی نامحدود در میان افراد بشر رواج یافت. به گونه‌ای که قریب به اتفاق اوقات زندگی آنها را تحت تسلط خویش قرار داد. که در چنین حالتی هرگز نمی‌توان آرامش روانی را کسب نمود. زیرا در این حالت، تلاش انسان‌ها برای رفع نیازهای اساسی زندگی نبوده بلکه تنها چیزی که به عنوان هدف در نظر گرفته شده این است که در مسابقه‌ی ثروت‌اندوزی و دنیاداری از دیگران باز نمانند. در حالی که این امر به دلیل بی‌نهایت خواهی انسان، انتهایی نداشته و همگان بدون توقف تا زمان مرگ به دنبال هم روان می‌شوند. بدون اینکه در زندگی احساس رضایت نمایند. چون هنوز به آرزوهای خویش نائل نشده و در آینده نیز نخواهند شد.

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ⭐️ ألْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ ⭐️ حتَّىٰ زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ⭐️ كلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ⭐️  ثمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ⭐️ كلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ ⭐️ لتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ⭐️ ثمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ ⭐️ ثمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ [سوره تکاثر]

به نام خداوند بخشنده ی مهربان ⭐️ مسابقه‌ی افزون‌طلبی و نازش (به مال و منال و خدم و حشم و ثروت و قدرت) شما را به خود مشغول و سرگرم می‌دارد. ⭐️ تا بدان گاه که (می‌میرید و) به گورستانها می‌روید (و کار از کار می‌گذرد). ⭐️ هان بس کنید! (بعد از مرگ) خواهید دانست (که چه خاکی بر سر خود ریخته‌اید). ⭐️ باز هم (می‌گویم:) هان بس کنید! خواهید دانست (که چگونه خود را خانه خراب و بدبخت کرده‌اید). ⭐️ هان بس کنید! اگر آگاهی قطعی و یقینی داشته باشید (و از فرجام کار خود کاملاً باخبر باشید، از این مسابقه‌ی افزون‌طلبی و مباهات به قدرت و ثروت دست می‌کشید و گرد ملاهی نمی‌گردید و به کار آخرت می‌پردازید). ⭐️ شما قطعاً دوزخ را خواهید دید. ⭐️ باز هم (می‌گویم:) شما آشکارا و عیان، خود دوزخ را خواهید دید (و در آن خواهید افتاد). ⭐️ سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد.

۳. خداوند، بر اثر رواج گناهان مصرانه در میان مسلمانان و عدم بازگشت عملی از آنها زندگی ناخوشایندی را برای آنها فراهم نموده است.

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَريَةً كانَت آمِنَةً مُطمَئِنَّةً يَأتيها رِزقُها رَغَدًا مِن كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَت بِأَنعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الجوعِ وَالخَوفِ بِما كانوا يَصنَعونَ [سوره نحل آیه ۱۱۲]

خداوند (برای آنان که کفران نعمت می‌کنند، داستان) مردمان شهری را مثل می‌زند که در امن و امان بسر می‌بردند و از هر طرف روزیشان به گونه‌ی فراوان به سویشان سرازیر می‌شد، امّا آنان کفران نعمت خدا کردند، و خداوند به خاطر کاری که انجام دادند، گرسنگی و هراس را بدیشان چشانید (و نعمتها را از ایشان سلب گردانید و بلاها بدانان رسانید).

وَمَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ [سوره طه آیه ۱۲۴]

و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم. 

(۱۲۴-طه)

۴. مسلمانان این حقیقت قرآنی را فراموش نموده که حیات دنیا محل تأمین آرزوهای بی‌نهایت انسان نبوده و در اصل گنجایش چنین امر بزرگی را ندارد. زیرا برای تأمین آرزوهای بی‌نهایت، وجود دو فاکتور اساسی لازم است:

الف) وجود امکانات بی‌نهایت

ب) وجود زمان بی‌نهایت

بنابراین بایستی برای تأمین نیازهای خویش بر مبنای دین خدا آخرین درجات تلاش را صرف نمود و در نهایت به دریافتی حاصله راضی شد. در غیر این صورت کسب آرامش ناممکن خواهد بود.

أَلا إِنَّ أَولِياءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ ⭐️ الَّذينَ آمَنوا وَكانوا يَتَّقونَ ⭐️ لهُمُ البُشرىٰ فِي الحَياةِ الدُّنيا وَفِي الآخِرَةِ ۚ لا تَبديلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ۚ ذٰلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظيمُ [سوره یونس: آیات ۶۲ تا ۶۴ یونس]

هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است). ⭐️ (دوستان خداوند) کسانیند که ایمان آورده‌اند و تقوا پیشه کرده‌اند. ⭐️ برای آنان در دنیا (به هنگام مرگ) و در آخرت (در هنگامه‌ی رستاخیز) بشارت (به خوشبختی و نیکبختی) است. سخنان خدا، (یعنی وعده‌هائی که خدا به پیغمبرانش مبنی بر پیروزی و بهروزی و سعادت دو جهان داده است) تخلّف‌ناپذیر است. این (چیزی که در دنیا و آخرت بدانان مژده داده می‌شود) رسیدن به آرزو و رستگاری بزرگی است.

۵. تنها چیزی که در زمینه‌ی زندگی مادی انسان آرام‌بخش بوده این است که به این امر مهم باور نمود که میزان رزق انسان در زمره‌ی اموری است که خداوند قبلاً آن را در قضا و قدر خویش مقدر نموده و بعد از نهایت تلاش در این زمینه، همان میزان مقدر در اختیار بشر قرار خواهد گرفت. اما با کمال تأسف این باور آرام‌بخش تنها در ذهن مسلمانان حضور داشته و در قلوب آنها وجود ندارد. بنابراین آنها نیز همچون بی‌باوران دچار استرس خواهند شد. چاره‌ی کار این است که بعد از تلاش نهایی در زمینه‌ی کسب ثروت به بهره‌ی مقدر الهی راضی شویم. البته در صورتی که رضایت نداشته باشیم، گره‌ای از زندگی ما باز نخواهد شد. و تنها بر استرس ما خواهد افزود.

ما أَصابَ مِن مُصيبَةٍ فِي الأَرضِ وَلا في أَنفُسِكُم إِلّا في كِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيرٌ ⭐️ لكَيلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَكُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاكُم ۗ وَاللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

برای وضوح بیشتر موضوع به تعدادی از قواعد قرآنی مربوطه اشاره می‌شود:

۱. خداوند، انسان را به خاطر ادای وظایف جانشینی خویش بر زمین، امتحان و بندگی خلق نموده و هرگز حیات دنیا را به عنوان محل اصلی زندگی دلخواه و ابدی انسان مقرر ننموده است. بنابراین در صورتی که انسان در زمینه‌ی تحقق اهداف سه‌گانه‌ی مذکور نهایت تلاش را صرف نمود، به مطلوب خویش (فلسفه‌ی وجودیش) نایل شده و رزق مقدر را نیز که از جانب خداوند دارای جمیع صفات کمال در حد بی‌نهایت است، دریافت خواهد نمود. و البته آنچه را که ایشان مقدر نموده از خواسته‌های انسان برتر و سودمند‌تر است.

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره بقره آیه ۳۰]

زمانی (را یادآوری کن) که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی بیافرینم (تا به آبادانی زمین بپردازد و آن زیبانگاری و نوآوری را که برای زمین معیّن داشته‌ام به اتمام رساند و آن انسان است. فرشتگان دریافتند که انسان بنا به انگیزه‌های سرشتی زمینی‌اش فساد و تباهی برپا می‌دارد. پس برای دانستن نه اعتراض کردن از خدا پرسیدند که حکمت برتری دادن انسان بر ایشان برای امر جانشینی چیست و) گفتند: آیا در زمین کسی را به وجود می‌آوری که فساد می‌کند و تباهی راه می‌اندازد و خونها خواهد ریخت، و حال آن که ما (پیوسته) به حمد و ستایش و طاعت و عبادت تو مشغولیم؟ گفت: من حقائقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید.

الَّذي خَلَقَ المَوتَ وَالحَياةَ لِيَبلُوَكُم أَيُّكُم أَحسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ العَزيزُ الغَفورُ [سوره ملک آیه ۲]

همان کسی که مرگ و زندگی را پدید آورده است تا شما را بیازماید کدامتان کارتان بهتر و نیکوتر خواهد بود. او چیره و توانا، و آمرزگار و بخشاینده است.

وَفِي السَّماءِ رِزقُكُم وَما توعَدونَ [سوره ذاریات آیه ۲۲]

در آسمان، روزی شما است و نیز چیزهائی که بدان وعد و وعید داده می‌شوید.

ما أَصابَ مِن مُصيبَةٍ فِي الأَرضِ وَلا في أَنفُسِكُم إِلّا في كِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيرٌ ⭐️ لكَيلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَكُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاكُم ۗ وَاللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

۲. پروژه‌ی زندگی انسان در اختیار دو نوع از مدیران قرار گرفته است:

الف) قسمتی از آن در اختیار خداوند است. که مربوط به خلق امکانات، هدایت وحیانی و تعیین نتایج اسباب خلاصه شده است.

إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ [سوره اعراف آیه ۵۴]

پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره‌ی جهان هستی پرداخت). با (پرده‌ی تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.

ب) قسمت دیگر در اختیار انسان است که در اموری همچون شناسایی و به کارگیری اسباب و دعا خلاصه شده است. بنابراین تا زمانی که مدیران مذکور به صورت همزمان در کنار یکدیگر به اداره‌ی زندگی انسان نپردازند، تامین آرامش زندگی انسان ممکن نخواهد بود.

وَما أَرسَلنا قَبلَكَ إِلّا رِجالًا نوحي إِلَيهِم ۖ فَاسأَلوا أَهلَ الذِّكرِ إِن كُنتُم لا تَعلَمونَ [سوره انبیاء آیه ۷]

(تنها تو نیستی که پیغمبری، و در عین حال انسان. بلکه) پیش از تو جز مردانی را برنینگیخته‌ایم که بدیشان (دین آسمانی را) وحی کرده‌ایم. از (اهل علم و) آشنایان به کتابهای‌آسمانی بپرسید اگر این را نمی‌دانید.

أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم ما فِي السَّماواتِ وَما فِي الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَيكُم نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَباطِنَةً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا كِتابٍ مُنيرٍ [سوره لقمان آیه ۲۰]

آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ [سوره بقره آیه ۱۸۶]

و هنگامی که بندگانم از تو درباره‌ی من بپرسند (که من نزدیکم یا دور. بگو:) من نزدیکم و دعای دعاکننده را هنگامی که مرا بخواند، پاسخ می‌گویم (و نیاز او را برآورده می‌سازم). پس آنان هم دعوت مرا (با ایمان و عباداتی همچون نماز و روزه و زکات) بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا آنان راه یابند (و با نور ایمان به مقصد برسند).

۳. تا زمانی که آرزوهای بی‌نهایت انسان تأمین نشود، کسب آرامش در زندگی ناممکن است. و تحقق چنین امری در سه مقطع از حیات انسان مسلمان ممکن می‌شود:

الف) حیات دنیا

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَكَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجزِيَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما كانوا يَعمَلونَ [سوره نحل آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

ب) حیات برزخی

قيلَ ادخُلِ الجَنَّةَ ۖ قالَ يا لَيتَ قَومي يَعلَمونَ ⭐️ بما غَفَرَ لي رَبّي وَجَعَلَني مِنَ المُكرَمينَ [سوره یس آیات ۲۶ و ۲۷]

(مردمان بر او شوریدند و شهیدش کردند. از سوی خدا) بدو گفته شد: وارد بهشت شو. (وقتی که آن همه نعمت و کرامت دید) گفت: ای کاش! قوم من می‌دانستند. ⭐️ (ای کاش! می‌دانستند) که پروردگارم مرا آمرزیده است و از زمره‌ی گرامیانم قلمداد فرموده است.

ج) حیات بهشتی در آخرت

لَهُم فيها ما يَشاءونَ خالِدينَ ۚ كانَ عَلىٰ رَبِّكَ وَعدًا مَسئولًا [سوره فرقان آیه ۱۶]

(همان بهشتی که) هرچه بخواهند، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند. این نعمتها وعده‌ی خدا بوده است، وعده‌ای که (مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند.

۴. تا زمانی که بر طبق فرمان خداوند زندگی خویش را اداره ننموده و از گناهان مصرانه توبه نکنیم، روی آرامش و سعادت را نخواهیم دید.

قالَ اهبِطا مِنها جَميعًا ۖ بَعضُكُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا يَأتِيَنَّكُم مِنّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَلا يَشقىٰ ⭐️ ومَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ ⭐️ قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرتَني أَعمىٰ وَقَد كُنتُ بَصيرًا [سوره طه: آیه ۱۲۳ تا ۱۲۵]

خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد. ⭐️ و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم. ⭐️ خواهد گفت: پروردگارا! چرا مرا نابینا (برانگیخته‌ای و به عرصه‌ی قیامت گسیل داشته و در آنجا) جمع آورده‌ای؟ من که قبلاً (در دنیا) بینا بوده‌ام.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَكَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجزِيَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما كانوا يَعمَلونَ [سوره نحل آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

۵. تنها خداوند، مصالح حقیقی ما را تشخیص می‌دهد. و ما در بسیاری از اوقات نسبت به مصالح خویش نا‌آگاه هستیم. لذا بایستی بعد از صرف نهایت تلاش در زمینه‌ی کسب رزق به نتایج حاصله‌ی خداوند از ته قلب راضی شویم.

كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ [سوره بقره آیه ۲۱۶]

جنگ بر شما واجب (کفائی) گشته است، و حال آن که (بنابه سرشت انسانی) از آن بیزارید، لیکن چه بسا چیزی را دوست نمی‌دارید و آن چیز برای شما نیک باشد، و چه بسا چیزی را دوست داشته باشید و آن چیز برای شما بد باشد، و خدا (به رموز کارها آشنا است و از جمله مصلحت شما را) می‌داند و شما (از اسرار امور بی‌خبرید و مصلحت خود را چنان که شاید و باید) نمی‌دانید.

أَلا يَعلَمُ مَن خَلَقَ وَهُوَ اللَّطيفُ الخَبيرُ [سوره ملک آیه ۱۴]

مگر کسی که (مردمان را) می‌آفریند (حال و وضع ایشان را) نمی‌داند، و حال این که او دقیق و باریک بین بس آگاهی است؟!

۶. تا زمانی که مسلمانان به صورت برادروار در کنار یکدیگر قرار نگیرند، به آرزوهای مادی و معنوی خویش نخواهند رسید.

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ [سوره آل‌عمران آیه ۱۰۳]

و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.

يا أَيُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقناكُم مِن ذَكَرٍ وَأُنثىٰ وَجَعَلناكُم شُعوبًا وَقَبائِلَ لِتَعارَفوا ۚ إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ أَتقاكُم ۚ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ [سوره حجرات آیه ۱۳]

ای مردمان! ما شما را از مرد و زنی (به نام آدم و حوّاء) آفریده‌ایم، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید (و هر کسی با تفاوت و ویژگی خاص درونی و بیرونی از دیگری مشخّص شود، و در پیکره‌ی جامعه انسانی نقشی جداگانه داشته باشد). بی‌گمان گرامی‌ترین شما در نزد خدا متّقی‌ترین شما است. خداوند مسلّماً آگاه و باخبر (از پندار و کردار و گفتار شما، و از حال همه‌کس و همه چیز) است.

۷. ما باید این حقیقت تلخ را باور کنیم که در زمینه ی کسب علم، تکنولوژی و عمران زمین تخلف نموده و آن را به بی‌باوران واگذار نمودیم. لذا برای کسب عزت مجدد بایستی به صورت مجاهدانه در راستای تحقق امور مذکور تلاش نموده تا قسمت زیادی از استرس کنونی زندگی ما برطرف شود.

۞ وَإِلىٰ ثَمودَ أَخاهُم صالِحًا ۚ قالَ يا قَومِ اعبُدُوا اللَّهَ ما لَكُم مِن إِلٰهٍ غَيرُهُ ۖ هُوَ أَنشَأَكُم مِنَ الأَرضِ وَاستَعمَرَكُم فيها فَاستَغفِروهُ ثُمَّ توبوا إِلَيهِ ۚ إِنَّ رَبّي قَريبٌ مُجيبٌ [سوره هود آیه ۶۱]

به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را (به عنوان پیغمبر) فرستادیم که صالح نام داشت. (به آنان) گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد (و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد). او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است (و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است). پس، از او طلب آمرزش (گناهان خویش) را بنمائید و به سوی او برگردید (و با انجام عبادات و دوری از منکرات، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد). بیگمان خداوند من (به بندگانش) نزدیک (است و استغفار و انگیزه‌ی استغفارشان را می‌داند) و پذیرنده (ی دعای کسانی) است (که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند).

وَالَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنينَ [سوره عنکبوت آیه ۶۹]

کسانی که برای (رضایت) ما به تلاش ایستند و در راه (پیروزی دین) ما جهاد کنند، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود (و مشمول حمایت و هدایت خویش) می‌گردانیم، و قطعاً خدا با نیکوکاران است (و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند).

۸. مصائب وارده بر زندگی ما از جمله حضور ویروس کرونا، فقر، گرانی، بی‌بارانی، ترس و … به خاطر دو حالت مختلف وقوع می‌یابند:

الف) در صورتی که ما عملاً بنده‌ی شایسته‌ی خداوند باشیم، وقوع آنها به خاطر تأمین مصالح حقیقی، امتحان و پالایش ناخالصی های ماست. و خداوند، وقوع آنها را برای ما تحمل‌پذیر خواهد نمود.

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ ⭐️ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ ⭐️ أولَٰئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ [سوره بقره: آیات ۱۵۵ تا ۱۵۷]

و قطعاً شما را با برخی از (امور همچون) ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم، و مژده بده به بردباران. ⭐️ آن کسانی که هنگامی که بلائی بدانان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم. ⭐️ آنان (همان بردباران با ایمانی هستند که) الطاف و رحمت و احسان و مغفرت خدایشان شامل حال آنان می‌گردد، و مسلّماً ایشان راه‌یافتگان (به جاده‌ی حق و حقیقت و طریق خیر و سعادت) هستند.

كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ [سوره بقره آیه ۲۱۶]

جنگ بر شما واجب (کفائی) گشته است، و حال آن که (بنابه سرشت انسانی) از آن بیزارید، لیکن چه بسا چیزی را دوست نمی‌دارید و آن چیز برای شما نیک باشد، و چه بسا چیزی را دوست داشته باشید و آن چیز برای شما بد باشد، و خدا (به رموز کارها آشنا است و از جمله مصلحت شما را) می‌داند و شما (از اسرار امور بی‌خبرید و مصلحت خود را چنان که شاید و باید) نمی‌دانید.

لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ ۖ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۚ أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ [سوره بقره آیه ۲۸۶]

خداوند به هیچ کس جز به اندازه‌ی توانائیش تکلیف نمی‌کند (و هیچ‌گاه بالاتر از میزان قدرت شخص از او وظائف و تکالیف نمی‌خواهد. انسان) هر کار (نیکی که) انجام دهد برای خود انجام داده و هر کار (بدی که) بکند به زیان خود کرده است. پروردگارا! اگر ما فراموش کردیم یا به خطا رفتیم، ما را (بدان) مگیر (و مورد مؤاخذه و پرس و جو قرار مده)، پروردگارا! بار سنگین (تکالیف دشوار) را بر (دوش) ما مگذار آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان) بر (دوش) کسانی که پیش از ما بودند گذاشتی. پروردگارا! آنچه را که یارای آن را نداریم بر ما بار مکن (و ما را به بلاها و محنتها گرفتار مساز) و از ما درگذر و (قلم عفو بر گناهانمان کش) و ما را ببخشای و به ما رحم فرمای. تو یاور و سرور مائی، پس ما را بر جمعیّت کافران پیروز گردان.

أَحَسِبَ النّاسُ أَن يُترَكوا أَن يَقولوا آمَنّا وَهُم لا يُفتَنونَ ⭐️ ولَقَد فَتَنَّا الَّذينَ مِن قَبلِهِم ۖ فَلَيَعلَمَنَّ اللَّهُ الَّذينَ صَدَقوا وَلَيَعلَمَنَّ الكاذِبينَ [سوره عنکبوت: آیات ۲ و ۳]

آیا مردمان گمان برده‌اند همین که بگویند ایمان آورده‌ایم (و به یگانگی خدا و رسالت پیغمبر اقرار کرده‌ایم) به حال خود رها می‌شوند و ایشان (با تکالیف و وظائف و رنجها و سختیهائی که باید در راه آئین آسمانی تحمّل کرد) آزمایش نمی‌گردند؟! ⭐️ ما کسانی را که قبل از ایشان بوده‌اند (با انواع تکالیف و مشقّات و با اقسام نعمتها و محنتها) آزمایش کرده‌ایم، آخر باید خدا بداند چه کسانی راست می‌گویند، و چه کسانی دروغ می‌گویند.

ب) در صورتی که بعد از اتمام حجت به صورت مصرانه، مرتکب گناهان شویم، وقوع حوادث مذکور به خاطر تعذیب ماست. و در این صورت خداوند تحمل آنها را برایمان آسان نخواهد نمود.

وَمَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ [سوره طه آیه ۱۲۴]

و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم.

وَبَرَزوا لِلَّهِ جَميعًا فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذينَ استَكبَروا إِنّا كُنّا لَكُم تَبَعًا فَهَل أَنتُم مُغنونَ عَنّا مِن عَذابِ اللَّهِ مِن شَيءٍ ۚ قالوا لَو هَدانَا اللَّهُ لَهَدَيناكُم ۖ سَواءٌ عَلَينا أَجَزِعنا أَم صَبَرنا ما لَنا مِن مَحيصٍ [سوره ابراهیم آیه ۲۱]

(روزی که قیامت نام دارد) همه در برابر خدا ظاهر و آشکار می‌گردند. (در این هنگام) ضعیفان (که پیروان نادان نیرومندانند، از راه تمسخر) به کسانی می‌گویند که خویشتن را (در دنیا) بزرگ می‌پنداشتند: ما پیروان شما بودیم، آیا می‌توانید چیزی از عذاب خدا را از سر ما بردارید؟! (در پاسخ) می‌گویند: اگر خداوند ما را (به راه رستگاری) رهنمود می‌کرد، ما هم شما را (به راه نجات) رهنمود می‌کردیم، (ولی ما خودمان گمراه بودیم و شما را نیز گمراه کردیم. هم اینک) چه بی‌تابی کنیم و چه شکیبائی نمائیم یکسان است (و سودی به حال خراب ما ندارد، و از عذاب خدا) راه نجات و گریزی برای ما نیست.

۹. مهمترین چیزی که از انسان مسلمان خواسته شده این است که پس از شناخت دین خدا و باور بدان از همه‌ی ناآرامی‌های مادی و معنوی زندگی رها شده و به آرامش مطلوب برسد. که انسان مؤمن در ابتدا خودش به آرامش خواهد رسید و در ادامه باید نسبت به انسان‌های دیگر و موجودات عالم به گونه‌ای تعامل کند که منجر به آرامش ایشان گردد. در غیر این صورت هنوز در دایره‌ی ایمان قرار نگرفته و مدعی ایمان دینی است.

أَلا إِنَّ أَولِياءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ ⭐️ الَّذينَ آمَنوا وَكانوا يَتَّقونَ ⭐️ لهُمُ البُشرىٰ فِي الحَياةِ الدُّنيا وَفِي الآخِرَةِ ۚ لا تَبديلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ۚ ذٰلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظيمُ [سوره یونس آیات ۶۲ تا ۶۴ یونس]

هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است). ⭐️ (دوستان خداوند) کسانیند که ایمان آورده‌اند و تقوا پیشه کرده‌اند. ⭐️ برای آنان در دنیا (به هنگام مرگ) و در آخرت (در هنگامه‌ی رستاخیز) بشارت (به خوشبختی و نیکبختی) است. سخنان خدا، (یعنی وعده‌هائی که خدا به پیغمبرانش مبنی بر پیروزی و بهروزی و سعادت دو جهان داده است) تخلّف‌ناپذیر است. این (چیزی که در دنیا و آخرت بدانان مژده داده می‌شود) رسیدن به آرزو و رستگاری بزرگی است.

الَّذينَ آمَنوا وَتَطمَئِنُّ قُلوبُهُم بِذِكرِ اللَّهِ ۗ أَلا بِذِكرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلوبُ [سوره رعد آیه ۲۸]

آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می‌کند. هان! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند (و از تذکّر عظمت و قدرت خدا و انجام عبادت و کسب رضای یزدان اطمینان پیدا می‌کنند).

۱۰. یکی از عواملی که انسان مسلمان را به خوبی تربیت نموده و موجب آرامش او می‌شود، یاد مرگ و قیامت است. زیرا بشر از این طریق برای ناکامی‌هایش در دنیا پاسخ روشنی می‌یابد. و در صورتی که در دنیا دچار محرومیت گردید، به اجر بی‌نهایت اخروی امیدوار است.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَكَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجزِيَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما كانوا يَعمَلونَ [سوره نحل آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

۱۱. انسان مسلمان برای اینکه در همه‌ی زمینه‌های مادی و معنوی به صورت همسان رشد نموده و با غفلت از انجام امور دیگر احساس ناکامی نکند، از سنتی به نام «ابن الوقت» استفاده می‌کند. یعنی اینکه در هر زمانی نوبت رسیدگی به هر کاری فراهم شد، به صورت کامل بدان خواهد پرداخت. و دغدغه‌ی رسیدگی به امور دیگر او را از انجام این کار غافل ننموده و به ترتیب به کارهای دیگر نیز در زمان مقرر رسیدگی خواهد نمود.

ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ [سوره تکاثر آیه ۸]

سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد.

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ⭐️ ومَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ [سوره زلزله آیات ۷ و ۸]

پس هرکس به اندازه‌ی ذرّه‌ی غباری کار نیکو کرده باشد، آن را خواهد دید (و پاداشش را خواهد گرفت). ⭐️ و هرکس به اندازه‌ی ذرّه‌ی غباری کار بد کرده باشد، آن را خواهد دید (و سزایش را خواهد چشید).

۱۲. انسان مسلمان‌ موظف به این امر است که در همه‌ی زمینه‌ها از جمله کسب رزق، همه‌ی تلاش را صرف نموده تا از این طریق موجب رفاه در زندگی خویش و رفع نیاز فقرای جامعه شود. زیرا انسان مسلمان بعد از تأمین نیازهای خویش مکلف به رفع فقر از افراد ناتوان جامعه است.

وَالَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنينَ [سوره عنکبوت آیه ۶۹]

کسانی که برای (رضایت) ما به تلاش ایستند و در راه (پیروزی دین) ما جهاد کنند، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود (و مشمول حمایت و هدایت خویش) می‌گردانیم، و قطعاً خدا با نیکوکاران است (و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند).

۱۳. انسان مسلمان بایستی بعد از صرف نهایت تلاش در زمینه‌ی کسب رزق به دریافتی حاصله از جانب خداوند قانع و راضی باشد. و نباید به نام قناعت غیر مشروع دچار تنبلی و کم‌کاری شود.

وَالَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنينَ [سوره عنکبوت آیه ۶۹]

کسانی که برای (رضایت) ما به تلاش ایستند و در راه (پیروزی دین) ما جهاد کنند، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود (و مشمول حمایت و هدایت خویش) می‌گردانیم، و قطعاً خدا با نیکوکاران است (و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند).

قُل لَّن يُصِيبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللَّـهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا ۚ وَعَلَى اللَّـهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ [سوره توبه آیه ۵۱]

بگو: هرگز چیزی (از خیر و شرّ) به ما نمی‌رسد، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد. (این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شرّ به جزع و فزع می‌پردازیم، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس.

محمد حامدی